Elxanqızı M.

Teatr və kino nəhəngi - Adil İsgəndərov

Azərbaycan teatr və kinosunun elə görkəmli nümayəndələri var ki, onların həyat və yaradıcılığı sənət tariximizin ayrıca bir salnaməsi adlandırıla bilər. Bunlardan biri gözəl aktyor, böyük rejissor, ünlü pedaqoq və ictimai xadim Adil İsgəndərovdur.

Adil İsgəndərov 5 may 1910-cu ildə Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. O da uşaq yaşlarını, belə demək mümkünsə, ənənəvi yaşamışdır və elə ənənəvi ifadələrlə desək, teatra böyük maraq göstərmiş, dram dərnəklərində fəal iştirak etmiş və nəhayət, "niyyətin hara - mənzilin ora" zərb-məsəlindəki muradına yetmişdir.

Adil İsgəndərov Bakı Teatr Texnikumunu müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra ixtisasını artırmaq qərarına gəlir. Bu şəxsi qərarda milli bir istək də vardı; milli teatrımızın inkişafına daha yaxından kömək etmək... Elə bu istək və məqsədlə də o, SSRİ-nin paytaxtına yola düşür. A.Lunaçarski adına Moskva Dövlət Teatr incəsənəti İnstitutuna daxil olur. Təhsilini uğurla başa vurub, doğma vətənə qayıdır. 1936-cı ildə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının rejissoru, 1937- ci ildən baş rejissoru və direktoru işləyir. 1966-cı ildə o, Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasına direktor təyin edilir və Azərbaycan kinosunda ayrıca bir "Adil İsgəndərov dövrü" başlayır.

Adil İsgəndərov 1936-cı ildən öz zəngin bilik və təcrübəsi ilə Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrında özünəməxsus sənət mühiti yaradır. Bir-birinin ardınca "Həyat" (M.İbrahimov), "Xoşbəxtlər" (S.Rəhman) və başqa bu kimi ciddi əsərləri müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyur, gənc aktyor və rejissorların yetişməsində canlı universitet kimi fəaliyyət göstərir.

Həmin illərdə A.İsgəndərov milli ədiblərimizin "Vaqif, "Fərhad və Şirin", "Nizami", "Cavanşir" və s. əsərlərilə yanaşı, əcnəbi müəlliflərin (V.Şekspir - "Otello", N.Hikmət -"Türkiyədə" və s.) əsərlərinə də quruluş vermişdir. Geniş bədii ümumiləşdirmələr, tipik xarakterlər, əzəmətli səhnə-mizanlarla zəngin olan bu tamaşalar bu gün də teatrşünaslığımızın istinad etdiyi sənət faktorlarındandır.Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, geniş diapazonlu bu rejissor, eyni zamanda, M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında da bir sıra tamaşalara quruluş vermişdir.

Azərbaycan teatr sənətinin inkişafında böyük xidməti olan Adil İsgəndərovun yaradıcılığı üçün realizm, orijinal və təsirli ifadə vasitələri səciyyəvi olmuşdur.

A.İsgəndərov təkrarsız teatr rejissoru olmaqla bərabər, həm də istedadlı kino aktyoru, görkəmli kinematoqraf, kino xadimi idi. Onun "Ulduzlar sönmür" (Nəsib bəy Yusifbəyov), "Qanun naminə" (Kamilov), "Uzaq sahillərdə" (Rossolini) və başqa filmlərdə yaratdığı obrazlar çox uğurlu və yaddaqalan olmuş, "Axırıncı aşırım"dakı Kərbəlayi İsmayıl rolu isə xüsusi mükafata layiq görülmüşdür.

A.İsgəndərovun rəhbərliyi ilə çəkilən filmlər, yaratdığı obrazlar Azərbaycan kinosunun şöhrət və inkişafının çox önəmli səhifələrini təşkil edir.

1943-cü ildə Azərbaycan SSR xalq artisti, 1959-cu ildə SSRİ xalq artisti adı verilmiş A.İsgəndərov, həm də Dövlət Mükafatı laureatı və bir sıra orden və medallarla təltif olunmuşdur.

Görkəmli rejissor, istedadlı aktyor uzun illər M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olmuş, yüzlərlə istedadlı aktyor və rejissorun yetişməsində öz zəngin təcrübəsi, nümunəviliyi, intellekti ilə dövrünün ən şöhrətli, fenomenal müəllimi kimi tanınmışdır.

A.İsgəndərov öz sənət sahəsinin, daha doğrusu, sahələrinin universal bilicisi və bələdçisi olmuşdur. O öz sənətinə möhkəm tellərlə bağlı bir sənətkar idi. Adil müəllimin Azərbaycan səhnəsində və ekranında qazandığı şöhrət, hörmət və ehtiram onun ikinci bir sənətkarlığı kimi qiymətləndirilməlidir.

Öz parlaq yaradıcılığı və şəxsiyyəti ilə Azərbaycan sənətkarları arasında məxsusi yer tutan A.İsgəndərov, 18 sentyabr 1978-ci ildə vəfat etmişdir. Onun öz dramatizm və fəlsəfi nüansları ilə seçilən rejissorun tamaşalara böyük mənəvi memar istedadı ilə verdiyi quruluşlar, çəkdiyi filmlər, yaratdığı ekran obrazları isə xalqımızın mənəvi həyatına, şüuruna, sənət səhifələrinə ölməz sənətkar, sönməz izlər, naxışlar kimi nəqş olunmuşdur.

Adil müəllimin Azərbaycan səhnəsi və kinosuna verdiyi bütöv bir püxtə nəsil - aktyor və rejissor kadrları "Adil İsgəndərov məktəbi" kimi şərəfli bir deyimlə də nəticələnmişdir.

Azərbaycan xalqının teatr və kino yaddaşında həmişə canlı, təravətli, yaratdığı bədii surətlərilə yaşayası bir ad qalacaq: Adil Rza oğlu İsgəndərov!..

Mədəniyyət.- 2008.- 17 may.- S. 8.