Cabbarlı A.

Min çinarlı “Heydər parkı”

Qədim dövrlərlə, elə indinin özündə də şəhərlər ilk növbədə yaşıl libası, yaşı əsrlərlə ölçülən, insanlara kölgəlik, rahatlıq, təmiz hava bəxş edən qos-qoca ağacların, cavan pöhrələrin bəzədiyi park və xiyabanları, məxmər çəmənlikləri ilə seçilib, sevilib, şöhrət tapıblar. Şəhərlər də eyni ilə insanlar kimidir - həmişə təmiz, pak, səliqə-sahmanlı olmaq istəyindədirlər. Bu, bir həqiqətdir ki, özünə hörmət qoyan insanlar ilk növbədə yaşadıqları, qoynuna sığındıqları yurdun yaraşığına, abadlığına öz əzizlərinə, övladlarına bəslədikləri hissləri, ən ülvi duyğularını əsirgəməməlidirlər. Əks halda, oturduğu budağı mişarlayan nadanlar təki sonralar əlimizi dizimizə vurmaqla sadəcə olaraq, peşimançılıq çəkməkdən savayı çarəmiz qalmaz.

Bakını - paytaxtımızı sevir, nazını çəkməyi özümüzün vətəndaşlıq borcu sayırıq. Tələbə də, məmur da, bağban da bu barədə düşünür, qələm sahibləri də. Paytaxtın yaşıl libasının həmişə təzə-tər, gözəgəlimli olması üçün hər kəs əlindən gələni edir. Doğrudur, ara-sıra yaşıl pöhrələrə balta çalan, uzun illərin bağ-bağçasına buldozer saldıran kəmfürsətlərə də rast gəlirik. Yeni yaşayış binalarının, şadlıq evlərinin, müxtəlif təyinatlı obyektlərin tikintisi bəzən Bakının yaşıl köynəyində silinməz, xoşagəlməz izlər, yamaqlar qoyur. Yolboyu sıralanan ağacların dibi yararsız torpaqla doldurulur, qalaq-qalaq inşaat materialları təbiətin incilərinin nəfəsini kəsir, günün günorta çağı ağaclar doğranır. Belə əməllərin qarşısını almalı olanlar isə açıq-aşkar biganəlik göstərırlər. Beləliklə də, gözümüzün qabağındaca səhralaşma prosesinə, oksigen qıtlığına, tamamilə boz bir həyatın başlanğıcına rəvac verilir.

Müdriklər deyib ki, hansı məmləkətin yaşıllığı çoxdursa, o diyarın məzarlığı az olar. Bu, bir danılmaz həqiqətdir ki, ekoloji tarazlığın qorunması, yaşıllıqların artırılması sağlamlığın əsasıdır. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, yağışdan sonra ağac dibindəki mamır, yaxud otun hər kvadratmetri təxminən dörd litr su saxlayır. İqlimin saflığı, oksigenin bolluğu xeyli dərəcədə yaşıllığın çoxluğu ilə bağlıdır və biz bu faktı heç vaxt yaddan çıxarmamalıyıq. "Aqraliya" MMC-nin baş direktoru, təcrübəli yaşıllıq təsərrüfatı işçisi Eyvaz Hümbətov ekoloji maarifləndirmənin və tərbiyə işlərinin səviyyəsinin qaldırılmasını günümüzün zəruri problemi hesab etdiyini bildirir.

- Əgər şəhərin hər hansı məktəbində, yaxud sənaye müəssisəsində bir ağacın budağı qırılırsa, yol kənarındakı xan çinarın dibinə sement kisələri, taxta-şalban qalaqlanırsa, neçə ilin zeytun bağı buldozerin qabağına verilirsə, deməli, biz sadəcə, keçmişimizə balta çalır, gələcəyimizi məhv edirik.

Uzun illər paytaxtın yaşıllaşdırma işlərinə rəhbərlik edənlərdən biri olan Eyvaz Hümbətov hələ ötən əsrin 60-cı illərində təbiətin böyük dostu kimi ad-san qazanan akademik Həsən Əliyevin təşəbbüsü ilə Bakının əksər guşələrində, əsasən də sənaye müəssisələrinin həndəvərində zəhərli qazlardan qorunmaq məqsədilə yaşıl mühafizə zolaqlarının salındığını xatırlayır: "Görkəmli alimin təşəbbüsü və bilavasitə iştirakı ilə təkcə 8-ci kilometr qəsəbəsində neftayırma müəssisələri ilə yaşayış massivi arasında təxminən min hektar ərazidə minlərlə qarağac, eldar şamı, sərv və küknar ağacları əkilmişdi. Bu yerlər əslində bütöv meşəliyə dönmüşdü. Amma çox təəssüf ki, uzun illər min bir əziyyət, xüsusi qayğı hesabına başa gələn yaşıl zolaqdan indi əsər-əlamət yoxdur. Yerində isə restoranlar, şadlıq evləri tikilib. Görəsən bu işlərə qol qoyanlar ulu öndər Heydər Əliyevin "Bir ağacın budağı kəsiləndə elə bilirəm ki, qolumu kəsirlər" məşhur kəlamını niyə yaddan çıxarırlar. Görkəmli siyasi xadim xalqımızın yaddaşında həm də yaşıllığın, abadlığın himayəçisi kimi, gözəlliyə qəsd edənlərə qarşı barışmazlığı ilə yaşayır. Ümummilli lider Azərbaycana rəhbərlik etdiyi müddətdə xalqımızı fərqləndirən həmişəyaşar ənənələrə, bəşəri dəyərlərə üstünlük verirdi. Ötən əsrin 70-80-ci illərində onun şəxsi təşəbbüsü və iştirakı ilə Şıx yamacında salınan "Dostluq" parkı bomboz ərazidə yaranan əsil cənnəti xatırladırdı. Amma bu gün ürək ağrısı ilə demək lazımdır ki, bu yaşıllıqlardan, gözəlliklər ünvanından əsər-əlamət qalmayıb.

Vaxtilə Heydər Əliyev prospekti ətrafında, Milli parkda yaşıllaşdırma işlərində xüsusi fəallıq göstərmiş E.Hümbətovun başçılıq etldiyi "Aqraliya" MMC -nin Ramana qəsəbəsi yaxınlığında 13 hektar tinglik sahəsi var. 60 nəfərin çalışdığı (onlar əsasən qaçqın və məcburi köçkünlərdir), 4 istixananın fəaliyyət göstərdiyi təsərrüfatın kollektivi istər xarici ölkələrdən gətirilən ağac və gül kollarının yerli mühitə uyğunlaşdırılması, istərsə də yalnız Azərbaycan şəraitində yetişən tinglərin hazırlanması ilə məşğuldur. Eyvaz müəllim bildirir ki, hazırda təsərrüfatda mindən çox xan çinar, yüz minlərlə sərv, akasiya, evkalipt, eldar şamı, yasəmən, naznazı, palma, evonimus, dovşan alması, zərinc, ərik, lequstrum və digər bəzək və meyvə ağacları, gül kolları yetişdirilir. Ölkədə elmin, mədəniyyətin, təhsilin inkişafında misilsiz xidmətlər göstərən Heydər Əliyev Fondunun "Hərəyə bir ağac əkək" təşəbbüsünə ürəkdən qoşulan və bu təşəbbüsü əməli fəaliyyəti ilə dəstəkləyən kollektiv Heydər Əliyev adına Bakı Dərin Dəniz Özülləri Zavodunda, "Hyatt Regensy" mehmanxanasının həyətində, paytaxtın yeni yaşayış komplekslərində, respublikanın bir sıra rayonlarında landşaft dizaynı, drenaj və digər bəzək-tərtibat işlərini həyata keçirir.

- Ən böyük arzumuz paytaxt ərazisində min çinarlı "Heydər parkı" salmaqdır. Bu ideya hələ 2000-ci ilin aprelində 6-cı mikrorayonun ərazisində görkəml oftalmoloq-alim, akademik Zərifə xanım Əliyevanın adını daşıyan parkın açılış mərasimində ortaya çıxıb. O vaxtlar 1-ci Yaşıllaşdırma trestinin rəhbəri idim və ümummilli lider parkda öz yaşıl avtoqrafını qoyarkən ürəyimdən keçən fikri özümdə cəsarət tapıb Heydər Əliyevə açıqladım. Söhbət şəhərin abadlığından, yaşıllıqların artırılmasından getdiyi üçün razılaşdı və paytaxtın gözəlləşdirilməsi naminə hər cür imkanlardan səmərəli istifadə edilməsi zərurətini xatırlatdı, tövsiyələrini verdi. İndi çalışdığım kollektiv bu təşəbbüsün reallaşdırılmasına tam hazırdır. Kifayət qədər çinar tingi yetişdirmişik. Sadəcə, park üçün müvafiq ərazi ayrılmasına ehtiyac var. Sözün düzü, bu işi hansısa parkın, bağın bazasında görmək istəmirik. Qoy lap baxımsız, yararsız ərazi olsun, şəhərdən kənarda yerləşsin, oranı əsil cənnətə döndərmək mümkündür. Onsuz da paytaxt həndəvərində gəzintiyə çıxmaq, dincəlmək, qonaq-qara yanında öyünmək üçün bütün parametrlərə cavab verən istirahət zonasına ciddi ehtiyac duyulur. Belə yerlər Moskva, Kiyev, Sankt-Peterburq, Tallinn ətrafında qədərincədir. Niyə bizdə də olmasın? Kollektivimiz müasir standartlara cavab verən, üz ağardası mədəniyyət və istirahət guşəsi yaratmağa qadirdir. Təbii ki, bu məsələdə Heydər Əliyev Fondunun mənəvi dəstəyinə, digər strukturların yardımına da bel bağlayırıq. İdeyamızın gerçəkləşdirilməsi ulu öndərin xatirəsinə bəslədiyimiz ehtiramın ifadəsi və vətəndaş borcumuzun yerinə yetirilməsi demək olardı.

Heydər Əliyevin xatirəsinə salınacaq park yeganə layihəmiz deyil. Kollektivin ümumi yığıncağında daha bir qərarın gerçəkləşdirilməsi ilə bağlı müzakirələr aparmışıq. Şəhərin istənilən prospekt və ya küçəsinin landşaft memarlığını həyata keçirmək, abadlaşdırılmasını, gözəlləşdirilməsini öz üzərimizə götürmək niyyətindəyik. Həmin ərazinin tamamilə yeniləşməsi, görkəminin dəyişməsi üçün əlimizdən gələni etməyə hazırıq.

E.Hümbətov söhbətində yol qıraqlarında, körpülərin və yolötürücü qovşaqların kənarlarında həmişəyaşıl ağacların və bəzək kollarının əkilməsində rast gəlinən uyğunsuzluq barədə də fikirlərini bildirdi:

- Şəhərin yaşıllaşdırılması ilə məşğul olan strukturların bu sahədəki fəaliyyəti alqışlanmalıdır. Lakin bəzi xırda nüanslar sonradan problemlər yaradır. Fikir vermisinizsə, küçə və prospektlər boyunca sarı çiçəkləri olan evonimus kolları basdırılır. Bu kollar Abşeronun sərt, küləkli iqliminə o qədər də tab gətirmir, tezliklə sıradan çıxırlar. İrandan yüksək qiymətə alınıb gətirilən kolları yenidən həmin çalalara basdırırlar. Bu proses ildə neçə dəfə təkrar olunur, bir Allah bilir. Belə israfçılıq kimə lazımdır? Bunun əvəzində yerli mühitdə yetişdirilən, zəhərli istehsalat qazlarından, nəqliyyat vasitələrinin tüstüsündən qorunmaqda əvəzi olmayan eldar şamı, küknar və sərv ağaclarının əkilməsi daha məqsədəuyğundur. Uzun illər belə olub və faydası göz qabağındadır. Vaxtilə Aeroport şosesi, Heydər Əliyev prospekti boyu əkilən iki-üç sıralı ağaclar həm yaraşıq verirdi, həm də ekoloji tarazlığı qoruyurdu. Elə vaxtlar olurdu ki, müəyyən hökumət tədbirləri, xarici qonaqların gəlməsi ərəfəsində biz həmin ağacları yanğınsöndürən maşınların köməyi ilə yuyub təmizləyirdik. Ağaclara, yaşıllıqlara qulluqla bağlı gərək hər cür imkandan səmərəli istifadə edəsən, yağışın yağmasını, qarın düşməsini gözləməyəsən. Yeri gəlmişkən, yol qıraqlarındakı alçaqboylu ağac və kollar qara, toz-torpağa dözümsüz olur və tez sıradan çıxırlar. Bu cür kollar körpülər üzərindəki aralıq məsafədə əkilsə, daha yaxşıdır. Yoxsa, körpülərin üstündə hündür ağacları basdırırlar ki, bu da potensial qəza deməkdir. Bərk küləklər əsəndə, qar yağanda bu ağacların qırılıb maşınların üstünə düşməyəcəyinə heç kəs zəmanət verməz.

"Aqraliya" MMC-nin işçiləri yalnız ağac və gül kollarını yetişdirməklə deyil, həm də ayrı-ayrı təşkilatlarda, ofislərdə, mənzillərdə saxlanılan otaq güllərinin yetişdirilməsi və qulluğu ilə də məşğuldurlar. E.Hümbətov bu işin olduqca xeyirxah mahiyyətini açıqlayarkən onu da dedi ki, Azərbaycana gələn hər bir xarici qonağın, turistin, iş adamının ölkəmiz haqqındakı təəssüratı məhz bu gül-çiçəklə, bəzək və meyvə ağacları ilə təmasdan qaynaqlanır. Onlar dərhal aydın dərk edirlər ki, təbiətin yetişdirdiyi incilərin, gözəlliyin həmişəyaşıl daşıyıcılarının qayğısını, nazını çəkənlər mütləq incə qəlbli, ürəyiyumşaq, gözələ və gözəlliyə həssas olmaqla vətənini ürəkdən sevən, insanlığa məhəbbət bəsləyən, qədir-qiymət bilən, bu gününü və gələcəyini düzgün dəyərləndirən, dostun, qonağın qədrini bilən insanlardır.

Azərbaycan.- 2008.- 24 oktyabr.- S. 5.