Məhərrəmova T.

“Biz özümüz də tələb olunmamış nəsilik”

Elnarə Dadaşova, Əməkdar incəsənət xadimi:

"Bütün ağrı-acılarımız biganəlikdən başlayır”

Elnarə Dadaşova görkəmli bəstəkar Qara Qarayevin sinfini bitirib. Elə həmin vaxtdan Musiqi Akademiyasında həm nəzəri, həm də yaradıcılıqla bağlı fənlərdən dərs deyir. Bəstəkar kimi yaradıcılığında çox şeyə nail olsa da, bugünkü həyatını yaradıcılıqdan qoparılmış vaxtlar hesab edir. E.Dadaşova söhbətimiz zamanı bunu maliyyə problemi, musiqi aləmində yaranan xaosla əlaqələndirdi.

- Bir bəstəkar kimi əsərlərinizin ifasından razısınızmı?

- Demək olar ki, bütün plenumlarda, qurultaylarda və konsertlərdə ifa olunuram. Xaricilər əsərlərimlə daha çox maraqlanırlar. Əlbəttə, dünya üzrə səni seçirlərsə, bu, sınaqdan üzüağ çıxmaq deməkdir. Hazırda mən Rusiya, Almaniya, Amerika, Türkiyə, İtaliya və s. ölkələrdə ifa olunuram. Bu o demək deyil ki, özüm bu əsərləri harasa təqdim eləmişəm. Sadəcə, bu, yəqin ki, bir taledir. Gəlib arayıb-axtaranda mənim əsərlərimi seçiblər. Demək olmaz ki, əsərlərimi məxsusi kiminçünsə bəstələmişəm. Adi yaradıcılıq peşəmlə bağlı olaraq müraciət etdiyim yanrlardır. Aprel ayında Almaniyada keçirilən Azərbaycan mədəniyyət günləri çərçivəsində orqan üçün yazdığım "Süsən-sünbül" xalq mahnısına variasiyalarım ifa olunub. Əsər çox gözəl qarşılanıb. Diskimin təqdimatı da keçirilməli idi. Ancaq buna imkan olmadı. Əsərimin Almaniyada ifa olunması çox fərəhləndirici haldır. Əslində, beş Azərbaycan bəstəkarının əsərləri ifa olunmalı idi. Ancaq proqrama Nazim Əliverdibəyovla mənim əsərim salınmışdı. Bu, stimuldur. Bəstəkar yazdığının boşa getmədiyini görəndə daha da fərəhlənir.

- Siz özünüz də konsertdə iştirak elədinizmi?

- Çox təəssüf ki, maddi imkan olmadığı üçün konsertdə iştirak edə bilmədim. Almanlar da əsərin bəstəkarının konsertdə iştirak etməməsinə təəccübləndilər. Çünki dəvət göndərilmişdi. Çox istərdim ki, gələcəkdə belə dəvətlərin reallaşmasına şərait yaradılsın. Biz mədəniyyətimizlə tanınırıq. Ancaq bizdə mədəniyyətə bir az gözucu baxırlar. Bəstəkarın əsəri ifa olunacaqsa, onun həmin konsertdə iştirakı vacibdir. Çünki canlı ünsiyyətdə olanda xarici millətlərdə bizim haqqımızda aydın təsəvvür yaranır. Ermənilər belə məqamlardan çox məharətlə istifadə edirlər.

- Fransanın "Salamander" nəşriyyatı əsərlərinizi çap üçün götürmüşdü. Nəticəsi necə oldu?

- Mənimlə Cəlal Abbasovun əsərlərini çap etmək üçün götürmüşdülər. Onu bilirəm ki, Cəlalın əsərlərini çap ediblər və orada satışa qoyulub. Mən də öz əsərlərimin taleyi ilə maraqlanmalıyam. Bu barədə dəqiq məlumatım yoxdur. Çox pis haldır ki, əsərlər gedir, aqibətini bilmirik. Bu, sistemli şəkildə qurulmalıdır. Təşkilatçılıq olmalı, bu iş sivil qaydada həyata keçməlidir. Biz bu işdə atılmış uşaqlar kimiyik. Həmin nəşrlər bizdə izlənilmir.

- Demişdiniz ki, irihəcmli bir sıra əsərləriniz ifasını, baletiniz də səhnə təcəssümünü illərlə gözləyir.

- Mən Qara Qarayevin bəstəkarlıq sinfini bitirib susan insan deyiləm. Yazıb-yaradan insanam. Ancaq eyni zamanda, acınacaqlı nöqtələr də var. Bu axına düşmək bir qədər çətin olur. Fakturasına görə müəyyən məşq tələb edən əsərlər haradasa ifaçıları qorxudur. Amma yenə ümidimi qırmıram, bilirəm ki, ifa olunacağam. Keçən ilin iyun ayında - Bəstəkarlar İttifaqının Qurultayında mən bu məsələni qaldırdım. Əlbəttə, tək özüm üçün yox, bütün bəstəkarların problemi kimi. Əbülfəz Qarayev özü üçün qeydə aldı. Bir müddətdən sonra "İki saylı simfoniya"mın ifası diriyora həvalə olundu. Ancaq əsərin yalnız iki hissəsini ifa etdilər. Çox təəssüf ki, 32 ildən sonra əsərimin ifasını yenə də tam şəkildə eşidə bilmədim. Düzdür, əsər çətin əsərdir. Vaxtilə Qara Qarayev də demişdi ki, "Bu, Azərbaycan musiqisində yeni sözdür, ifası da çətin olacaq". Eləcə də "Sayalı" adlı baletim hələ də səhnə təcəssümünü gözləyir.

- Bu gün bəstəkarların çoxu sizin kimi çap olunmaqdan şikayətlənir. Maneələr yalnız maliyyə ilə bağlıdır?

- Yalnız maliyyə ilə... Bəstəkarlar İttifaqında müəyyən şöbələr var: hər hansı yanrda əsər yazmısansa, gəlib özünü göstərə, sınaqdan çıxara, hətta rəy də ala bilərsən. Amma bunun arxasında maliyyə problemi duracaq. Onların ifası, çapı üçün müəyyən pul ödəməlisən. Bu isə bu gün problemdir. Gəlin, açıq danışaq, bizim axı məvacibimiz də çox aşağıdır. Hətta əməkhaqları qaldırılandan sonra da çox aşağıdır. Bir bəstəkar, müəllim olaraq xarici görkəminə də fikir verməli, oxumalı, konsertlərə getməlisən. Susursansa, bu o demək deyil ki, həyatından razısan. Əgər kimsə susursa, "yəqin bu onu birtəhər qane edir" - deyə düşünürlər. Susuruqsa, bu o demək deyil ki, biz qaneyik. Biz reqresə doğru gedirik. Bu barədə düşünmək lazımdır.

- Sizcə nə üçün klassik musiqi, ciddi mahnılar yazan bəstəkarlar kölgədə qalıb, ancaq hansısa bayağı mahnılar yazanlar bu gün daha çox populyardır?

- Yenə də səbəb maliyyədir. Əgər siz öz bayağı mahnınızı bayağı ifaçı ilə də təmin edir, hardasa bir studiyanın pulunu ödəyə bilir, o mahnını ortaya çıxarmaq üçün kompyuter vasitəsilə abra salır və sonra efiri də müəyyən yollarla əldə edə bilirsinizsə, onda dinləyici də sizin olur. Dinləyici bununla da qane olur və elə bilir ki, olan budur.

Hələ qədim yunanlar tərbiyəni musiqi ilə başlayırdılar. Elə məqamlar var idi ki, onları yaxına buraxmırdılar. Çünki bu, körpəni formalaşmaqda kasad eləyə, hardasa onun ruhuna pis təsir edə bilərdi. Amma biz körpədən böyüyə qədər hamını başlı-başına buraxmışıq. Onlar nəyə qulaq asır, nəyə baxırlar? Biz romansa, mahnıya söz seçmək üçün nə qədər kitabı ortaya tökürdük. O söz səni hər mənada qane etməli idi. İndi söz heç bir şey olub. Ağızlarına gələni yazıb-oxuyurlar. Nə məntiq, nə tərbiyə, nə də estetik münasibət var. Bu mənada müasir gənclərimizə yazığım gəlir. Bacardığımız sahədə nəsə edirik, ancaq bu, çox məhdud bir çərçivədir. Tələbə də getdikcə azalır, ümumi səviyyə aşağıdır. Musiqi və digər incəsənət növləri əsasən daxildə olan qabiliyyətdir. Bilirsinizmi, bizdə düşüncə formalaşmayıb. Bizə elə gəlir ki, bir anın içində hər şey düzəlir, ancaq elə deyil. Hər şeyin bir anın içində düzəlməsi üçün bizim üzərimizdə illərlə əziyyət çəkilib. Uşaqlıqda film-operalara qulaq asmışıq. Elə dahiyanə insanlarla oturub-durmuşuq ki... Bizim müəllimlər əsl fədailər idi. Musiqi aləminə özbaşına gəlməmişik, nə qədər insanın üstümüzdə əziyyəti var. Məhz onun nəticəsidir ki, musiqimizdə də sözümüzü deyə bilirik. Yeniyetmələrimiz, gənclərimiz, istedadlı uşaqlarımız çoxdur. Amma onlar hansı əllərdədir? Nə üçün istedadlı gənclərimiz bu gün tələb olunmamış kimi qalsın? Biz özümüz də tələb olunmamış nəsilik. Məgər bizdən lazımınca istifadə etmək olmazdımı? Ona görə də bu boşluğu imkanlılar doldurur. O da düşünmür ki, axı mən kiminsə mənəviyyatını korlayıram. Düşünmür ki, onun qəlbində, şüurunda elə bir iz buraxır, bəlkə də onu kimsə dərhal öldürsəydi, az günaha batardı, nəinki saatlarla, dəqiqələrlə, günlərlə onun şüuruna bu cür təsir edilir. Bəzən fikirləşirlər ki, mahnıdır da, uçub getdi... Ancaq elə deyil. Təsəvvür edin, bir məclisdə oturmusunuz, bir mahnı çalınır və bu sizin ruhunuzu oxşamır. Ancaq birdən elə musiqi çalınır ki, qol götürüb oynamaq istəyirsiniz. İnsanlar Pifaqor dövründən bu təsirdən düzgün istifadə edərək çox gözəl nəticələr əldə ediblər. Bu barədə çox ciddi düşünmək lazımdır.

- Sizcə çıxış yolu nədədir?

- Mənə elə gəlir ki, ən yaxşı ənənələr bərpa olunmalıdır. Mədəniyyət evlərimiz var, məktəblərdə dərnəklər ola bilər. Məvaciblər artırılmalıdır. Dolanmaq üçün bir neçə yerdə işləməli oluruq. Bəzən elə yerdə işləyirik ki, o, heç bizim yerimiz deyil. Bizdə dəyərli insanın qiymətini ölümündən sonra versələr, böyük şeydir. Biz Üzeyir bəy, Qara Qarayev kimi dühaları lazımınca dünyaya çatdıra bilmirik. Heç öz içərimizdə onları bilən yoxdur. Bəzən tələbələrimiz içərisində onları qarışdıranlar olur. Bu, faciədir. Yadınızdadırsa, Böyük Vətən müharibəsi illərində yubileylər keçirilir, əsərlər ifa olunur, səhnəyə çıxarılırdı. Onda insanları böyük ideya birləşdirirdi. Alver nə qədər olar? Millətin əsl şairi, müğənnisi, akademiki olmalıdır. Belə gedişlə biz heç nəyə nail olmayacağıq. Olanı da itirəcəyik. Bəlkə heç o vaxt da ayılmayacağıq ki, bütün folklorumuz da başqasının adına yazılacaq. Necə ki, torpaqlarımız başqasının əlindədir.

- Heç şübhəsiz, itib gedən mənəviyyatı sonradan bərpa eləmək çox çətindir. Ancaq bu mənəviyyatdan xırdaca bir işartı da qalıbsa, bəlkə onun uğrunda mübarizə aparmağa dəyər. Sizcə bu prosesdə yaxşı musiqinin rolu nə ola bilər?

- Çox böyük... Mənəviyyat elə musiqidən, sözdən başlamalıdır. Düşünülməmiş sözlərə qanad verilmiş bir əsərlə kiminsə şüurunu korlamağa heç kəsin ixtiyarı yoxdur. Bu vəziyyətə çox acıyıram və düşünürəm ki, danışmaqla heç nə düzəlməyəcək. Ancaq qlobal işlər görülməlidir. Nə qədər geciksək, bir o qədər bütöv bir nəsli itirmiş olarıq. Biz öz mentalitetimizə arxalanmalıyıq. İnsan öz dilində, öz ana südü ilə bəhrələnərək yaşa dolmalı və onu gələcək nəsillərə ötürməlidir. Ancaq biz nəsillərdən-nəsillərə ötürülən zənciri itiririk.

- Siz "Fonoxrestomatiya" kitabının nəşri üçün Təhsil Nazirliyinə müraciət etmişdiniz. Müsbət cavab ala bildinizmi?

- Mən Bəstəkarlar İttifaqının uşaq musiqi bölməsinin sədri kimi bu təşəbbüsü irəli sürdüm. Çox təəssüf ki, ünvanladığımız məktuba rədd cavabı gəldi. Bu dərslikdə dünya mədəniyyətinə məxsus incilər toplanacaqdı. Dərslik bağçadan başlayaraq orta məktəbə qədər şagirdləri əhatə edəcəkdi. Təhsil nazirinin də bilavasitə bu işə marağı olmalıdır. Kitabın nəşri üçün 20 min manat pul lazımdır. Bu, çox böyük məbləğ deyil. Ancaq nazirlik bildirdi ki, hələlik imkanımız yoxdur. Sponsorlara müraciət etmək məcburiyyətində qalmışıq.

Bizdə bütün ağrı-acılar biganəlikdən başlayır.

Kaspi.- 2008.- 3 sentyabr.- S. 14.