Salmanlı R

Salmanlı R.

Ümummilli lider Heydər Əliyev milli-mənəvi dəyərlərimizə yüksək qiymət verərək demişdir: "Milli ideologiyamızın əsas tərkib hissəsi bizim milli-mənəvi dəyərlərimizdir. Biz öz milli-mənəvi dəyərlərimizlə fəxr etməliyik. Bizim milli-mənəvi dəyərlərimiz əsrlər boyu xalqımızın həyatında, yaşayışında, fəaliyyətində formalaşıbdır. Milli-mənəvi dəyərləri olmayan millət həqiqi millət, həqiqi xalq ola bilməz". Bu mənada ulu öndərin dəyərli tövsiyə və tapşırıqları Azərbaycançılıq ideologiyasının tərkib hissəsi kimi respublikamızın bütün bölgələrində uğurla həyata keçirilir. Zaman-zaman təkmilləşib inkişaf edən qədim və zəngin milli-mədəni irsimizin qorunub saxlanılmasına, maddi-mədəni sərvətlərimizin aşkarlanmasına son illər xüsusi diqqət yetirilir.

İndi respublikanın elə bir bölgəsi yoxdur ki, orada sözü gedən sahə ilə əlaqədar biri-birindən maraqlı tədbirlər, arxeoloji qazıntılar və tədqiqat işləri həyata keçirilməsin. Son illər Naxçıvan Muxtar Respublikasında, Bərdədə, Cəlilabadda, Tovuzda, Mingəçevirdə, Yardımlıda, Qubada, Şəmkirdə görülən işlər buna bariz nümunədir.
Şərur rayonunun Oğlanqala ərazisində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı üzə çıxan maddi-mədəniyyət nümunələri, yüksək keyfiyyətli keramika məmulatı, mixi yazılar, hesab sisteminin mövcudluğu, ən başlıcası uzunluğu 35, eni 28 metr olan sütunlu sarayın varlığı və sair tapıntıların bəzisi Azərbaycan ərazisində ilk dəfə aşkar olunur. Naxçıvanın Kəngərli rayonunun Şahtaxtı kəndində isə bizim eradan əvvəl III minilliyin sonu I minilliyin əvvəlinə aid olan şəhər tipli yaşayış məskəni aşkarlanıb. Bu ildən başlayaraq AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun elmi ekspedisiyası tərəfindən tarixi yaşayış yerində geniş tədqiqat işlərinə başlayacaqdır. Bölgənin digər yerlərində, o cümlədən Ovçulartəpəsi, Meydantəpə, Xərabə Gilanda da xalqımızın milli-mənəvi dəyərləri, tarix və mədəniyyət nümunələri aşkarlanıb.

Muxtar respublikanın tarixində ilk dəfə olaraq Naxçıvanda, Milli Elmlər Akademiyasının nəzdində Arxeologiya və Etnoqrafiya Muzeyi yaradılır. Muzeyin ekspozisiyasında bölgənin müxtəlif ərazilərində, qədim yaşayış yerlərində ayrı-ayrı vaxtlarda aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə edilən maddi-mədəniyyət nümunələri nümayiş etdiriləcək. Məqsəd zəngin və ulu keçmişə malik bu regionun tarixini özündə yaşadan maddi-mədəniyyət nümunələrini gələcək nəsillərə çatdırmaqdır.

Azərbaycan, Almaniya və Gürcüstanın beynəlxalq arxeoloji ekspedisiyasının 2006-2007-ci illərdə Şəmkir rayonunun ərazisində apardığı tədqiqat-qazıntı işləri də öz qədimliyi, tarixiliyi və yeniliyi ilə diqqət çəkir. Hətta ötən ilin noyabr ayında Regionların İnkişafı İctimai Birliyinin dəstəyi ilə Şəmkirdə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Memarlıq və İnşaat Universitetinin görülmüş işlərin təhlilinə həsr olunmuş birgə elmi-praktik konfransı keçirilmişdir.

Şəmkirdə arxeoloji qazıntılar indi də davam etdirilir. Ərazidəki ekspedisiyanın elmi rəhbəri Tarix Dostiyevin açıqlamasına görə, bu günlərdə Şəhristanın qala divarlarında aparılan qazıntılar zamanı 16 metr dərinlikdən çıxan bürcdə Monqol hücumlarının baş verdiyi dövrə təsadüf edən skeletlər aşkarlanıb. Şəmkir şəhər yerində - Narınqalada aparılan qazıntılar zamanı divarı möhkəmləndirmək üçün istifadə olunan düzbucaqlı dayaq tapılıb. Ərazidən XII əsrə təsadüf edən topa şəklində 28 ədəd aşıq və metal əşyalar götürülüb.

Bütün bunlar barədə Regionların İnkişafı İctimai Birliyi tərəfindən buraxılmış "Şəmkir: Arxeolji irsi, tarixi, və memarlığı" kitabında daha ətraflı məlumatlar verilib. Nəfis tərtibatla hazırlanmış kitabda 50 nəfərədək tarixçi-arxeoloq alim və tədqiqatçı-mütəxəssisin məqalələrində Şəmkirin qədim keçmişindən və bu günündən söhbət açan yeraltı və yerüstü abidələri, maddi-mədəniyyət nümunələri barədə müfəssəl məlumat təqdim olunub. Fakt və fikirlərin şərhi üçün verilmiş şəkillər mövzulara dolğunluq gətirir. Kitab geniş oxucu kütləsi üçün maraqlı, gənc tarixçi və arxeoloq-tədqiqatçılar üçün faydalıdır.
Cari il sentyabr ayının ortalarında Şəmkirdə Azərbaycan, Gürcüstan, Almaniya, Rusiya, Türkiyə və Fransanın nüfuzlu alimlərinin iştirakı ilə "Qafqaz - arxeologiya və etnoqrafiya" mövzusunda beynəlxalq elmi-nəzəri konfrans keçirilmişdir. AMEA-nın prezidenti Mahmud Kərimovun, müxtəlif ölkələrdən gəlmiş arxeoloq və tarixçi alimlərin qatıldığı bu tədbirdə təxminən 90-dək elmi məruzə dinlənilmişdir.
Şəmkirin qonşuluğunda Tovuz rayonundakı Göytəpə neolit yaşayış məskənində isə qazıntılar nəticəsində üzə çıxarılan qədim ev və emalatxanalar fərdiliyi ilə seçilir. Buradan tapılan kömür qalıqları tədqiqat üçün Yaponiyaya göndərilib. Azərbaycanlı arxeoloqların tədqiqatlarına böyük maraq göstərən yaponiyalı mütəxəssislərin fikrincə, abidə Qafqazın istehsal mədəniyyətinə yiyələnmiş ən qədim yaşayış məskənidir. Bu abidə dünya əhəmiyyətlidir və Qafqazda nadir rast gəlinən belə abidələr əsasən Azərbaycandadır. Tovuz Rayon İcra Hakimiyyəti və aidiyyəti təşkilatların təşəbbüsü ilə indi bu qədim yaşayış məskənini yerüstü muzeyə çevirmək qərara alınıb. Belə yerüstü muzeylərin nümunələri artıq Türkiyə və Yunanıstanda mövcuddur. Azərbaycanlı tədqiqatçı-alimlər çalışırlar ki, aşkarlanan bütün qalıqlar bərpa edilsin, varlığı Neolit dövrünə gedib çıxan Göytəpə yaşayış məskəni, yeri gəldikcə, dünya ictimaiyyətinə təqdim olunsun.
Arxeoloqlarımız Qarabağın qədim yaşayış məskənlərindən olan köhnə Bərdə şəhərinin qalıqlarının olduğu ərazidə də qazıntı-axtarış işlərini davam etdirirlər. Qeyd edək ki, qədim Bərdə şəhəri indiki ərazisindən təqribən 5 kilometr aralıda yerləşib. Tarixi mənbələrə görə, eramızdan əvvəl 4-5-ci əsrlərdən inkişaf edən bu şəhər 1500 il əvvəl Qafqazın ən böyük şəhərlərindən biri olub və sonralar Azərbaycan ərazisindəki Albaniya dövlətinin iri yaşayış məntəqəsi hesab edilib. Qədim türk tayfalarının məskunlaşdığı Bərdənin xarabalıqları altından müxtəlif dövrlərə aid sənətkarlıq nümunələri ilə yanaşı, evlərin qalıqları, təndirlər, ocaq yerləri, quyular aşkar edilib. Ekspedisiya rəhbərinin sözlərinə görə, Bərdə ərazisindən Mesopatomiya, yunan və Parfiya mədəniyyəti dövrlərinə aid pullar da tapılıb. Bu da Azərbaycan ərazisindəki qədim şəhərin o dövrdəki geniş ticarət əlaqələrinin mövcudluğundan xəbər verir.

Yaxın tariximiz olan Mingəçevir şəhəri və onun ətraf ərazilərində aparılan qazıntı işləri zamanı 20 mindən artıq tarixi abidə - qəbirlər və sərdabələr, istehsal vasitələri, məişət alətləri, bər-bəzək məmulatları və sair xronoloji ardıcıllığa uyğun olaraq müxtəlif tarixi dövrlərə aid əşyalar aşkar edilib. Alban əlifbasında olan qədim yazılı abidələr və digər arxeoloji tapıntılar Mingəçevirin 5000 ilə yaxın tarixi olan qədim bir məskən olduğunu təsdiqləyir. Tarixi mənbələrdə göstərilir ki, eramızdan əvvəl birinci əsrdə Roma sərkərdəsi Pompeylə Albaniya hökmdarı Oris arasında Kür çayının sahilində indiki Mingəçevir Su Elektrik Stansiyasının əhatə etdiyi ərazidə amansız döyüşlər baş verib.E
Tarixi faktlar qədim İpək yolunun Migəçevirdən keçdiyini də təsdiqləyir. Məşhur türk səyyahı, XVII əsrdə yaşamış Övliya Çələbi Mingəçevir haqqında yazaraq onu Bozdağ dağının yanında Kür çayının sağ sahilində yerləşən qədim bir məskunlaşma yeri kimi təsvir etmişdir. Onun sözlərinə görə, bu məskunlaşma yerində bir neçə məscid, ipək və ipək paltarlar istehsal edən sexlər, hamamlar və digər xidmət sahələri fəaliyyət göstərirmiş. Maraqlıdır ki, buradan keçən İpək yolunu o vaxtlar "Xəbərçi yolu" adlandırırmışlar. "Xəbərçi yolu" bir çox karvan yollarını və Orta Şərq ölkələrinə gedən ticarət yollarını, habelə Şəki, Qəbələ, Şamaxı, Bərdə, Beyləqan kimi Azərbaycan şəhərlərini və digərlərini özündə birləşdirirmiş.

Dağlar diyarı Zaqatala rayonunda isə arxeoloqlarımız orta əsr Avropasına aid gümüş medal aşkarlayıblar. Medalın Avropada səlib yürüşləri zamanı va ondan sonrakı dövrlərdə yaranmış 12 dini ordenlərdən biri sayılan "Tamplielər" ordeninə məxsus olduğu güman edilir. Bəzi mütəxəssislər isə bu medalın İngiltərə və Şotlandiya kralı 2-ci Kralın (1660-1685) adı ilə bağlı olduğunu iddia edirlər.

Qubada aşkarlanan kütləvi məzarlıqda isə arxeoloji qazıntılar artıq başa çatıb.

Uzaq Adriatik dənizinin sahillərindən Bakıya gəlmiş İtaliyanın "Numidbloc" şirkətinin incəsənət və memarlıq üzrə direktoru, bərpaçı-memar Luici Skrinzi Qobustan milli-bədii qoruğunda qədim latın və ərəb qrafikalı mətnlərin konvervasiyası (müasir əlifbaya köçürülməsi) ilə məşğuldur. Müşahidələrdən hiss olunur ki, müstəqil Azərbaycanın üçrəngli bayrağı mötəbər məclislərdə daha əzəmətlə dalğalanır, xalqımızın haqq səsinə beynəlxalq ali məclislərdən dəstək verilir, Azərbaycana gələn siyasətçilərlə, diplomatlarla yanaşı, tarixçi alimlərin, tədqiqatçı politoloq və arxeoloqların da sayı çoxalır.

Təcrübə göstərir ki, tarixi keçmişimizi öyrənməklə əsl həqiqəti üzə çıxarmaq, insanları bir-birinə daha da yaxınlaşdırmaq mümkündür. Bu mənada bu gün münaqişələr bölgəsi hesab olunan Qafqazda sabitliyi və əmin-amanlığı qorumaq naminə alimlərlə yanaşı, siyasətçilərin də bir araya gəlməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ulu öndər Heydər Əliyevin təbirincə desək, "Müstəqillik illərində biz əslində milli-mədəni irsimizi, tariximizi, milli sənətimizi bir daha təhlil edərək, onu ideoloji buxovlardan və qadağalardan xilas edirik. Bununla yanaşı, biz Azərbaycan mədəniyyətinin verdiyi töhfələrlə başqa xalqların nümayəndələrini tanış edirik".

Azərbaycan.- 2008.- 26 oktyabr.- S. 6.