Milli musiqimiz XXI əsrdə
yeni dövrünü yaşayır
İki cilddən ibarət olan
"Muğam ensiklopediyası" muğamla bağlı
ətraflı məlumatları özündə cəmləşdirib
Milli
musiqi sənətimizin inkişaf və təbliği
müasir dövrümüzdə mədəniyyət siyasətinin
əsas xətlərindən birini təşkil edir. Milli
nümunələr tarixin daş yaddaşına hopmuş
həqiqətləri aşkara çıxarır,
Azərbaycanın tarixi dövrünü əks etdirir.
Bu nümunələrin hər birində
Azərbaycanın məişəti, adət-ənənəsi,
qəhrəmanlıq tarixi, zaman-zaman düşmənə
qarşı olan mübarizə əzmi təbiətinə,
insanların bir-birinə olan sevgi hissləri, bəşəri
dəyərlər öz əksini tapır. Sözsüz
ki, bu və ya digər ənənələri özündə
yaşadan və müasirliklə klassika arasında bir
körpü rolunu oynayan dəyərlərin hər birinin
qorunub saxlanılması, təbliği üçün
geniş imkanlar yaradılmaqdadır. Musiqi sənətimizin
nadir inciləri, eləcə də, YUNESKO-nun dünyanın
şah əsərləri sırasına daxil olan muğamları
Azərbaycan tarixinin möhtəşəmliyini və
qədimliyini əks etdirən sənət əsəridir.
Eramızdan
əvvəl Şumer dövrünə təsadüf edilən
muğam sənəti çoxəsirlik yol keçərək
günümüzə qədər yol keçmiş
və musiqinin müxtəlif janrlarından meydana
gələn əsərlərin, demək olar ki, hər biri
məhz bu abidədən bəhrələnmişdir. Opera
və baletlərimiz, eləcə də, mahnılar,
rəqslər muğam elementlərini özündə yaşadan
musiqi əsərləridir. Hər əsrin zaman kəsiyində
muğam sənətinə olan diqqət və qayğı
olmuş, musiqiçilər tərəfindən şifahi
şəkildə, sonralar isə notlara köçürülərək
xalqa təqdim edilmişdir. Bu gün muğam sənətinin
dövlət tərəfindən olan diqqət və qayğı
tamamilə başqa bir forma almışdır. Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, YUNESKO
və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət
vəkili Mehriban xanım Əliyeva milli musiqimiz
ilə bağlı hazırladığı layihələr
əsasında Azərbaycan muğamının inkişaf
və təbliğini məqsəd olaraq qarşıya
qoymuşdur. "Muğam ensiklopediyası"nın
hazırlanması, Muğam Mərkəzinin inşası,
Azərbaycan xanəndələri albom və diskinin buraxılması,
muğam müsabiqələrinin keçirilməsi,
eləcə də, muğam ifaçılarının
konsertlərinin Dövlət Filarmoniyasının
təşkili bu layihələr içərisində həyata
keçirilməkdədir. Azərbaycan xanəndəlik
məktəbinin görkəmli nümayəndələri
olan Cabbar Qaryağdıoğlunun, Xan Şuşinskinin,
Seyid Şuşinski, Keçəçi Ələsgər,
İslam Abdullayev, Bülbülcan kimi sənətkarların
yaradıcılıq irsinin bir yerə toplanılması
və geniş bir şəkildə təbliği istiqamətində
gördüyü işlər artıq öz bəhrəsini
verməkdədir. Bildiyimiz kimi, bu istiqamətdə muğam
müsabiqələrinin keçirilməsi, Azərbaycan
gənclərinin milli musiqimizə olan maraq hissini daha
da artırmış və gələcək xanəndələr
nəslinin yetişməsinə yol açmışdır.
Bu müsabiqələrin həyata keçirilməsi
nəticəsində çox böyük istedadlı
gənclər meydana çıxmış, Azərbaycan
milli musiqisini ölkə daxilində, eləcə
də, dünyada yüksək bir səviyyədə
təbliğ edirlər. Heydər Əliyev
Fondunun təşəbbüsü ilə keçirilən
bu layihələr öz nəticəsini bir də onu
göstərir ki, bunların əsasında milli dəyərlərimizə
böyük bir diqqət və məhəbbət artaraq
musiqiyə meyil göstərən gənclər xalq
sənət nümunələrini əxz etməyə
çalışırlar. Son qısa bir dövr ərzində
milli musiqi sənətimizdə baş verən bu oyanış
muğam sənətinin dünyada daha da geniş bir
şəkildə tanınmasına gətirib
çıxarıb. Dünyanın ən
möhtəşəm konsert salonlarında Azərbaycan
musiqi gecələrinin təşkili, muğam konsertləri,
Azərbaycan opera sənətinin təməlini qoymuş
"Leyli və Məcnun" operasının Fransa kimi
bir mədəni tarixə malik olan dövlətdə
nümayiş etdirilməsi, bu kimi uğurlar milli
musiqimizin təbliği və inkişafı deməkdir.
Mehriban xanım Əliyevanın milli musiqimizə olan
diqqət və qayğısı nəticəsində
əldə olunmuş bu nailiyyətlər göz qabağındadır.
Bu yaxınlarda Heydər Əliyev Fondunun
təşəbbüsü ilə Azərbaycan muğamına
həsr olunmuş "Muğam ensiklopediyası"nın
işıq üzü görməsi də yuxarıdakı
qeyd etdiyimiz layihənin davamıdır. İki cilddən
ibarət olan bu ensiklopediya həm muğamla bağlı
ətraflı məlumatları özündə cəmləşdirir,
həm də Azərbaycan muğamlarını müxtəlif
xanəndələrin ifasında təqdim edir. Kitabın
redaksiya heyətinin sədri və baş redaktoru Mehriban
xanım Əliyevadır. "Muğam ensiklopediyası"
çap nəşrində böyük həcmdə informasiya,
1300-ə yaxın məqalə - muğam sənətilə
bağlı terminlərin şərhi, muğam ifaçılarının,
bəstəkarların yaradıcılığı haqqında
məlumatlar, antik dövrdən müasir dövrə kimi
dünyanın böyük alimləri
və onların musiqiyə, muğama həsr olunmuş
elmi əsərlərinə dair bilgilər, Azərbaycanın
və xarici ölkələrin mədəniyyət xadimlərinin
muğam haqqında fikirləri, bir sıra təşkilatlara
- musiqi təhsili ocaqları, arxivlər, muzeylər,
fondlar, musiqi kollektivləri ilə bağlı məlumat
öz əksini tapmışdır. Ensiklopediyadakı
məqalələr - xarici dildə söz və terminlər
daxil olmaqla, əlifba sırası ilə düzülmüşdür.
Ensiklopediyanın tərtibində Azərbaycan
Milli Ensiklopediyasından, Əfrasiyab Bədəlbəylinin
"İzahlı-monoqrafik musiqi lüğəti"ndən,
"Üzeyir Hacıbəyov ensiklopediyası"ndan,
"Böyük Musiqi Ensiklopediyası"ndan, A.Doljanskinin
"Musiqi lüğəti"ndən və s. ensiklopedik
nəşrlərdən, elmi tədqiqatlardan, şəxsi
arxivlərdən istifadə olunmuşdur. Ensiklopediyanın
sonunda ədəbiyyat siyahısı (biblioqrafiya
və notoqrafiya) verilir, bu siyahıya Azərbaycan
və xarici müəlliflərin tədqiqatları,
şifahi ənənəli musiqi nümunələrinin
not nəşrləri daxildir. "Muğam ensiklopediyası"
layihəsi çərçivəsində "Azərbaycan
xanəndələri" adlı səsyazılarının
kolleksiya nəşri həyata keçirilmişdir. Azərbaycanın görkəmli muğam ustadlarının
Azərbaycan Dövlət Səsyazmaları Arxivinin,
Azərbaycan Respublikası Dövlət Televiziya
və Radio Verilişləri Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin
Fondunda, Azərbaycan Dövlət Musiqi Mədəniyyəti
Muzeyinin, Üzeyir Hacıbəyovun ev-muzeyinin fondlarında,
şəxsi arxivlərdə (Bəhram
Mansurovun, Firudin Şuşinskinin və başqalarının
arxivlərində) saxlanılan səsləri ilə
bağlı unikal fonomaterialların rəqəmsal formatda
qorunması üçün, onlar müasir texniki vasitələrin
köməyi ilə bərpa olunmuş, səsdaşıyıcıların
bütün növlərində səs informasiyası
yığılmışdır. "Muğam ensiklopediyası"nın
"Azərbaycan xanəndələri" səs kolleksiyası
6 albomdan: "Qarabağ xanəndələri",
"Muğam dəstgahları", "Gənc xanəndələr",
"Ustad xanəndələr" (kişi və qadın
xanəndələr) adlı 5 CD albom və "Muğam
ensiklopediyası" elektron multimedia DVD nəşrindən
ibarətdir. "Qarabağ xanəndələri"
albomu Qarabağ muğam ifaçılığı
məktəbinə mənsub görkəmli Azərbaycan
xanəndələrinin səsyazılarını
əhatə edir. 4 CD diskdən (MP3 formatında) ibarət
topluya XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət
göstərən xanəndələrin qrammofon vallarında
qorunub saxlanılan ifaları ilə yanaşı, bu
məktəbin ənənələrini davam etdirən
orta və gənc nəsil xanəndələrinin ifasında
muğamlar, təsnif və xalq mahnıları daxil edilmişdir.
"Muğam dəstgahları" albomuna
daxil olan 4 CD diskdə (MP3 formatında) Azərbaycan
şifahi ənənəli professional musiqi xəzinəsinin
inciləri olan bütün muğam dəstgahları, kiçik
muğamlar, zərbi-muğamlar, şikəstələr
və onların rəngarəng ifaçılıq variantları
toplanmışdır. Görkəmli ustad xanəndələrin
və müxtəlif xalq çalğı alətləri
ansambllarının ifasında verilən bu səsyazıları
muğam sənətinin zəngin aləmini təcəssüm
etdirir. "Gənc xanəndələr" albomu 4 CD
diskdən (MP3 formatında) ibarətdir. Burada Heydər
Əliyev Fondu tərəfindən keçirilən muğam-
televiziya müsabiqələrinin 2005 və 2007-ci illər
laureatlarının ifasında Azərbaycan muğam dəstgahları,
kiçik muğamlar və zərbi- muğamlar toplanmışdır.
Muğam ansamblının müşayiəti ilə
gənc xanəndələrin səsyazıları ustad
xanəndələrin ənənələrinin davam etdirildiyini,
muğam sənətinin müasir dövrdə inkişafını
əks etdirir. "Ustad xanəndələr" albomu kişi
və qadın xanəndələr adlı iki hissədən
ibarətdir. "Ustad xanəndələr" albomunun
kişi xanəndələr adlı hissəsinə 4 CD
disk (MP3 formatında) daxildir. Azərbaycan
muğam sənətinin inkişafında mühüm
əhəmiyyəti olan Qarabağ, Bakı, Şirvan
və respublikanın digər bölgələrinin ifaçılıq
məktəblərinin müxtəlif nəsillərinə
mənsub kişi xanəndələrin yaradıcılığını
əks etdirən səsyazılarında muğam
dəstgahları, kiçik muğamlar, zərbi-muğamlar,
şikəstələrlə yanaşı, təsniflər
və xalq mahnıları öz əksini tapmışdır.
"Ustad xanəndələr" albomunun qadın xanəndələr
adlı hissəsi də 4 CD diskdən (MP3 formatında)
ibarətdir. Burada, ilk dəfə olaraq, Azərbaycan muğam
sənətinin inkişafında mühüm rol oynayan
qadın xanəndələrin yaradıcılığını
əks etdirən səsyazıları toplanmışdır.
Onların ifasında xüsusi məlahətlə
səslənən muğam dəstgahları, kiçik
muğamlar, zərbi-muğamlar, şikəstələrlə
yanaşı, təsniflər və xalq mahnıları
zəngin muğam irsinin gözəl və rəngarəng
nümunələridir. Ümumilikdə, bu albomlara daxil
olan 20 CD disk (MP3 formatda) XX əsrin
əvvəllərindən başlayaraq XXI əsrin
əvvəllərinə kimi bir əsrlik dövrün
səsyazılarını özündə cəmləşdirir.
Burada Azərbaycan muğam sənətinin
inkişafında böyük xidmətləri olan
görkəmli xanəndələrin, respublikanın
müxtəlif bölgələrinə aid muğam ifaçılıq
məktəblərinin nümayəndələrinin -
ustadların və gənc xanəndələrin ifasında
muğam dəstgahları, kiçik muğamlar, zərbi
muğamlar, şikəstələr, təsniflər
və xalq mahnıları öz əksini tapmışdır.
"Muğam ensiklopediyası" elektron multimedia DVD
nəşri isə şifahi ənənəli professional
musiqiyə dair geniş bilgilər verən maraqlı
mənbədir. Elektron nəşrin əsas
xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, buradakı hər
bir terminin izahı çoxtəbəqəli olub, digər
səhifələrlə əlaqələnir, həmçinin,
həmin sözü daha ətraflı şəkildə
izah etmək üçün foto, audio, video materiallardan,
musiqişünasların səslənən mühazirələrindən,
not nümunələrindən istifadə olunur, təqdim
olunan şərhlər canlandırılır. "Muğam
ensiklopediyası" layihəsinin işıq
üzü görməsi dünya musiqi xəzinəsini
zənginləşdirəcək mədəni hadisə
kimi böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu layihə "Bəşər mədəniyyətinin
şah əsərləri"ndən biri olan Azərbaycan
muğamını dünyanın bütün muğamsevərlərinə
çatdıraraq, muğamı öyrənmək, bu
sənətin dərin sirlərini əxz etmək istəyən
hər bir kəs üçün böyük və
ecazkar bir dünya, möhtəşəm muğam dünyası
haqqında təsəvvür yaradır.
Səs.- 2008.- 27 noyabr.- S. 12.