Atəşi N

Atəşi N.

Bu ilin oktyabrında Vətənə gəlişimdə əslində Almaniyada yenicə nəşr olunan Azərbaycan klassiklərindən tərcümə etdiyim antalogiyamın təqdimatını keçirəcəkdim. "Pərvanə" və şam. Azərbaycanın minillik məhəbbət poeziyası" (Matthes & Seis Berlin nəşriyyatı, 2008).

Sərin payız axşamı idi. Dəniz kənarında bir az gəzdikdən sonra Qız qalasının yanındakı Sovetlərdən qalma kitab mağazasına girdim. Satıcı mənim köhnə və tarixi kitabları istədiyimi gözəl bildiyindən bu dəfə də yığıb saxlamışdı. Yenə iki böyük çanta köhnə kitablar alıb evə gəldim.

İ.M. Cəfərzadənin Qobustan qayaüstü rəsmləri barədə kitabını vərəqləməyə başladım. Qaya üstündəki qadın rəsmləri sözlü adamlar kimi baxır, sanki, canlanmaq istəyirdilər. Qeyri-ixtiyari ayağa qalxıb əynimə yüngül bir jaket atıb Ayna Sultanovanın heykəlinin önünə çıxdım. Heykələ baxıb ürəyimdə sordum? Səndəmi amazonka olmusan, yoxsa? Heykəldən səs çıxmadı. Əslində, vallah, bu küçələrin birində at belində, çiynində ox-yay bir amazon heykəli olmalıdır. “İnşallah olar” - deyib yanımda saxlayan köhnə bir taksiyə oturub “Qobustana sür” - dedim.

Qayalar ölkəsi... Daş qadınlar ölkəsi... Amazonlar ölkəsi... Qayalar ölkəsinin sakinləri - daşlaşmış amazonlar, sanki, yolumu gözləyirdilər. Qadınlar at belində. Çiynində ox, yay. Əlində balta. Əlləri yuxarıda, təsərrüfata, cəmiyyətə rəhbərlik edən vəziyyətdə. Hamilə vəziyyətində. Rəqs edən vəziyyətdə. At çapan, ox atan vəziyyətlərdə. E. ə. 8 min, 5 min, 3 min öncələrin izlərini daşlara hopduran əcdadlarımız. Herodotun, Strabonun, Homerin yazdıqları vaxtlara gəlib çatır...

Qayaların qarşısında donub qalmışdım. Tək məməli amazonlara heyrətdən elə mən də qaya kimi donub qaldım uzun müddət. (Amazonların sağ döşünü uşaq vaxtında yandırırdılar, dağlayırdılar ki, onlar nizə atanda sağ əldən sərbəst istifadə edə bilsinlər). Barmaqlarımla ehmalca amazonumun sinəsinə toxunanda, sanki, birdən qaya əlimin altında hərəkətə gəldi. Ağrıtdım yoxsa 8 min il öncə dağlanmış döşünü?... Diksindim. Bir addım geri çəkildim. Daşlaşmış Amazon bir anlıq cana gəlmişdi, sanki. Çiyninə aşırdığı ox-yayı yerə düşməsin deyə havada tutmaq üçün əlimi uzatdım. Birdən gözüm bir kənarda dayanıb mənə mat-mat baxan taksi şoferinə sataşdı. Məni başına hava gələn adam zənn edər deyə özümü o yerə qoymayıb yerə çökərək tərpənən Amazonuma gözlərimi dikdim və mənimlə söhbətə başlayacağına ümid edərək gözlərimi qırpmadan diqqət kəsildim. Amazonum danışmağa tələsmirdi...

Amazonlar ölkəsinə qaranlıq düşürdü. Zalım payız gecəsi yenicə kəşf etdiyim Amazonlar - qayalar ölkəsinin ən qədim sakinlərini, əcdadlarımı qaranlıqlara qərq edərək məndən gizlədirdi. Amma birdən-birə mənə elə gəldi ki, min illərin daş qayaları, daş qadınları artıq danışmağa hazırdır. Söhbətə başlamağa tələsmədim. Qoy hazırlaşsınlar deyə qoca taksi şoferimə doğru yollandım. Özü kimi köhnəlmiş taksisinə yayxanaraq çalxalana-çalxalana evə qayıtdım. Düz 3 gün 3 gecə evdən çıxmayaraq fasiləsiz yazdım. Sən demə, beynimdə mən bu romanı düz 15 il imiş yazırmışam. Sadəcə, kağız üzərinə köçürmək qalıbmış. Berlinə çatanda artıq roman, üstəlik də tarixi və sənədli bir filmin ssenarisi hazır idi. Özü də birbaşa almanca yazmışdım.

1995-ci il idi. Berlin şəhərində TD1 alman-türk televiziyasında “Şərqdən Qərbə körpü” verilişini aparırdım. Hər verilişdən sonra yüzlərlə telefon zəngləri olur. Saatlarla studiyanı tərk edə bilmirdim. Növbəti dəfə yaşlı, xırıltılı bir səs özünü təqdim etdi: “Ben türk tarixçisi Osman Kurt”. Mənə yazdığı uzun bir məqaləni telefondaca oxudu. Yadımda qalan yalnız bu misralar oldu: “Zeytun kara gözlərində ildırımlar çakan, Dədəm Qorqudun topraklarından gəlmiş bir vahşi Amazon gözəli yalın şeirləri ilə Berlin ədəbi mühitini yer-yerindən oynatdı”. Sonralar daha bir neçə dəfə zəng edərək mənimlə görüşmək istədiyini israr etdi. Məni tənqid edəcəyindən qorxurdum. Çünki bir çox türk erkəkləri şeirlərimi qəbul etmir və məni özlərinin istədiyi türk qadını çərçivəsində görmək istəyirdilər. Mənsə özümü təsdiq etmək istəyirdim bu Avropa şəhərində.

Bir neçə ay sonra Dədə Qorquda həsr etdiyim verilişdən çıxanda bir daha zənglərin içindən onun xırıltılı səsini həmən tanıyıb tez sağollaşmaq istəyirdim ki, qəribə bir hiss məni tutub saxladı. Və anidən görüşməyə razılıq verib elə sabahı günü acıqla bütün açıq-saçıq şeirlərimi qoltuğuma vurub onun Kreuzberqdəki evinə yollandım. Evi köhnə Sovet arxivlərinin nəmiş və kifli iyini verirdi. Otaqda divar dolusu kitablardan başqa heç nə yox idi. Güclə yeriyirdi. Mənə xeyli tarixdən, ədəbiyyatdan danışdı. Qovluqlarının arasından kifli bir qara qovluq verərək dedi: “Al, kızım, bu sənin tarihindir, bunu iyicə araşdır.” Üstündən bir neçə həftə keçməmiş iş masamın üstündə bir türk qəzetində qara çərçivədə şəklini görüb qəzeti əlimə aldım:" Tarixçi, jurnalist, dəyərli alim Osman Kurt dünyasını dəyişdi". Evə gəlib qovluğu açdım. Kif iyindən məni öskürək boğa-boğa vərəqləməyə başladım.

Amazonlar... Qafqazdan baş alıb gələn qadın topluları. Məməsiz, ər öldürən qadınlar. Vəhşi, erotik, cazibəli haqq-ədalət uğrunda vuruşan savaşçılar.

Yadıma ədəbiyyatdan, tarixdən ötəri süzülən əfsanəvi amazonkalar düşdü. Amma onları bir əfsanə bilirdim. Tomris, Sara xatun, Nüşabə, Ərəbzəngi keçdi beynimdən. Mövzu məni əfsunladı. Başladım amazonkalar haqqında oxumağa. Tezliklə bütün Avropada amazonlar haqqında nə vardısa hamısını oxuyub qurtardım. Amma bütün mənbələrdə amazonların ya əfsanə, ya da yunan qadınları olduğu yazılırdı. Onların Azərbaycanla elə bir əlaqəsi olduğu heç yerdə göstərilmirdi.

Vətənə növbəti gəlişimdə hara gedirdimsə amazonlardan bir iz axtarırdım. Azərbaycan Dövlət Universitetinə gəlib Amazonlar haqqında elmi iş götürərək müdafiə etmək istədiyimi bildirdim. İcazə verən olmadı. Bu nə danışır, Berlinə gedib başı xarab olub, deyə az qala mənə bir dəli kimi baxdılar. Moskva Mədəniyyət Universitetinə üz tutdum. Orda da: “mənə başına at təpib kimi baxdılar. Prorektor Vera İvanovna mənə pedaqogika sahəsində bir mövzu verərək tapşırdı: ”Bizə bu lazımdır. Fiziki cəhətdən xəstə uşaqların Almaniyada reabilitasiyası. Bizə amazonkalar lazım deyil. Qoy yerimizdə dinc oturaq başımıza iş açma, sən Allah".

Mövzu isə məni rahat buraxmırdı. Amazonlar barədə bir çox maraqlı faktlar ortaya çıxarmışdım. Azərbaycanın içərisindən axıb keçən qədim Alazan (Qanıq) çayı. Alazan uğrunda məşhur Pompey savaşı. Bu savaşda iştirak edən cəsur amazonlar. Qara dənizin 5-ci əsrdə Amazon dənizi olmasını, Azərbaycanın Albaniya, Atropatena adları ilə yanaşı, Amazoniya olması, əslində, tutarlı dəlillər idi. Hələ Herodotun, Strabonun yazdıqlarını demirəm. Qobustandakı e.ə. 8 min, 5 min il öncəki qayaüstü rəsmlərdəki əllərində ox-yay tutan qadın rəsmləri...
Krım yarımadasında amazonlarla yunanların savaşı. Dünyada heç bir ölkədə olmayacaq sayda qadın qalalarının, qız qalalarının məhz Azərbaycanda olması faktları, yeni arxeoloji qazıntılar barədə qəzetlərdə oxuduğum xəbərlərdə qadın qəbirlərindən bəzək əşyaları ilə yanaşı, ox-yayın çıxması... Bunların məhz amazonların izləri olmasına tarixçilərimizin biganəliyi, Amazon ölkəsinin kəşfini görməmələri məni çox təəccübləndirdi, düşündürdü, getdikcə daha çox əfsunladı.

2004-cü ildə Almaniyada çıxan “Yeni Körpü” jurnalının 4-cü sayında “Amazonların əsl varisləri” adlı alman və Azərbaycan dilində tutarlı bir məqalə, 8 avqust 2006-cı il tarixində “525-ci qəzet”də “Azərbaycan - amazonlar ölkəsi” adlı daha bir məqalə çap etdirdim. Çoxları bu məqalələri ciddiyə almadılar. Nuridə Atəşinin, bəlkə də, bir sensasiya xülyasına düşməsini düşündülər. Amma bəzi tarixçilər, sanki, oyanaraq bu barədə 1-2 məqalə yazdılar. Buna sevindim. Bir baş redaktor bu yaxınlarda demişdi: “Sən əlini hansı işə atsan o iş populyar və aktual olur, bilən də, bilməyən də çalışır tez o işə girişsin.”Bu, yalnız görülən işin xeyrinədir, səsə salma" - demişdim. Bəli çoxları ciddiyə almasa da, mən artıq durmadan araşdırırdım. Hətta bu mövzuda tarixi bir roman yazmağı belə planlaşdırırdım. Zatən, artıq şeirə sığa bilmədiyimi düşünürdüm.

Berlin. Gecə yarıdan keçirdi. Yazı masasına əyilib birnəfəsə yazırdım. Masamın üstündə qalan son ağ vərəqi də doldurub başımı qaldıranda divardan Əsəd Bəyin portretindən nigaran, bir az da, sanki, incik baxışları qəmli-qəmli üzümə dikilmişdi. Əlimlə şəkli oxşayaraq söylədim: “İndi sən gərək bir az səbr edəsən, Əsəd Bəyim! Mən bu son 5 ildə səninçün əlimdən gələn hər şeyi təkbaşıma elədim. Səni adicə bir yağmur kimi gözləyən xalqına birdən-birə sel kimi təqdim etdim. Onlar buna hazır deyildilər. Ona görə gəl bir az gözləyək. Məni də, səni də həzm eləmək çox çətindir, bunu bilməliyik. Sən gəl gözlə və qoy mən indi qayalar ölkəsinin sakinlərini danışdırım. Daşlaşmış amazonlarım yaman tərpəniblər. Və məni də elə tərpədiblər ki, Fələk də saxlaya bilməz artıq. Qoy onları danışdırım, qoy onların söhbətlərini qələmə alım. Qoy bu Avropanı bir yerindən oynadım, sən Allah”.

O biri divarımdan isə Qobustan qayalarından hərəkətlənmiş cəngavər amazonlarım savaşa hazır vəziyyətdə məğrur-məgrur gülümsəyirdilər. Söhbətə başlamağa isə nə onlar tələsirdilər, nə də mən.

Xalq qəzeti.- 2008.- 23 noyabr.- S. 6.