İsmayıloğlu M.

Zeynəb Xanlarovanın benefisinə

Bacalardan qalxan tüstü burum-burum göylərə millənirdi, sonra da elə dağların çiyninə söykənən maviliyə qovuşurdu. Zirvələr onun ətəyinə qısılan kəndə boylanır, qüdrətli havadarı dağlara güvənib uyuyan bir el, bir oba quzu mələrtisinə, at kişnərtisinə diksinib yuxudan oyanırdı. Kimsə bu ilahi sükuta bir nəğmə payı qatırdı.

Ağlasığmaz, ecazkar bir haray kəndi bürüyürdü: “Mən tək sevən hanı səni dünyada?” Mürgülü səhərin gözündən yuxu qovan o kəs də mənim kimi eyni oda yanırdı. O da içində çatılan ocağın odunu-alovunu Zeynəbin səsiylə allahın bir daşürəkli, dilbilməz bəndəsinə çatdırırdı. Duruluğundan dilə gəlməyən sevgisini anlatmaq üçün bu səsdən, bu nəğmədən savayı arxası-köməyi yoxuydu.

Ötən sərin 70-ci illərinin lap əvvəllərində mənim doğulub, boya-başa çatdığım Qərbi Azərbaycanda Puşkin aşırımının altından tunel qazdılar. Zirvədən enib, dağın bağrını yarıb keçən yolun açılışına Zeynəb Xanlarovanı da dəvət etmişdilər. İndiyəcən məni sehrləyən tanrı bəndəsini ilk dəfə onda gördüm. Bir dəstə uşaq eləcə yük maşının “kuzov”undan ona tamaşa edirdik. “Lilparlı bulağın” gözündən böyük bir dəstə Qaymaq çiçəyi yığmışdım. Açılış törəni qəfil başa çatdı. Heç maşından sıçrayıb dağlardan gətirdiyim gülü də ona verə bilmədim. Gülləri sinəmə sıxıb, onu aparan yola boylandım. Ancaq özümə həmdəm, sirdaş qazanmışdım. O, mənim danışan dilim olmuşdu.

Hər gün məktəbə birgə gedir, qayıdanda da yanaşı addımlayırdıq. Başını qaldırıb, bircə dəfə də üzümə baxmırdı, qoşa addımlayıb sükutu dinşəyirdik. Nə qədər çalışsam ona demək istədiyim söz dilimdən qopmurdu. Yenə Zeynəb xanım köməyimə çatırdı. Evə çatan kimi pəncərələri taybatay açıb, titrəyən əllərimlə qrommofon valını qoyur, səsini lap yüksəyə qaldırıb, sonra da oğrun-oğrun onların aynəbəndinə boylanırdım. Zeynəb “Qonşu qız” oxuyurdu. Yanıb-yaxılırdım və mənə elə gəlirdi ki, bu mahnını ondan savayı hamı eşidir! Arabir eyvana çıxırdı. Bütün qonşular bu mahnının kimə ünvanlandığını bilir, xısın-xısın danışır və dərd ortağı olanlar da məni daha betər yandırıb-yaxırdılar.

Orta məktəbi bitirəndən az sonra əsgərliyə getdim. Elə o payız da məktub aldım ki, toyu olub, gəlin köçüb. Bu xəbər iki il od-alov kimi sinəmi qarsaladı. Dünya əlim çatmayan, ünüm yetməyən bu sevgi qədər sirlə, sehrlə doluydu.

Yazın sonunda mən əsgərlikdən qayıdanda o da anasıgilə qonaq gəlmişdi. Bircə dəfə “sevirəm” sözünü dilinə gətirməyənin kimsəni qınamağa haqqım çatırdımı? Yenə Zeynəb xanımın oxuduğu nəğmə köməyim oldu: “Mən tək sevən hanı səni dünyada, Ölsəm də başımdan getməz bu sevda?” Pərvanə ocaq başına dolanmaqdan usanmadığı kimi, mən də o mahnını dönə-dönə səsləndirməkdən başqa çarə tapa bilmirdim.
Bir dəfə pusquda durubmuş kimi qəfil yoluma çıxdı. Körpəsi də qucağında idi. İlk dəfə başını qaldırıb üzümə baxdı, bu dünyada eşitdiyim ən kövrək, ən günahkar səslə: “Sən allah, o mahnını oxudub, mənə əzab vermə!” - dedi. Elə bil cadar-cadar olub, yanan torpağın üstünə qəfil yağış səpələndi. Dünya elə duruldu ki! Yer üzü, göy üzü onun qucağındakı körpənin gözləri kimiydi!

Eh, bir də ki, Zeynəb xanımın oxuduğu nəğmələrlə sevgi sirdaşı olduğu bəndə təkcə mən deyildim ki! Onda hamı bu səsin sehrinə bələnmişdi. Onda hamının bu sehrli səs danışan dili olmuşdu.
O vaxtdan az qala 40 il ötür. Hamımızın başına zaman sığal çəkib.
İndi 40 il əvvələ qayıdanda elə bir kəs tapılmaz ki, onun oxuduğu mahnıları ömrünə bəzək eyləməsin. O, bütün kanonları, çərçivələri dağıdıb, səhnəyə bir şuxluq gətirdi. Zeynəb Xanlarova səhnədə müqəvva kimi dayanıb oxuyan müğənni ilə eyni mütiliklə ona qulaq asan tamaşaçı arasındakı həddi, sərhəddi qırdı. O, oxuduğu nəğmələri hər kəsə ömür payı eləməyi bacardı. Bu torpaqda qüdrətli sənətkarlar çox olsa da, Zeynəb xanımın bənzərsizliyi tamam başqa meyarlar yaratdı. Onun dayandığı ucalıqdan aşağıda nə qədər ucuz dəyərlər puça çıxdı.

Hər dəfə Zeynəb xanıma qulaq asanda bir sualla üz-üzə qalıram: indi o zirvədən aşağıdakı sənət bayağılığı nədən özünə yer tapır, mənasız söz yığnağı olan “mahnılar” ekrandan çirkab kimi üstümüzə atılır? Bəyəm müğənni olmağın ölçüsünü anlamağa Zeynəb Xanlarovanın yarım əsrlik cəfası bəs eləmirmi? Biz niyə yaranan dəyərlərin üstündən belə saymazyana keçirik? İndi pay kimi paylanan “Xalq artisti” adı saysız-hesabsız “müğənniyə” onunla yanaşı dayanmaq haqqı verirmi?
Dağın ucalığına heyrətlənmək azdır, zirvəyə qalxıb oradan aşağı tamaşa eləmək ayrı bir aləmdir. İndi o zirvədən Zeynəb bizə baxır.

P.S. Bu yazının qonorarı bəs eləsə, mütləq Zeynəb xanımın konsertinə gedəcəm.

Yeni Müsavat.- 2008.- 27 oktyabr.- S. 13.