Xəlilzadə F.

 

Milli teatrımızın tədqiqi

 

Sənətşünaslıq doktoru, professor, Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü İnqilab Kərimov milli teatr tarixinə, tənqidinə və nəzəri məsələlərinə həsr olunmuş bir çox elmi və bədii əsərlərin müəllifidir. Məlumdur ki, ötən əsrin ortalarına kimi Azərbaycan teatrının tarixi barədə çox az yazılmışdır. Əgər Cəfər Cəfərovun həm rus, həm Azərbaycan dillərində çap edilmiş "Azərbaycan dram teatrı" kitabını nəzərə almasaq, bu sahədə bir boşluq var idi. Doğrudur, ayrı-ayrı tədqiqatçılar, teatrşünaslar, müəyyən şəxsiyyətlər haqqında yazılar xatirələr qələmə almışdılar. Bir tərəfdən sovet ideologiyasının tələb təzyiqləri, təbii ki, milli teatr tariximizə aydın güzgü tutulmasına mane olurdu. İşin obyektiv çətinliklə üzləşməsi nəticəsində Azərbaycan teatrşünaslığı bitkin formalaşmamışdı. Əlbəttə, Məmməd Arif Dadaşzadə, Məmməd Cəfər Cəfərov, Əkbər Ağayev, Yaşar Qarayev teatrla bağlı tədqiqatlar aparıblar, amma hər şeydən əvvəl onlar filoloq alim idilər. Bu mənada, İnqilab Kərimovun xidmətləri xüsusilə dəyərləndirilməlidir. Çünki o, peşəkar teatrşünas, sənətşünas, tədqiqatçı alimdir.

Bu günlərdə müəllifin üç cildlik "Azərbaycan teatr tarixi"nin I cildi "Elm" nəşriyyatı tərəfindən işıq üzü görmüşdür. Bu kitab Azərbaycan teatrı ünsürlərinin komponentlərinin üzə çıxdığı ta qədim dövrlərdən başlamış 1920-ci ilə qədərki dövrü özündə əks etdirir. Azərbaycan dünyəvi peşəkar teatrının yarandığı vaxtdan sonrakı yaradıcılıq həyatının tədqiqi zamanı yalnız Bakıda fəaliyyət göstərən teatr deyil, Naxçıvan, Şuşa, Lənkəran, Gəncə, Şamaxı, eləcə Tiflisdə, İrəvanda, Aşqabadda, Cənubi Azərbaycanda yaranan teatrların fəaliyyəti təhlilə çəkilmişdir.

Üç fəsildən ibarət olan yeni nəşrdə milli teatrımızın tarixinə sözün əsl mənasında güzgü tutulub. Azərbaycan teatrının mənşəyi ətraflı araşdırılaraq peşəkar teatrın yaranması barədə oxuculara geniş məlumat verilib. Azərbaycan dünyəvi peşəkar teatrının təşəkkül tapdığı 1873-1905-ci illərdə ölkədəki ictimai-siyasi vəziyyət aydın təhlil edilib. Teatr sənətinin yaranma inkişafında milli-azadlıq hərəkatının rolunu yüksək qiymətləndirən müəllif yazır: "XX yüzilliyin ən böyük şüarını hələ əsrin əvvəlində hamıdan öncə elan edən, "Vətən, Vətən, Vətən! Millət, millət! Dil, dil, dil!" deyən Cəlil Məmmədquluzadənin "Molla Nəsrəddin", "Bizə fədai lazımdır: türk hissiyyatlı, islam etiqadlı, Avropa qiyafəli fədai" deyən Əli bəy Hüseynzadənin "Füyuzat" ədəbi məktəbi xalqın maariflənməsinə, mədəni tərəqqisinə çalışır, incəsənətin, o cümlədən teatr sənətinin inkişafına səy göstərirdi. Onlar yaxşı bilirdilər ki, millətin mədəniyyətin tarixləri bir-birindən heç vaxt ayrı olmayıb".
Yeni nəşrin redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor Timuçin Əfəndiyevdir. O, kitabın ön sözündə yazır: "Bu, Azərbaycan teatr tarixinin yarandığı gündən 1920-ci ilə qədərki dövrünü ardıcıl sistemli şəkildə təhlil edən fundamental bir kitabdır. Məni razı salan cəhətlərdən biri müəllifin sovet ideologiyasının təsiri ilə qərəzli tənqid hədəfinə çevrilmiş əsərlər, tamaşalar haqqında obyektiv prinsipial mövqedən çıxış etməsi, hətta bir çox görkəmli sənət adamlarının adlarında, soyadlarında, atalarının adlarında buraxılmış səhvlərə aydınlıq gətirilməsdir".

AMEA-nın redaksiya-nəşriyyat şurasının qərarı ilə çap olunan "Azərbaycan teatr tarixi" kitabı həm ali məktəb tələbələri üçün dərslik kimi istifadəyə dəyərlidir, həm də mütəxəssislərin, teatr həvəskarlarının diqqətini çəkəcək maraqlı faktlarla zəngindir.

Azərbaycan.- 2008.- 15 oktyabr.- S. 8.