Ağaoğlu T.

Həyat həqiqətlərini təsvir edən rəssam

Milli təsviri sənətin görkəmli yaradıcılarından biri, ilk qadın fırça ustası Vəcihə Səmədova olmuşdu. Sənətsevərlər rəssamın əsərlərinə indi də həvəslə baxır, maraqla qarşılayırlar. Unudulmaz fırça ustasının anım günü ərəfəsində Prezident təqaüdçüsü, xalq rəssamı, respublika Rəssamlar İttifaqının qrafika bölməsinin sədri, professor Rafiq Mehdiyevlə görüşdük. O dedi:

- Dünyada elə insanlar, elə sənətkarlar olub ki, onlar heç zaman yaddan çıxmır, ruhən gələcək nəsillərlə birgə yaşayırlar. Mərhum Vəcihə xanım da belə insanlardan biridir. Onu tanıdığımdan ömrümün bu çağına kimi fəxr etmişəm, qürur hissi keçirmişəm. Yadımdadır, 1953-cü ildə Moskvaya, Surikov adına Rəssamlıq İnstitutuna imtahan verməyə gedəndə həyat yoldaşı Lətif Feyzullayev məktub verdi ki, Vəcihə xanıma çatdırım. O, məktubu oxudu, mənə doğması kimi qayğı göstərdi. Tələbəlik illərimdə, elə sonralar da onu özümə ustad bilmişəm. İstedadlı fırça ustası Vəcihə Səmədova qayğıkeş pedaqoq kimi tanınmış, işıqlı təfəkkürünün sayəsində sənətkarlıq zirvəsinə ucalmışdı. Əsərlərinin mövzusu ümumbəşəridir, kompozisiyalarını o dərəcədə inandırıcı, canlı təsvir etmişdi ki, obrazlar, əlvan mənzərələr göz önündə, xəyallarda hələ də canlanır.

Vəcihə Səmədova Bakıda, İçərişəhərdə anadan olmuşdu. Uşaqlığı tarixin yadigarı - Qızqalasının yaxınlığında keçmiş, boya-başa çatmışdı. Atası Kərbəlayi Əli Qarsdan, anası Rübabə xanım Cənubi Azərbaycandan gəlmə idi. Valideynlərinin sənətə, sənətkarlığa, xüsusən incəsənətə meyilli olmaları kiçik yaşlarından Vəcihənin də buna marağını artırmışdı. Təsviri sənətə həvəsini, istəyini duyan atası övladına dünya muzeylərinin eksponatları barədə məlumat verən jurnallar, albomlar alarmış. Həmin rəngkarlıq nümunələrinə min bir həvəslə baxan yeniyetmə fırçanı inamla tutmağa, müxtəlif boyalarla ürəyindən keçənləri kağız-kətan üzərində əks etməyə çalışarmış. Səkkizinci sinfi bitirdikdən sonra Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində oxumuşdu. Orada təhsilini başa vurub, 20 yaşında Moskvaya getmiş, Surikov adına Rəssamlıq İnstitutuna qəbul olunmuşdu. Tələbəlik illərində vaxtı ilə Bakıda, rəssamlıq məktəbində ona dərs demiş, sonralar respublikamızda sayılıb-seçilən fırça ustalarından biri Lətif Feyzullayevlə ailə qurmuşdu.

Gənc rəssamın, tələbə Vəcihənin diplom işi - "Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan bəstəkarları arasında" əsərini həm müəllimləri, həm də sənətsevərlər rəğbətlə qarşılamışdılar. Sonra o, müəllimi Pavel Korininin məsləhəti ilə aspiranturaya daxil olmuşdur. Surikov adına Rəssamlıq İnstitutunda dərs demək təklifi alsa da, o, imtina etmiş, vətənə qayıtmağı üstün tutmuş, müstəqil yaradıcılığa başlamışdır. Xalqımızın ilk professional qadın rəngkarı, fırça ustası kimi tanınmışdı.

Yaradıcılıq fəaliyyətinə başladığı ilk vaxtlardan həyat yoldaşı Lətif müəllimlə respublikamızın füsunkar, göz-könül oxşayan diyarlarına səyahətə gedərdi. Yaşıl meşələr, əsrarəngiz mənzərələr, bulaqlar, şəlalələr yeni əsərlərinin mövzusu olardı. Həmin illərdə o, "Kəpəz", "Daşkəsən", "Pambıqçı qız", "Kür sahilləri" kimi iri həcmli əsərlərini yaratmış və onların hər biri sanballı yaradıcılıq nümunəsi kimi qarşılanmışdı. Onun 1954-cü ildə nümayiş olunan fərdi sərgisinə baxan xalq şairi Səməd Vurğun demişdi: "Vəcihə xanımın əsərlərinə baxdıqca sanki doğma torpağın ətrini, təbiətin gözəlliyini içinə çəkirsən".

27 yaşında "Göy göl" silsilə etüdlərı və "Aktrisa Leyla Bədirbəylinin portreti" əsərləri ona böyük uğur gətirmişdi. Aktrisanın portreti Azərbaycan təsviri sənəti tarixində ən baxımlı və ən çox təhlil olunan əsərlərdən biridir. Peşəkar rəssamlar Vəcihə xanım haqqında deyirdilər: "Gör dünən institutu qurtarıb gələn qız istedadı ilə tamaşaçıları necə məftun edir?.." O, təsvir etdiyi qəhrəmanlarının ilk baxışdan adi görünüşlərini, məğrur qamətlərini, ifadəli baxışlarını ustalıqla, məharətlə təsvir etməyi bacarırdı. "Sürəyya Kərimova", "Səhər Verdiyeva", "Şamama Həsənova", "Tələbə" və başqa portretləri təsviri sənətimizin "qızıl fondu"nda həmişəlik yer tutur. Ümumiyyətlə, onun yaratdığı portretlər rənglərin güclü təsvir qüvvəsi, orijinal işləmə üslubu ilə fərqlənir.

1957-1963-cü illərdə Vəcihə xanım maraqlı kompozisiyaları, dinamik rəngkarlığı ilə yaradıcılıq zirvəsinə yüksəlmişdi. Həmin dövrdə gözəl, şux kaloritli "Mahnı", "Lənkəranda toy", "Toya hazırlıq", "İmtahan ərəfəsində", "Toy şəhəri" və başqa əsərlərini işləmişdi. Qürur hissi keçirirəm ki, xatırlatdığım və onun başqa əsərləri bu gün də Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinin eksponatlarıdı.

1962-ci ildə Vəcihə xanım xarici ölkələrdən yaradıcılıq ezamiyyətindən qayıtdıqdan sonra fərdi sərgisi açıldı. Kompozisiyaları, yaddaqalan portretləri, peyzaj janrında işlədiyi rəngkarlıq əsərləri nümayiş olundu. "Sofiyada bazar", "Qoca bolqar qadınları", "Plovdiv qadınları", "Qayalar üzərində evlər", "Yağışlı gün", "Türk qızı", "Türk qadınları" əsərlərinə həvəslə baxıldı. Həmin sərgi Moskvada da çox yüksək səviyyədə nümayiş olundu. Rəy kitabına dövrün yüksək vəzifə sahibləri, sənətkarları ürək sözlərini yazmışdılar. Onun əsərləri sovet incəsənətini təmsil edən sərgilərdə, dünyanın bir çox ölkəsində - Qahirədə, Vyanada, Pekində, Varşavada, Berlində, Budapeştdə, Sofiyada və başqa şəhərlərin sərgi salonlarında nümayiş olunmuşdu.

1963-cü ildə Bakıda keçirilən "Bizim müasirlərimiz" adlı sərgidə Vəcihə xanımın bir neçə əsəri ilə bərabər "Xəbər gözləyərkən" tablosu da var idi. Əsər həmkarları, sənətşünaslar, tamaşaçılar tərəfindən yüksək səviyyədə qarşılandı. Mövzusu dəniz sahilində toplaşıb balıqçılardan xəbər gözləyən insanlara aid olsa da, tabloda bədbəxt bir hadisənin baş verəcəyi diqqət çəkirdi. Bu, təsadüfi deyildi. Fırça ustası həmin əsər üzərində işləyərkən artıq çarəsiz dərdə düçar olduğunu bilirdi. Xəstəlik diaqnozunun, taleyinin qismətini, son aqibətini gözləyirdi.

Vəcihə xanımın bu günümüzə yadigar qalmış əsərlərində böyük emosional təsir, dərin düşüncə, məntiq aşkar duyulur. Lakin "Xəbər gözləyərkən" tablosu nümayiş olunduğu bütün sərgilərdə tamaşaçıların diqqətini daha çox çəkir. Çünki işıqlı dünyadan əbədi ayrılmaq, dost-tanışa həmişəlik əlvida demək, sevdiyi sənətiylə erkən yaşında vidalaşmaq nüansları əsərdə olduqca ustalıqla, qabarıq planda işlənib. Qısa, amma parlaq, mənalı ömür sürmüş Vəcihə xanımın 41 yaşında dünyasını dəyişməsi təsviri sənətimiz üçün böyük itki oldu.

43 ildir aramızda olmayan istedadlı fırça ustası, sevilən müəllim, əməkdar incəsənət xadimi Vəcihə Səmədova həmişə məhəbbətlə xatırlanır, ehtiramla yad edilir. Rəssamlar İttifaqının sərgi salonu onun adını daşıyır, əziz xatirəsini yaşadır.

Azərbaycan.- 2008.- 15 noyabr.- S. 7.