Yaradıcılıq tərcümeyi-halından sətirlər

Azərbaycan musiqi sənətinin inkişafında bir nəslin ştrixləri

Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tarixində bir nəslin dərin dramatizmini, lirik situasiyalarını əks etdirən neçə-neçə şəcərələrin izi var. Bu şəcərələrdə yaşanılan illərin əzəməti yaradıcı simaların sənət tarixinə saldıqları naxışlarla daha dolğun, daha işıqlı görünür. Soyadların daşıyıcısına çevrilən nəsil daha orijinal bir şəkildə nəfəsini sənət tariximizə həkk edərək ömrün yollarında bir insan taleyinin təkrarsız məqamlarını yaşaya-yaşaya, bir əsrdən o biri əsrə yol salır. Beləcə, sənət tarixinin salnaməsiniin illəri yazılır. Behbudov soyadı da sənət tariximizdə zirvədə duran bir imzadır. Əsrlərdən boylanan səslərin içində Behbudovların əks-sədası aydın bir şəkildə eşidilir. Bu nəslin sənət yolunun ilk cığır açanı Məcid Behbudov olmuşdur. Onun sənət məktəbi zamanın məsafələrində nəslin musiqiçilər nəsli yetişdirir.

Məcid Behbudov Azərbaycan musiqi sənəti məktəbinin görkəmli nümayəndəsi olmaqla XIX əsrin seçilib-sevilən xanəndəsi kimi şöhrətlənmişdir. Onun sənət yolunun inkişafında dövrün tanınmış musiqiçilərinin rolu olmuşdur. Müğənni özünəməxsus səsi ilə seçilən və bu səsi formalaşdırmağı bacaran sənətkar olmaqla yanaşı, daim axtarışda, inkişafda olan ifaçı kimi də novatorçuluğa meyili yüksək səviyyədə olmuşdur.

M.Behbudovun sənət məktəbi dar çərçivədə olmamış, geniş məkanı əhatə etmişdir. Onun yaradıcılığında olan ştrixlərin hər birində sənətkarın fərdi üslubu dayanır. Bu üslub özünün bir çox cəhətləri ilə diqqət mərkəzində olub. İstər dövrünün musiqiçilər nəsli, istərsə də sonrakı dövrü əhatə edən illərdə Məcid Behbudov sənəti ilə bağlı musiqiçilər fikirlərini söyləmiş, tənqidi cəhətdən bu irsə yanaşsalar da, onun spesifik xüsusiyyətlərində müsbət tərəfləri ortaya qoya bilmişlər.

Sənətkardakı qeyri-adi səsin yaranması Azərbaycanda Şərqin konservatoriyası kimi şöhrətlənən Şuşada dünyaya gəlməsi ilə əlaqədardır. Buranın zəngin təbii mühiti, eləcə də, ab-havası M.Behbudovu sənətkar kimi yetişdirməyə bilməzdi. Təbiətin mənzərəsi, təmiz hava, təmiz su və s. musiqiçini səs imkanlarından lazımi səviyyədə istifadə etməsinə əsas meyarlardandır. Qeyd edim ki, musiqiçi çox gənc yaşlarından bu sənətlə məşğul olmağa başlamışdır. O, "Arşın mal alan"dan parçaları "Segah", "Bayatı" üzərində oxumuş, klassik sənətə meyl göstərmişdir. Məhz bunun nəticəsidir ki, M.Behbudov tez bir zamanda məşhurlaşdı. Tanınmış musiqişünas Cəlilbəy Bağdadbəyovun məlumatına əsasən, M.Behbudov 1904-cü ildən etibarən musiqiçi kimi fəaliyyətə başlamışdır. İlk olaraq Qarabağ və Gəncə məclislərində ifaçılıq məharətini göstərmiş, sonralar bu məkan geniş coğrafi ərazini əhatə etmişdir. Bu mənada ki, Zaqafqaziyanın şəhər və kəndlərində xanəndəlik etmişdir. 1910-cu ildə artıq Gürcüstanda məşhur olan müğənnilərdən biri idi. Riqa şəhərində "Qrammofon" şirkəti onun ifasında Azərbaycan muğam, təsnif və xalq mahnılarını lentə yazırdı. O, "Mirzə Hüseyn segahı"nı, "Şüştər"i, "Cahargah"ı xüsusi məharətlə ifa edir.

M.Behbudov yaradıcılığı çoxşaxəli və rəngarəngdir. Belə ki, Məcid Behbudovun Azərbaycan Opera və Balet Teatrının səhnəsində rolu olmuşdur. O, bu səhnədə "Fərhad və Şirin" operasında Fərhad rolunu uğurla oynamış, partiyanın əzəmətini, gücünü ifadə edə bilmişdir. Tamaşadan sonra "Kaspi" qəzeti onun haqqında belə yazırdı: "Məcid Behbudov çox məharətli səsə malikdir. Gözəl ifa nümayiş etdirdi." İlk belə uğurlu çıxışdan sonra M.Behbudov dünyaşöhrətli bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun opera və operettalarında bir çox obrazları yaratmağa başladı. Eyni zamanda, Məşədi Cəmilin "Seyfəl-mülk" operasında da maraqlı obraz yaratdı. Bu möhtəşəm səhnədə daha bir bitkin rolun uğurlu həllinə müvəffəq olur. Klassik operalarda orijinal rollar yaradan Məcid Behbudov sənəti illər ötdükcə özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verirdi. O, dövrünün tanınmış tarzəni olan Məşədi Zeynal ilə birlikdə bir çox dünya ölkələrinə qastrol səfərinə çıxaraq, Azərbaycan milli musiqisini təbliğ edirdi.

1942-ci ildə bu nəslin davamçılarından olan respublikanın xalq artisti Rəşid Behbudov İrana səfəri zamanı Xoy şəhərinin adlı-sanlı əyanlarından olan Analı xanın evinə dəvət olunur. Məclisdə Rəşid Behbudovun ifası dinlənilir və bu səs hamıdan çox onun həyat yoldaşının diqqətini cəlb edir. Rəşid Behbudov oxuyub qurtardıqdan sonra, xanın arvadı böyük bir sandığı açıb uzun illərdən bəri qoruyub saxladığı cavan bir oğlanın şəklini və bir ədəd qrammofon valını müğənniyə göstərir. Bundan heyrətə gələn sənətkar məsələnin təfsilatı ilə söylənilməsini xahiş edir. Bu şəkil M.Behbudovun şəkili idi. Val isə onun Azərbaycan muğam, təsnif və xalq mahnılarının lentə alınmış nümunəsi idi.

Analı xanın arvadı sənətkara deyir ki, mən Naxçıvanda anam ilə bir məclisdə olanda Məcid elə gözəl oxudu ki, onun səsi anamı valeh etdi. Müğənnini İrana - Xoy şəhərinə mənim toyuma çağırdı. Xoy şənliyindən sonra Məcid şəkillə valı mənə yadigar verdi. Bu əhvalat 1912-ci ildə baş vermişdi. 30 il sonra İrana səfər edən Rəşid Behbudov atası ilə bağlı çox gözəl təəssüratları yaşamış, onun sənətkarlığının böyüklüyü haqqında müxtəlif fikirlər eşitmişdir. Təbii ki, bu xoş səda M.Behbudov haqqında olan münasibət Rəşid Behbudovun qüruruna bir övlad kimi öz izini salmışdır. Həqiqi sənət yaddaşlardan heç zaman silinmir. Onun əks-sədası zaman ötdükdən sonra belə daha parlaq bir şəkildə təcüssüm olunur.

M.Behbudov yaradıcılığı iki ictimai formasiya arasında inkişafda olmuşdur. Kapitalizm dünyasından sovet məkanına yol açan bir zamanda, sənətkarların baxış və inkişafında da müəyyən dəyişikliklər özünü göstərmişdir.

Bu baxımdan. Məcid Behbudov yaradıcılığı da sovet hakimiyyəti illərində başqa bir məcrada inkişaf yolunu keçmişdir. O, Tiflis teatrının konsert salonlarında zəhmətkeşlərlə təşkil olunan görüşlərdə maraqlı repertuarlarla çıxış edərək, onların dərin rəğbətini qazanmışdır. Ömrünün son gününə qədər Azərbaycan musiqi sənətinin inkişafı naminə çalışmış, məlahətli səsi ilə xalqına xidmət etmişdir. Bu illər ərzində bir pedaqoq kimi fəaliyyət dairəsinə bir çalar da əlavə etmişdir. Onun 40 illik fəaliyyəti dövründə istedadlı ifaçılar nəsli yetişmişdir.

Behbudovlar nəsli Azərbaycan musiqi sənəti tarixində öz imzasını atmış sətkarlar nəslidir. Onun övladları Ənvər Behbudov SSRİ xalq artisti, Nəcibə Behbudova isə əməkdar artist olmuşlar. Hər birinin sənət yolundakı uğurlar Azərbaycan professional sənətinin ikişafına təkan vermişdir. Rəşid Behbudov isə Azərbaycan musiqi sənətini dünya miqyasına çıxararaq, daha da şöhrətləndirmiş və təbliğ etmişdir. Bu sənət aləmindəki uğurlar ailədəki təməldən irəli gələn amildir. Məcid Behbudov Rəşid Behbudov kimi bir sənətkarı Azərbaycan xalqı üçün yetişdirərək, onun sərhədsiz bir aləmdə varlığını sübuta yetirdi. Bu mənada ki, "Səni vəsf edirəm, Azərbaycan" deyən Rəşid Behbudov üçün sənət anlamı ən yüksək zirvədə dayanaraq, daim inkişafda olmuşdur. Bu gün yubileyini qeyd etdiyimiz Məcid Behbudovun ruhu şaddır. O, Azərbaycan sənətinə Rəşid Behbudov kimi övlad bəxş etməklə Behbudovlar şəcərəsinin əsrlər boyu belə yaşamasına nail olmuşdur.

Rəşid Behbudovun qızı Rəşidə Behbudova hazırda bu nəslin daha bir parlaq nümunəsi kimi fəaliyyətdədir. Taleyinmi, təsadüfünmü nəticəsidir ki, Məcid Behbudov Azərbaycan muğamlarını ustalıqla "Arşın mal alan" filmindən parçaları ifa etməklə səsləndirirdisə, Rəşid Behbudov "Arşın mal alan" filmində çox maraqlı bir obrazın yaradıcısına çevrildi. Opera və Balet Teatrında rollara dəvət aldı. Azərbaycanın xalq mahnılarını məharətlə ifa etdi. Xarici dövlətlərə səfərləri uğurla həyata keçdi. Oxşar tale, oxşar yaradıcılıq yolu ata ilə oğul arasında sənət körpüsü yaratdı. Bu körpüdən gələn səslər, yaradıcılıq axtarışları Azərbaycan musiqi sənətinin inkişafında yeni bir mərhələnin təmələni qoydu. Bu gün hər birimiz Azərbaycan musiqi sənətinin görkəmli nümayəndələrini iftixarla yad edirik. Adlarını çəkdiyimiz simaların sıramızda olmaması mənən bizi sarsıtsa da, yaradıcılıq irslərindəki gözəllik, sevgi duyğuları qəlbimizdə coşqunluq yaradır, həyatda yaşamaq hissini daha da artırır.

Bu gün Azərbaycan milli sənət nümunələrinə, eləcə də, onun görkəmli nümayəndələrinə dövlət tərəfindən göstərilən diqqət və qayğı milli-mənəvi dəyərlərimizin yüksək qiymətləndirilməsinə səbəb olur. Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili, Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban xanım Əliyevanın Azərbaycan milli musiqi sənətinin inkişafı istiqamətində hazırladığı layihələr bu gün öz nəticəsini verməkdədir. Muğam Mərkəzinin yaradılması, muğam ensiklopediyasının yaradılması, "Qarabağ xanəndələri" albomunun hazırlanması və s. bu layihə çərçivəsində həyata keçirilir. "Qarabağ xanəndələri" albomunun hazırlanaraq dünyanın müxtəlif ölkələrinə paylanılması Azərbaycan milli musiqisinin təbliğinə yönəlmişdir. Bu xanəndələr sırasında Cabbar Qaryağdıoğlu, Seyid Şuşinski, Bülbülcan kimi sənətkarlarla yanaşı, M.Behbudovun da yer alması onun sənətinə olan diqqətin təzahürüdür. Azərbaycan milli musiqisini yad ünsürlərdən qoruyaraq zaman-zaman yaşadan və çiyinləri üzərində böyük bir məktəbin bir xətt üzrə inkişafına nail olan Məcid Behbudov kimi sənətkarlar sənət tariximizdə ölməzlikləri ilə əbədiləşib, zamanla ölçülməyən ömrün sahibinə çevrilmişlər.

Bu gün Məcid Behbudovun 135 yaşı tamam olur. Böyük bir sənətkarın yaradıcılıq irsinin kiçik bir səhifəsində onun keçdiyi şərəfli ömür yolunu vərəqlədikcə, bizlər üçün nümunə ola biləcək bir tərcümeyi-halla tanış olduq. Bu yaradıcılıq xasiyyətnaməsində Məcid Behbudov sənətkar, şəxsiyyət, vətənpərvər kimi öz izini salmışdır.

Səs.- 2008.- 4 noyabr.- S. 12.