Saz, söz
mülkünün Kamandarı
Bu
dəfə Bakıdan Borçalıya bizi saz harayı,
Aşıq Kamandar sevgisi aparırdı. Saz olan
yerdəsə millət həmişə xoşbəxtdir,
vətən abaddır, çünki sazı duymaqla həm
də özümüzü tanıyırıq, kimliyimizi
dərk edirik. Beləliklə, oktyabrın
27-də ulu türk yurdu Borçalıda ustad Kamandarın
doğulduğu Kürüstü Kəpənəkçi
kəndində anım günü təntənəlı
surətdə qeyd edildi. Əflatun Kamandaroğlunun
dəvəti ilə həmin mərasimdə iştirak
edənlər sırasında mənim
səfər yoldaşlarım - Azərbaycan Aşıqlar
Birliyinin sədri, xalq şairi Zəlimxan Yaqub,
tənqidçi-alim Rüstəm Kamal, jurnalist Musa
Nəbioğlu da vardı. Aşıq sənətinin sonuncu
mürşidi Səni hardan alım dönəsən dağa,
Yenə dodağından ləl-gövhər yağa, Bir
ana istərəm Kamandar doğa, Altunum, gövhərim, zərim,
ay Ustad! Əvvəlcə Ustadın özü haqqında
danışmaq istəyirəm. Saz deyəndə mütləq
Aşıq Kamandar yada düşür. Təsadüfi deyil ki,
keçən il ölməz sənətkarın 75 illik
yubileyində Borçalı Aşıqlar Birliyinin sədri,
şair Osman Əhmədoğlunun təklifi ilə hər il
Ustadın doğum günü "Saz bayramı" elan
olunmuşdu. Borçalılar bu ənənəyə sadiq
qalaraq onu bu gün də davam etdirirlər. XX əsrin ustad
aşıqlar əsri olduğunu iddia etsəm bəlkə
də, yanılmaram. Çünki, həmin əsr aşıq
sənətinə bir çox məşhur ustadlarla
birlikdə Aşıq Kamandarı da bəxş etdi.
Aşıq Kamandarın isə onu digər ustadlardan
fərqləndirən çoxlu özəllikləri var idi. O,
təkcə ifaçı aşıq deyil, həm ədəbi,
həm də gözəl musiqi yaradıcılığı
olan unikal bir sənətkar idi. Onun aşıq
şeirlərindən ibarət üç kitabı
nəşr olunsa da, çap olunmayan şeirləri də var.
Ustadın oğlu Əflatun Kamandaroğlunun dediyinə
görə, atasının yeni kitablarının nəşri
nəzərdə tutulub. Ustadın musiqi
yaradıcılığına gəldikdə isə, o
özünə qədər mövcud olan havaları ifa
etməklə kifayətlənməyərək, onları
özünə məxsus xallar və güllərlə
bəzədi, tamam yeni bir tərzdə, fövqəl bir avazla
oxudu. Bu, ustad aşıqlar və azman
şairlər görmüş, aşıq sənətinin
tarixini, dastanları, bayatıları, el deyimlərini
mükəmməl bilən, fitri istedada malik olan, aşıq
Kamandarın gördüklərini və eşitdiklərini
öz fenomenal yaddaşının qeyri-adi
süzgəcindən keçirərək sənətdə
yeniliklərə nail olması idi. Eyni zamanda aşıq
Kamandarın özünəməxsus, müəllifi
özü olan saz havaları da var. Beləliklə, o,
bütün sazsevərlərin ürəyində öz yerini,
öz guşəsini tapdı, iliyimizə işlədi,
qanımıza hopdu. Hazırda Azərbaycan, İran,
Türkiyə aşıqlarının böyük bir
hissəsi və Borçalı aşıqlarının
əksəriyyəti sazını və avazını məhz
aşıq Kamandar üstündə kökləyirlər. Həyat mübarizədir, hər bir sahədə
tərəqqi olduğu kimi, saz sənətinin də
inkişafı istisna deyil, amma inanıram ki, nə
qədər yeni ifa forması, yeni oxu tərzi icad olunsa da, bu
yeniliklərdə əfsanəvi Ustadın təsiri
mütləq öz işini görəcəkdir. Bundan
başqa aşıq Kamandar sazda türkülər
çalırdı və bu havaları sufisayağı bir
tərzdə oxuyurdu. Çox təəsüflənirəm
ki, indiki aşıqlarımız bu üsula müraciət
etmirlər. Gəlin, Səməd Vurğunun "Unudulmaz
tək məzarı"nı onun hansı tərzdə
oxuduğunu göz önünə gətirək. Həmin
ifaya görə aşıq Kamandar Moskvada
mükafatlandırılmışdı. Nədənsə,
aşıqlarımız bu cür ürək ovsunlayan havalara
laqeyd yanaşırlar. Bir ustad kimi də yerişi, duruşu,
davranışı, yaşından asılı olmayaraq
insanlarla münasibəti, xeyirxahlığı və digər
insani keyfiyyətləri ilə onu tanıyanlara bir
nümunə idi. Məclislərə qazanc mənbəyi kimi
baxmaz, ədəb-ərkan nümayiş etdirər, insanlara
saflığı, paklığı təlqin edərdi. Sadaladığım keyfiyyətləriylə
Aşıq Kamandar aşıq sənətinin sonuncu
mürşidi, sonuncu övliyası, sonuncu pirinə
çevrildi, cəmiyyətdə, insanların şüurunda
bir Aşıq Kamandar kultu yarandı. "Haqq yolunun bir qolu -
Bakı - Borçalı yolu" Bakıdan Borçalıya
qədər səfər yoldaşlarımla etdiyimiz
ədəbiyyat söhbətləri bizə ən
müqəddəs yol yoldaşı oldu. Zəlimxan Yaqubun
dizinin üstündəcə yazdığı şeirlər
və xüsusilə də Rüstəm Kamala həsr etdiyi
seir daha çox yadda qalan oldu: Haqq yolunun bir qolu
Bakı-Borçalı yolu. İçin ürfanla dolu
Söhbətin rəvan olsun. Bir-birindən gözəl
söhbətlərə elə aludə olmuşduq ki,
başımızı qaldıranda özümüzü
sərhəddə gördük.
Azərbaycanla
Borçalını birləşdirən (bəlkə də
ayıran) Sınıq körpünün Gürcüstana aid
olan kömrük məntəqəsində yarım saat
yubanmalı olduq. Biz təsadüfən
gediş-gəlişin seyrək vaxtına
düşmüşdük, amma, hər kömrükdən
keçən maşına bu qədər vaxt sərf olunsa,
yəqin ki, kömrük postu maşın bazarına
dönər. Elə bu fikrimi rusca
kömrükçüyə deyəndə, o, "qanun
belə tələb edir", cavabını verdi. Nə
isə yarımsaatlıq çək-çevirdən sonra
sərhədi o taya adladıq. Kürüstü
Kəpənəkçi kəndində bizi aşıq Kamandar
ocağında yolumuzu gözləyən kamandarsevərlər,
Ustadın oğlu, Kamandar ocağının sahibi Əflatun
bəy qarşıladılar. Həyətdə sabah
keçiriləcək təmtəraqlı tədbirə ciddi
hazırlıq gedirdi.
Kamandar
ocağında bir qədər dincələndən sonra
qonşu İlməzliyə - mənim doğulduğum
kəndə gəldik. Gün var min aya dəyər...
Evimizdə bizi böyük sevinclə qarşıladılar. Xüsusilə də Zəlimxan Yaqubun bizə
gəlişi evimizdə toy-bayram ovqatı yaratdı. Atam
aşıq Cəlalın aşıqlıq həyatından, Əmrahlı-Kamandarlı
günlərindən, dastanlardan parçalar,
əfsanələrdən, rəvayətlərdən
danışması qonaqlara xoş təsir
bağışladı. Zəlimxan Yaqub və Rüstəm
Kamal səfərimizin axırıncı
gününə qədər atamın
söhbətlərindən doymadıqlarını dedilər.
İpə-sapa düzülən xatirələr Növbəti
gün aşıq Kamandar ocağında Ustadın anım
günü izdihamla qeyd edildi. Tədbirdə
Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, xalq şairi
Zəlimxan Yaqubun başçılığı ilə
Bakıdan gələn qonaqlar, Gürcüstanın Kvemo-Kartli
bölgəsi qubernatorunun müavini Hümbət Babayev,
Marneuli rayon rəhbərliyinin təmsilçiləri,
Azərbaycan Respublikasının Gürcüstandakı
səfirliyinin əməkdaşı Şövqü Mehdiyev, tədbirin təşkilində maddi
köməyini əsirgəməyən TİKA-nın
Gürcüstan təmsilçisi Aytəkin Aydan,
Borçalı aşıqları, ziyalılar, eləcə
də bir çox sazsevərlər, kamandarsevərlər
iştirak edirdilər. Əvvəlcə,
iştirakçılarla birlikdə aşıq Ramin
Kamandarın çaldığı "Misri" havasının
sədaları altında Aşıq Kamandarın ev muzeyini
ziyarət etdik. Muzeyin divarlarını Ustadın
böyüdülmüş rəsmi, daim sinəsinə
basıb pərəstişkarlarını
ovsunladığı sazı, aşıq libası, çox da
böyük olmayan qılıncı və digər
ləvazimatları bəzəyir. Eləcə
də özünün müxtəlif
mətbəələrdə çap olunmuş kitabları,
müəllifləri tərəfindən hədiyyə
olunmuş digər kitablar, haqqında məqalələr
çap olunmuş qəzetlər və bir çox başqa
eksponatlar muzeydə səliqə ilə
düzülmüşdü. Muzeyin ziyarətindən sonra isə,
"saz bayramı" ziyafət məclisində davam etdirildi.
Borçalı Aşıqlar Birliyinin sədri, şair Osman
Əhmədoğlu məclisi açıq elan edərək
ilk sözü xalq şairi Zəlimxan Yaquba verdi. Zəlimxan
Yaqub çıxışında Azərbaycan
hökumətinin aşıq-ozan sənətinə
ayırdığı xüsusi diqqəti və sədri olduğu
Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin gələcək
planlarından danışdı və Ustadla bağlı
maraqlı məqamlara toxundu. Axşama
qədər davam edən məclisdə ziyalılar və
dövlət rəsmiləri bir-birinin ardınca aşıq
sənətinin tarixindən, bu günündən, onun
cəmiyyətə təsirindən, eləcə də,
Aşıq Kamandarın bir ustad kimi
özəlliklərindən, sənətə gətirdiyi
yeniliklərdən söhbət açdılar.
Sağlığında onunla təmasda olanlarsa, Ustadla
bağlı xatirələrini ipə-sapa düzdülər.
Məclis boyu Ustadın şəyirdləri və digər
ustad aşıqlar öz məharətlərini göstərdilər.
Ruhların dilində "ekspertiza" sözü yoxdur
Oktyabrın 28-də Bakıya doğru yollandıq. Bu
dəfə Sınıq körpüdə Gürcüstana aid
sərhəd-keçid məntəqəsində qəribə
bir əngəllə rastlaşdım. Əvvəlcə onu
qeyd edim ki, sazsız səfərə çıxmaq adətim
deyil. Kömrükçü sazımın o tərəf - bu
tərəfinə baxdıqdan sonra, onun ekspertrizadan
keçirilməsinin lazım olduğunu dedi. Tərs-tərs baxdığımdan
xoşu gəlməyən kömrükçü bir az da
özünü naza qoydu. Birtəhər anlatdım ki,
əgər götürüb sazda bir hava çalsam
qulağını tutub qaçacaq. Niyəsini soruşanda
isə, "çünki, saz ruhlarla danışır,
ruhların dilində isə "ekspertiza" sözü
yoxdur" dedim. Ruhlar haqqında eşidən
kimi xaç çəkən kömrükçü
vahimədən sifəti ağarmış halda kənara
çəkildi, pasportlarımızı möhürləyib özümüzə
qaytardı. "Belə ucalasan, ucalanda da" Biz
səfərə səhər tezdən İTV kanalı ilə
yayımlanan "Ovqat" verilişini izləyəndən
sonra çıxmışdıq. Verilişin qonağı
xalq şairi Zəlimxan Yaqub idi. Yol boyu verilişlə
bağlı Zəlimxan Yaquba gələn təbrik
zəngləri addımbaşı bizi söhbətimizi dayandırmağa
məcbur edirdi. Sınıq körpünü
keçəndən sonra isə telefon dalğası
kəsildi.
Yolboyu
dayandığımız yerlərdə adamların şairi
necə dövrəyə aldığını, bir
kəlmə sözünü eşitmək və ya heç
olmasa əlini ona toxundurmaq istəmələrini heyranlıqla
seyr edirdim. Əhalinin müxtəlif
təbəqələrindən olan insanların xalq
şairinə olan doğma sevgisini təsəvvür
etmək nə qədər çətindirsə, onu olduğu
kimi təsvir etmək də bir o qədər
bəlağətli görünərdi. Xatirələrimdə
xoş iz buraxan Borçalı səfərim də
beləcə başa çatdı.
525-ci qəzet.- 2008.- 6 noyabr.- S. 6.