Mirzəyeva T.

Biblioqrafik vəsaitlər informasiyanın seçilib yayılmasının əsas vasitələrindəndir

İnformasiya əsri kimi tez-tez səslənən XXI əsr həqiqətən də elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri ilə zəngindir. Belə ki, bu gün elmin bütün sahələrində yeniliklərin artması ilə yanaşı, bir çox elm sahələri bir-biri ilə inteqrasiya nəticəsində birləşərək yeni elmi informasiyaların yaranmasına səbəb olmuşdur. Məsələn, kibernetika elminin riyaziyyat elmi ilə birləşməsindən riyazi kibernetika, sosiologiya və psixologiya elmlərinin birləşməsindən sosial-psixologiya elmləri meydana gəlmişdir. İnteqrasiyalı elmlər içərisində yeni elm olan kitabxana informatikası, kitabxana iqtisadiyyatı, kitabxana menecmenti və s. kimi elmlər də yaranmışdır. Və bu bilik sahələrinin elmi və əməli fəaliyyətlərinin müxtəlif mövzularında minlərlə sənəd kütləsi (kitablar, qəzet və jurnal məqalələri) yazılaraq yayılır. Təbii ki, durmadan artan bu sənəd kütləsi, informasiya axını audio-vizual sənədlərin qoruyucusu, saxlanc yeri olan kitabxanalarda toplanılır, sistemləşdirilib, elmi cəhətdən işlənilərək öz informasiya tələbatçılarına çatdırılır.

Kitabxanalarda toplanılan sənəd kütləsinin hər biri haqqında ayrılıqda lakonik, annotasiyalı informasiya verən və biblioqrafik ünsürlərin təsvirlərinin qeyd olunduğu II dərəcəli informasiya vəsaitləri olan biblioqrafik göstəricilərdir. II dərəcəli informasiya vəsaitlərinin ilkin sənədlərdən əsas fərqli xüsusiyyəti odur ki, ilkin sənədlərdə informasiya bütünlükdə orijinal şəkildə əks olunur. II dərəcəli informasiya isə sənədin özünü deyil, bilavasitə bu sənədlər haqqında informasiyanı əks etdirirlər. Bu baxımdan biblioqrafik vəsaitlər, biblioqrafik informasiya sənədlərin bütövlükdə istər audioal, istərsə də vizual sənəd kütləsinin seçilib yayılmasında əsas vasitələrdən ən önəmlisi hesab olunur.

Biblioqrafik vəsaitlər ictimai-funksional əhəmiyyətinə görə müxtəlif qruplara, növlərə bölünürlər. Bu biblioqrafik vəsaitlərin ən geniş yayılmış növü şəxsi və mövzu xarakterli informasiya mənbələridir. Şəxsi biblioqrafik vəsaitlər biblioqrafik xarakter daşıyaraq görkəmli şəxsiyyətlər, elm və mədəniyyət xadimlərinin həyat və yaradıcılıqlarını, eyni zamanda onların elmi-pedoqoji, ictimai-siyasi fəaliyyətlərini, əhatəli formada əks etdirir. Məsələn, etnoqraf alim Məşədixanım Nemətin, ədəbiyyatşünas alim İsa Həbibbəylinin, kimyaçı alim Ayaz Əfəndiyevin, fizik-riyaziyyatçı alim Akif Hacıyev və b. dünya şöhrətli alimlərimizə həsr edilmiş biblioqrafik informasiya mənbələrini misal göstərmək olar. Bu vəsaitləri oxuyan hər bir kəs bu alimlərin həyatı və elmi fəaliyyətlərinin əsas tarixləri, elmi, elmi-təşkilati və pedoqoji fəaliyyətləri haqqında oçerki, elmi əsərlərinin biblioqrafik təsvirləri, dissertantlara elmi rəhbər və elmi məsləhətçi olmaları, həmçinin əsərlərinin əlifba göstəricisi ilə tanış ola bilərlər.

Mövzu xarakterli biblioqrafik vəsaitlər isə ayrı-ayrı elm sahələrinin aktual mövzularına həsr olunmuş sənədlər haqqında biblioqrafik məlumat verən mənbələrdir. Məsələn, "Azərbaycan tarixi (1920-1980)"; "Azərbaycanda neft (1920-1980)"; "Azərbaycanın palçıq vulkanları" və s.

Lakin hər bir sahədə olduğu kimi, biblioqrafik vəsaitlərin tərtib edilməsində, informasiyaların seçilməsində, sənədlərin qruplaşdırılmasında, biblioqrafik təsvirlərin beynəlxalq standartlara uyğun sistemləşdirilməsində və onların elmi cəhətdən işlənməsində də bəzi nöqsanlar mövcuddur. Bəzən bu nöqsanlar gözə çarpacaq qədər diqqəti cəlb edir. Məsələn, materialların biblioqrafik qaydalara uyğun deyil, biblioqrafik siyahı şəklində tərtib edilməsi;

- materialların qruplaşdırılmasında xronoloji və əlifba prinsipinin gözlənilməməsi;

- biblioqrafik təsvir qaydalarının düzgün aparılmaması;

- bölmələrin və yarım bölmələrin düzgün qruplaşdırılmaması və ya yarımçıq başlıqların verilməsi;

- informasiya tələbatçılarının biblioqrafik vəsaitlərdən istifadəsini asanlaşdırmaq məqsədilə tərtib edilən köməkçi aparatın verilməməsi, ya da verilən şifrələrdəki rəqəmlərin üst-üstə düşməməsi;

- qəzet və jurnal məqalələrinin təsvirlərinin kitab kimi təsvir olunması;

- namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının ayrılıqda deyil, birlikdə təsvir olunması;

- elmi və ədəbi əsərlərin sıra nömrələrinin hər yeni bölmədə təkrar edilərək yenidən qeyd olunması;

- bölmələrin bəzilərinin bir neçə xarici dillərə tərcümə edildiyi halda, bəzilərinin isə ümumiyyətlə tərcümə edilməməsi və s.

Bütün bu nöqsanların olmasına səbəb isə biblioqrafik informasiya vəsaitlərinin qeyri-peşəkar biblioqraf və savadsız kadrlar tərəfindən tərtib edilməsidir.

Dünyada gedən informasiyalaşdırma prosesləri, informasiyalaşdırılmış cəmiyyət quruculuğu dönəmində yaşadığımız üçün professional, peşekar kitabxanaçı-biblioqraf kadrlara ehtiyac da artmaqdadır. Yeni texniki biliklərə, informasiya ehtiyatlarından bacarıqla istifadə etmək səriştəsinə yiyələnən ixtisasçı kadrlara diqqət verilməsi və onların müvafiq informasiya idarə və müəssisələrində işlə təmin olunmaları aktual əhəmiyyət daşıyır. Bu da öz növbəsində biblioqrafik vəsaitlərin ənənəvi qaydada tərtib olunması ilə yanaşı, onların elektron variantlarının yaradılaraq geniş informasiya təbəqəsinə çatdırılmasına səbəb olacaqdır. Çünki informasiyanın seçilib yayılmasını sürətləndirən son texnoloji nailiyyət İnternet və bu şəbəkədə yaradılan müxtəlif mövzulu WEB saytlardır. Belə ki, Avtomatlaşdırılmış Biblioqrafik Məlumat Bazası (ABMB) ənənəvi biblioqrafik informasiya vəsaitlərinin yeni elektron versiyasıdır. Bu gün Azərbaycan biblioqrafiyaşünaslıq və kitabxanaşünaslıq elminin qarşısında duran mühüm problemlərdən biri də ölkədə fəaliyyət göstərən hər bir kitabxananın:

- maddi-texniki bazasının yenidən qurulması;

- fondunun elektron nəşrlərlə zənginləşdirilməsi;

- yeni biliklərə yiyələnmiş ixtisasçı kadrlarla təmin olunması;

- beynəlxalq əhəmiyyətli konfrans, qurultay, seminar və məşğələlərdə intensiv iştirak etmək və s. bu kimi problem-məsələlərin həll olunması nəticəsində Avtomatlaşdırılmış Biblioqrafik Məlumat Bazası (ABMB) və Avtomatlaşdırılmış İnformasiya Axtarış Sistemlərinin (AİAS) yaradılmasıdır.

Kredo.- 2008.- 4 oktyabr.- S. 3.