Mükərrəmoğlu M

Mükərrəmoğlu M.

Yenə Həsən Məmmədovu xatırlayıram. Hündürboylu, ağsaç, gülərüz, təmkinli, asta yerişli bir insan kimi. Bu xatırlama təsadüfi deyil. Bu yaxınlarda Həsən Məmmədovun 70 yaşı tamam olur. 70 il yaşaya bilməsə də, 70-dən çox insan həyatını ekranda yaşadı, ömrünün istisini onlara bağışladı. Qaraş (“Böyük dayaq”), Bəxtiyar (“Yeddi oğul istərəm”), Oqtay (“Gün keçdi”), Abasqulu bəy Şadlinski (“Axırıncı aşırım”), Dədə Qorqud (“Dədə Qorqud”), Səməd (“Qatır Məmməd”), Murad (“İstintaq”), Mirzə Səfər (“Evlənmək istəyirəm”), “Ağababa (”Bağ mövsümü") — bu rolların hər birində Həsən Məmmədovun çox heyrətamiz yaşantıları var. Və hər dəfə onun çəkildiyi filmlərə baxanda bu aktyorun nə qədər böyük imkanlara malik olduğunu görürük. İlahi ona güclü yaradıcı istedad bəxş etmişdi. Özü də kinonu çox sevirdi. Bəlkə elə ona görə də bütün yaradıcı ömrünü bu sənətə həsr etmişdi.

“Böyük dayaq” ona əsl mənada dayaq oldu. Deyirdi ki, bu filmə təsadüfən çəkilib. Universitetin fizika fakültəsindən öz xoşu ilə çıxandan sonra İncəsənət İnstitutunda təhsil alırdı. Və günlərin birində onların qrupuna yad bir insan gəlir və onu çəkilişə dəvət edir. Qaraş Həsən müəllimin kinoda ilk addımı idi. Qaraşa bizim kinoşünaslar dəfələrlə öz münasibətlərini bildirmişlər. Bir qismi onu “uğurlu debüt” adlandırırdı, bir qismi isə Qaraşın bir qədər quru, qeyri-səmimi obraz olduğuna işarə vururdu. Amma hər halda Qaraşı “uğurlu debüt” adlandıranlar yanılmamışdılar, onların kinoya yeni bir nəfəs gəldiyini iddia etmələri özünü doğrultdu. Həsən müəllim kinonu seçdi və sənətin bu sahəsində böyük uğurlar da qazandı.

Qaraş “Böyük dayaq”da əsas qəhrəman deyil. Amma hadisələrə bilavasitə bağlı, əhəmiyyətli personajdır. Onunla bağlı süjetlər baş qəhrəmanın xarakterinin açılmasında vacib rol oynayır.
Həsən Məmmədov dramatik səpkili rolların çox mahir ifaçılarından idi. Onun qəhrəmanları müxtəlif xarakterli insanlardır. Onlar arasında tarixi qəhrəmanlar da, inqilabçılar, müasir dövrün adamları da var. Sırf psixoloji aspektli “Gün keçdi” filmində Həsən Məmmədov Oqtayın rolunu yaradır. Çətin obrazdır. Əslində bütöv filmin yükü iki qəhrəmanın — Oqtayla Əsmərin üzərindədir. Öz keçmiş məhəbbətinin ardınca Moskvadan Bakıya gələn Əsmər çox mətləbləri Oqtaya çatdırmağa səy edir. Ancaq Oqtay bunları başa düşə bilirmi? Oqtay, doğrudan da, bu barədə heç düşünmür də. Onu sadəcə olaraq öz sinif yoldaşı kimi qəbul edib, olub keçənlər barədə söhbətlərini dinləməklə kifayətlənir. Əsmər isə Oqtayın yanında özünü çox xoşbəxt sayır. Və bizə belə gəldi ki, Oqtay Əsmərin onun ad günündə Moskvadan gəlişini adi dost gəlişi kimi qiymətləndirir. Çünki o, həqiqətən təmiz, pak bir insandır.
Həsən Məmmədov Oqtayı məhz belə təqdim edir. Onun ifasında bu qəhrəmanın bütün daxili dünyası açılır.

“Bağ mövsümü”nü xatırlayırsınızsa, Ağababa da məhz psixoloji mahiyyətli qəhrəmanlardandır. O, təmiz həyat sürən, öz zəhməti ilə yaşamağa öyrəşmiş gözəl ailə başçısıdır. Bağ evində onun kirayəçiləri isə “yuxarı” təbəqinin adamlarıdır və onlar buraya köçəndən Ağababanın rahatlığı pozulmuşdur. O, bu insanlarla dil tapa bilmir, hətta Ağababanın iti belə onlara görə evdən baş götürüb gedir. Bütün bunlar Ağababanı rahat buraxmır.

Aktyor qəhrəmanını elə təmkinlə, elə ustalıqla təqdim edir ki, tamaşaçı onun oyununa əsl mənada heyran qalır. Bütün film boyu öz ləyaqətini qoruyur və sonda da hər şey onun iradəsinə tabe olur. Bu film Həsən Məmmədov yaradıcılığında xüsusi yeri olan filmlərdəndir.
“Bir cənub şəhərində” filmi “Bağ mövsümü”ndən çox-çox əvvəl ekrana çıxarılmışdı. Bu filmdə Həsən Məmmədovu tamaşaçılar Murad rolunda gördülər. Əslində gələcəkdə onun müsbət qəhrəmanların çox mahir ifaçısı olacağı inamını tamaşaçılarda elə Murad yaratmışdı. Bu qəhrəman elə o vaxt aktyorun özü ilə bəlkə də həmyaşıd olardı. Nədənsə, çoxları da bu fikdədirlər ki, filmdə elə bil Həsən Məmmədov heç rolda deyil, özünü oynayır. Çünki Muradın xarakteri elə Həsən Məmmədovun öz xarakteri ilə üst-üstə düşürdü. Sadə, səmimi, məhəllədə hamının hörmətini qazanmış, atasını itirəndən sonra ailənin bütün qayğılarını çəkən Murad qarşılaşacağı situasiyalardan bəzən baş çıxara bilmir. Çünki bu “cənub şəhəri”nin həmin məhəlləsinin öz qanunları var. Bacısının nişanlısı Ukraynadan özünə həyat yoldaşı gətiribsə, mütləq o qızın qardaşının qəzəbinə tuş gəlməlidir. Murad bilir ki, bu qanunlar artıq köhnəlib, belə hadisələri yoluna qoymağın başqa üsullarını da tapmaq olar. Anası isə bu qanunlar mühitində yaşadığından oğlunu bu işə təhrik edir. Baxmayaraq ki, hadisənin pis nəticə verəcəyini də bilir. Doğrusu, Muradın taleyinə biganə qalmaq olmur. Onun düşdüyü vəziyyətə acıyırsan və hər şeyin gözəl sonluqla bitəcəyinə ümid bəsləyirsən.

İki film – “Yeddi oğul istərəm” və “Axırıncı aşırım” – Həsən Məmmədovun yaradıcılığında çox əhəmiyyətli yer tutur. Hər iki filmdə onun qəhrəmanları bizim kinonun çox yaddaqalan obrazlarındandır. Bəxtiyar (“Yeddi oğul istərəm”) inqilabçıdır. Sovet hökumətinin yerlərdə möhkəmlənməsi üçün mülkədarlarla haqq-hesab çəkməyə göndərilən yeddi nəfərə başçılıq edir. Peykanlıda baş verənlərə son qoymaq, Gəray bəyi zərərsizləşdirmək üçün kəndə göndərilən komsomolçular çox ciddi muqavimətlə qarşılaşırlar. Bəxtiyar isə təmkinlidir. O, qələbənin uzaq olmadığına və Gəray bəyin uduzacağına inanır. Və biz sonda Gəray bəyin sahibsiz qalmış evinin piləkənlərində oturub, itirdiyi dostlarının komsomol biletlərini vərəqləyəndə onun sifətində yaranan kədər dolu anları görəndə aktyorun əsl sənətkar olduğuna bir daha inanırıq.
Abasqulu bəy (“Axırıncı aşırım”) isə “bəylik” ömrünü sona yetirmiş, sovet hökumətinə xidmət edən bir mühəndisdir. Amma əyalətdə xüsusi hörmət sahibidir. Onu Kərbəlayı İsmayılın zərərsizləşdirilməsi işinə qoşmaq istəyəndə bir az tərəddüd etsə də bu işə razılıq verir. Sovet hökumətindən qaçıb dağlarda gizlənmiş Kərbəlayı İsmayılın onunla dialoqunu xatırlayın. Bu çox möhtəşəm bir səhnədir və hər iki aktyorun (Kərbəlayı İsmayıl – Adil İsgəndərov) yüksək istedad sahibi olduqları bir daha təsdiqlənir.

Həsən Məmmədovun qəhrəmanı sonda həlak olur, ancaq bununla Kərbəlayının da ağalığına son qoyulur.
Həsən Məmmədov geniş ifaçılıq imkanlarına malik bir sənətkar idi. “Dədə Qorqud”, “Qatır Məmməd”, “Gözlə məni”, “Arxadan vurulan zərbə” və sair filmlərdə onun yaratdığı qəhrəmanlar kinomuzun uğurlu obrazları sırasındadır.

Son illər çox az-az çəkilirdi. Həmişə də gileylənir, kinoya münasibətin dəyişdiyini bildirirdi. Bir ara teatra da gəldi, burada bir neçə tamaşada rollar oynadı. Amma o kinosuz yaşaya bilmirdi. “Təhminə” də Zaurun atasını –professor Zeynallını oynadı. Amma bu da onu razı salmamışdı. “Qırmızı qatar” da həkim, “Mənim ağ şəhərim”də Mahmud dayı, “Həm ziyarət, həm ticarət” də Əlimurad, “Hökm”də “Tuz” Nəsrəddin kimi rolları da onun son illər yaradıcılığının məhsullarıdır.
İşləmək istəyirdi, çəkiliş meydançaları üçün çox darıxırdı. Və günlərin birində Həsən müəllim ömürlük həyatla vidalaşdı.

Dövlətimiz onun xidmətlərini çox yüksək qiymətləndirmişdi. “Xalq artisti” fəxri adına layiq görülmüşdü. “Şöhrət” ordeni, Dövlət mükafatları almışdı. Bütün bunları Həsən müəllim öz gərgin zəhməti hesabına qazanmışdı. O, öz xalqına sədaqətlə xidmət etdi. Özündən sonra onu ürəkdən sevən xalqına nə qədər filmlər qoyub getdi. Və bu gün həmin filmlərin qəhrəmanları bu xalqın övladlarına çox şeylər danışır, onları şər qüvvələrdən qorumağa çağırır.

Xalq qəzeti.- 2008.- 13 sentyabr.- S. 7.