Bayramova Z.

 

 

Azərbaycan musiqisi yeni inkişaf mərhələsini yaşayır

 

Müsahibim simli və nəfəsli musiqi alətlərin ifaçısı, "Bakı virtuozları" ansamblının bədii rəhbəri Məhərrəm Nəcəfzadədir

 

Uzun illər simli və nəfəsli musiqi alətlərində ifaçılıq məharətini nümayiş etdirən Məhərrəm Nəcəfzadə, hər iki sahədə özünəməxsus bir şəkildə alətlərin səsləndirilməsi istiqamətində dəsti-xəttini müəyyən etmiş, fəaliyyətə başladığı zaman məsafəsində saz, tar, ud, sitar, ney, balaban və digər alətlərdə Azərbaycan klassik və xalq musiqilərini səsləndirmişdir. Bu gün də peşəkar musiqiçi kimi qeyd olunan istiqamətlərdə yaradıcılıq axtarışlarını davam etdirir. M.Nəcəfzadə bizimlə söhbətində yaradıcılıq fəaliyyətinin müxtəlif illərini belə xatırladı:

- 1976-cı ildən başlayaraq, professional səhnəyə gəlmək məqsədilə ilk addımlarımı atmışam. Etiraf edim ki, həmin zamana qədər musiqi sahəsində kifayət qədər məlumatlar əldə etmiş, bu sahəyə bütövlükdə vurğun kəsilmişəm. Tələbə olduğum zamanda xalq artisti Baba Mahmudoğlunun yaratdığı "Dastan" folklor ansamblının solisti kimi fəaliyyətə başlamışam. 1988-ci ildə "Qardaşlar" adlı kvartet yarandıqdan sonra isə, bu dördlükdə Abbasqulu, Mehdi, İlham və Məhərrəm Nəcəfzadə qardaşları fəaliyyət göstərirdilər. O zaman xalq artisti, professor Süleyman Ələsgərov bu ansambl haqqında deyirdi ki, bu qardaşların çıxışını bir növ Avropa ifaçılıq sənətində kvartetin Azərbaycan variantı və yeni bir janr kimi qiymətləndirmək olar. Çox keçmədi ki, bu ansamblın tərkibində "Gün aydın" ansamblı yarandı. Eyni zamanda, tanınmış meyxana ustası Nizami Rəmzinin iştirakı ilə "Meyxana" ansamblının təməli qoyuldu. Bu ilin fevral ayından isə müstəqil bir şəkildə "Bakı virtuozları" ansamblının yaranması mənə həvalə olundu. Ansamblın tərkibinə sırf milli musiqi alətləri daxildir. Sözsüz ki, ansambl müasir dövrün tələblərinə uyğun bir şəkildə öz repertuarını təşkil edir.

Xatırladım ki, "Qardaşlar" ansamblının davamı olaraq, qeyd etdiyim musiqi ansamblları yaradılmışdır. Bizim ifamızda səsləndirilən musiqi alətləri Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radiosunun Qızıl Fondunda saxlanılır. "Qarabağ şikəstəsi", "Simaye-şəms", "Heyratı" kimi ritmik muğam və təsniflərimiz lentə alınaraq saxlanılır. Eyni zamanda, ifamızda "Yallı" musiqi nömrəsi də lentə alınmışdır. Musiqiyə olan həvəsim, deyərdim ki, ailədən gəlmə bir bağlılıqdır. Düzdür, valideynlərim musiqiçi olmasa da, Azərbaycan milli musiqi sənətinə olan vurğunluqları övladlarının musiqiçi kimi yetişməsinə səbəb olmuşdur. Əsas ixtisasım tar alətində ifa etmək olsa da, ailəmizin digər üzvlərinin milli musiqi alətlərində ifası məni simli və nəfəs alətlərinin bir çoxunda ifa etməyə sövq etmişdir. Klarnet, balaban, zurna, ney kimi alətlərdə ailə üzvlərimizin ifası məni də bu alətlərə yaxınlaşdırdı.

Sitar alətimiz də var. Bu alət Hindistandan gətirilib. Qədim el rəqslərinin ifası bu alətdə mükəmməl alınır. 30 simə malik olan bu alət çox qəliz və çətin alətdir. Etiraf edim ki, bizim evimizdə musiqi alətlərindən ibarət, demək olar ki, bir musiqi muzeyi var. Burada 100-ə qədər milli musiqi alətləri saxlanılır. Bu qədər alətin sirlərini öyrənib onları səsləndirmək mənə çox geniş imkanlar açmışdır. Bu mənada ki, hələ xalq artisti Baba Mahmudoğlunun "Dastan" ansamblında çalışdığım zaman bir çox alətlərin ifasına nail olmuşam. Bu il "Qardaşlar" ansamblının yaranmasının 20 ili tamam olur.

Professional səhnəyə qədəm qoymağım 1979-cu ildən başlamışam. Azərbaycan Dövlət Televiziyasında çıxış etmişəm. Həmin vaxtdan başlayaraq, müsabiqə və festivallara dəvət olunmuşam. SSRİ və Yunanıstan gənclərinin 4-cü dostluq və həmrəylik həftəsində xüsusi mükafata layiq görülmüşəm və bir çox uğurlarım və həmin illərdə sənət tərcümeyi-halıma yazılmağa başladım.

- Məhərrəm müəllim, siz simli və nəfəsli alətlərin, demək olar ki, əksəriyyətində ifaçı kimi tanınırsınız. Maraqlıdır, sırada olan alətlər arasında özünüzün peşə və sənət seçdiyiniz, bağlandığınız musiqi aləti hansılardır?

- Mənim üçün ən önəmlisi deyərdim ki, tardır. Bu qədər haşiyə çıxıb vurğulamaq istəyirəm ki, bu sayda alətlərin ifaçısı olmağımı hardasa mənə məcburi əxz etmişdilər. Belə ki, Baba Mahmudoğlunun ansamblında çalışdığım zaman burada mən nəfəsli alətlərdə ifa etmək məcburiyyətində qaldım. Həmin zaman ansamblda, demək olar ki, nəfəsli alətlərdə çalan ifaçı yox idi. Baba Mahmudoğlunun qədim musiqi əsərləri var idi. Onların da tütək, zurna, balaban kimi alətlərdə səslənməsinə ehtiyac var idi. Bu baxımdan, mən bu məsuliyyəti üzərimə götürdüm. Həmin illərdə, demək olar ki, balaban çalan yox dərəcəsində idi.

- Solo fəaliyyətiniz yaradıcılığınızda sizi bir ifaçı kimi tanıda bilibmi?

- Solo fəaliyyətimlə bağlı, qeyd edərdim ki, yenicə yaratdığımız ansamblda daha çox buna üstünlük verirəm. Başqa ansambllardan fərqli olaraq, burada mənim ifaçılığımla yanaşı, digər musiqi alətlərində çalan sənətkarlara da yer ayrılıb. Ansamblda geniş bir şəkildə proqram tərtib etmişik ki, milli musiqimizin rəngarəngliyinə xidmət göstərək. Qeyd etdiyim musiqi alətləri ilə yanaşı, ansamblda nəlbəkilərdən də istifadə olunur. Ansamblımızda 5 musiqiçinin ifası ilə yanaşı, nəlbəkilərin səsləndirilməsini maraqlı bir tərzdə auditoriyaya musiqi nömrələrini təqdim etmək niyyətindəyik.

- Azərbaycanda nəlbəkilərdən musiqi aləti kimi istifadə edən yalnız Həsənağa Sadıqovdır.

- Düzdür, yeganə olaraq, bu nəlbəkilərdən musiqi alətləri kimi səslərin təqdim olunması ailəyə məxsusdur. Amma onu da vurğulayım ki, Həsənağa Sadıqov əvvəl hələ "İrs" folklor ansamblının nəzdində fəaliyyət göstərən Vaqif Eyvazov adlı qoşanağara ifaçısı kasalarda, məhz bu üslubda ifa edirdi. Deyərdim ki, bu üslubun yaranması ansamblın bədii rəhbəri Sidqi Mustafayev ilə bağlıdır. Qeyd edim ki, özüm 1982-1984-cü illərdə həm də "İrs" floklor ansamblının üzvü olmuşam. Bundan sonra isə adını qeyd etdiyimiz sənətkar bu alətlərdə ifaçılıq məharətini nümayiş etdirdi. Mənə isə nəlbəkilərdə ifa etməyi məşhur klarnet ustası Hacı Həmidoğlu tövsiyə etmişdir. Bunun da səbəbi yaxın zamanda xarici ölkəyə səfərimizlə bağlı olan bir layihədir.

Düzü, bir qədər tərəddüd etdim, amma axtarışlardan sonra minə yaxın nəlbəki sırasında səs düzümünün ifasına nail olmuşam. Bu yol ilə muğam və xalq musiqisinin ifası xüsusi bir şəkildə təqdim olunur. Bir çox alətlərdə ifa etməyimə baxmayaraq, əsas olaraq xalq üslubunda fəaliyyətim bir xətt olaraq davam etmişdir. Ancaq "Ozan" estrada ansamblında da fəaliyyətim olub ki, həmin ansambla Rasim İmanov rəhbərlik edirdi. Ansamblın tərkibində tanınmış caz ifaçısı Əzizə Mustafazadəni tar ilə müşayiət edirdim. Çox maraqlı bir üslubda ifa səslənirdi. Caz üslubunu tar ilə sintezi tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanırdı. Həmin zamanlarda mənim musiqilərimdən Azərbaycanda istehsal olunan cizgi filmlərində istifadə olunurdu. "İrs folklor" ansamblı ilə birlikdə "Qız qalası" adlı cizgi filmində ney, tütək, zurna ilə ifam səslənir.

- Bildiyimiz kimi, Azərbaycan xalq musiqisinin, eləcə də, musiqi alətlərinin köklü ənənəsi vardır ki, zaman-zaman inkişaf yolu keçərək formalaşmışdır. Bu gün isə müəyyən yad elementlərin musiqimizə daxil olması, eləcə də, müxtəlif alətlərin ansambllarda səsləndirilməsi bu ənənənin davamına bir qədər ziyan gətirir. Klassik musiqiyə olan meylin zəifliyini nə ilə izah oluna bilər?

- Düzdür, bu, bir qədər musiqimizdə hiss olunmaqdadır. Yetişən nəslin gənclərin maarifləndirmək istiqamətində tədbirlər görünməkdədir. Onların yad musiqiyə, zövqsüz sənət nümunələrinə meyil göstərməsinin qarşısını almaq üçün klassik sənət əsərləri ilə onları zənginləşdirmək və maarifləndirmək vacib məsələlərdən biridir. Bu gün ölkəmizdə Azərbaycan xalq musiqisinə, muğamlarına olan münasibət köklü bir şəkildə dəyişdirilmişdir. Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, İSESKO və YUNESKO-nun xoş məramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın layihələri əsasında həyata keçirilən tədbirlər milli musiqi sənətimizin inkişafına və təbliğinə öz təsirini göstərmişdir. Respublikamızda muğam müsabiqələrinin keçirilməsi, muğam mərkəzinin yaradılması, eləcə də, muğam ifaçılarının konsertlərinin təşkili, bu sahənin nümayəndələrinə dövlət qayğısı Azərbaycan milli dəyərlərinin yüksəlməsinə yönəlmişdir. Bu festival və müsabiqələrin ölkə ərazisində təşkili neçə-neçə istedadlı gəncin milli musiqimizə yol açmasına səbəb oldu. Bu gün yad elementlərə olan meyil və münasibətin bir qədər ürəkaçan olmaması, təbii ki, dövlət tərəfindən aparılan mədəniyyət siyasəti nəticəsində öz bəhrəsini verəcəkdir.

- Sənət əsərlərinin, klassik musiqilərin oranjiman olunması bu gün bir növ dəb halını almışdır. Bir musiqiçi kimi fikirləriniz maraqlı olar ki, ümumiyyətlə, mükəmməl əsərlərin oranjimana ehtiyacı varmı?

 - Bu gün Azərbaycanın hər sahəsində, eləcə də, musiqi aləmində böyük bir inkişaf mərhələsini yaşayırıq. Əsərlərin oranjiman olunması məsələsinə münasibət bir qədər fərqlidir. Hansısa bir musiqi əsərini dəyişib, ona müasir prizmadan yanaşmağa qadağa qoymaq mümkün deyil. Mən bunun, ümumiyyətlə, əleyhinəyəm. Musiqi sənətimizə daxil olan elə əsərlər var ki, primitiv bir şəkildə nota köçürülmüşdür. Sözsüz ki, söhbət gözəl və mükəmməl bir şəkildə oranjimandan gedir. Əgər oranjimançı musiqi əsərinə yeni bir həyat bəxş edib, onu müasir və klassik üslubda dinləyiciyə çatdırmağa qadirdirsə, o zaman niyə də bu əsərlər yeniləşməsin. Oranjiman çox ciddi və məsuliyyətli bir işdir. Bunun öhdəsindən gələn hər bir musiqiçi dinləyicilər tərəfindən qəbul olunur. Yaxşı nə varsa, onu qəbul etməliyik.

- Azərbaycan musiqisi bütün zamanlarda sərhədsiz olaraq dinindən, irqindən asılı olmayaraq musiqisevərlərə təqdim olunmuşdur. Bu sırada sizin əsərləriniz səsləndirilibmi?

- Demək olar ki, dünyanın bir çox ölkələrində maraqlı repertuarla çıxış etmişəm. Belə ki, 1995-ci ildə Misir Ərəb Respublikasında qastrol səfərində olmuşam. Orada böyük bir proqram əsasında lent yazısı yazılırdı. Həmin orkestrə məni dəvət etmişdilər ki, orkestrin müşayiəti ilə mən tarda solo ifa etdim. Bu layihə ərəb dünyasında çox böyük əks-səda doğurmuşdur. Sonra Türkiyədə 1989-cu ildə ifamız lentə alındı, tanınmış müğənni Elza Qaybalıyevanın mahnılarını müşayiət edirdik.

- Siz bir neçə alətdə ifa edirsiniz. Bu qədər say çoxluğunda olan alətlər içərisində hansı aləti konkret olaraq özünüzə ömürlük sənət yoldaşı seçərdiniz?

- Mənim üçün hər bir alət olduqca doğma və əzizdir. Amma tara olan meyilim daha çoxdur. Əgər ömrümün son günündə mənə sual olunsaydı ki, hansı alətdə çalıb sonra da dünyanı dəyişərdin, mən tərəddüd etmədən, deyərdim ki, tarda - özü də "Segah" muğamını. Ömrümün sonunu tar aləti ilə bitirmək mənim üçün ən şərəfli bir yoldur. Sənətə ilk gündən tarla gəlmişəm, elə tarla da bu dünyaya vida edərdim. Radio və Televiziyanın qızıl fondunda müşayiətimlə muğam dəstgahları saxlanılır. Baba Mahmudoğlunu "Bayatı Şiraz", "Cahargah" dəstgahların ifa zamanı müşaiyət etmişəm. Xalq artisti Səfa Qəhrəmanovu, əməkdar artist Kəmalə Rəhimlini, Səyyad Əlizadəni, Könül Kərimovanı, Səttar Nəsirovu, gənc müğənni Arzuman Məmmədovu və başqalarını müşayiət etmişəm. Hazırda gücümü solo ifaçılığa yönəltmişəm, sənətkarın özünü tapmasında solo ifa yer almalıdır. Bütün alətləri birləşdirərək, ümumi bir şəkildə musiqi səsləndirirəm. Sözsüz ki, tar aləti bütün bu alətlərdən fərqli olaraq mən tərəfdən üstün qəbul olunur. Azərbaycanın nəfəsini bütün alətlərdə duyub və səsləndirirəm. Zurna, balaban, tütək kimi alətlər Azərbaycanın səsini ifadə edir.

  Sözsüz ki, bütün alətlərdə sənətkar kimi ifaçılıq sənəti çətindir. Konsert proqramları çərçivəsində yeni layihələr hazırlayıram. Yaradıcılıq üçün kifayət qədər imkanımız olmadığından ansambla bir yerin ayrılması münasib olardı. Əbilov adına mədəniyyət mərkəzində fəaliyyətimiz bu çərçivəyə sığmır. Belə ki, biz professional bir şəkildə müstəqil fəaliyyət göstəririk.
   

Səs.- 2008.- 15 oktyabr.- S. 11.