Nəcəfov
F.
Milli
operamızın iftixarı
Özünün ölməz əsərləri ilə milli opera sənətimizi yüksəklərə qaldıran xalqımızın istedadlı bəstəkarı, Azərbaycan peşəkar operasının banisi Üzeyir Hacıbəyov milli dəyərlərimizin və yaradıcılıq qüdrətimizin təbliği sahəsində misilsiz xidmətləri ilə tanıyır. Ü.Hacıbəyovun adı
çəkiləndə ilk növbədə onun
bəstələdiyi "Leyli və Məcnun",
"Əsli və Kərəm", "Koroğlu"
operaları yada düşür. Görkəmli opera
sənətçilərindən Hüseynqulu Sarabski,
Hüseynağa Hacıbababəyov, Bülbül,
Şövkət Məmmədova, Ağababa Bünyadzadə,
Sona Bağırova, Həqiqət Rzayeva,
Məmmədtağı Bağırov, Əhməd Anatollu
və başqaları adı çəkilən operalardan
müxtəlif ariyaların, duetlərin, mahnı və
romansların ilk ifaçıları olmuşlar.
1932-ci ildə Ü.Hacıbəyov
Azərbaycan radiosunda ilk notlu xalq çalğı
alətləri orkestri yaratdı. O, bu orkestrin bədii
rəhbəri və baş diriyoru idi. Elə həmin ildə
bəstəkar xalqımızın qəhrəmanlıq
dastanı olan "Koroğlu" operası üzərində
işə başladı. Operanın mətnini, xüsusən
əsərdə ifa olunan ariya və mahnıların
sözlərini o illərdə radionun ədəbi hissə
müdiri Məmməd Səid Ordubadi yazırdı. Hər iki
müəllif opera üzərində beş ilə yaxın
birgə işləyərək gərgin əmək sərf
etmişdilər.
Azərbaycan Radiosunun ilk diktorlardan
biri, Əməkdar artist Soltan Nəcəfov o illərlə
bağlı xatirələrində yazıb:
"...Söhbət zamanı Ordubadi
bizə deyərdi: "Üzeyir bəylə
işləməkdə çox çətinlik
çəkirəm. O, yazdığı ariyanın
melodiyasını bir necə dəfə dəyişir, yeni
təkliflər ortaya atır, bu isə yazdığım
şerin ölçüsünə düz gəlmir, ona görə
də şerin vəznini və ya qafiyəsini tez-tez
dəyişməyə, həm də sözləri
təzələməyə məcbur oluram".
Sonra özü bu
tələbkarlığa haqq qazandırırdı:
"İşin gedişi göstərir ki, hər halda
ortalığa yaxşı əsər çıxacaq.
Çox vaxt operanın mətni üzərindəki işimiz
özümüz də hiss etmədən gecə
yarıyadək uzanırdı. Üzeyir bəyin həyat
yoldaşı Məleykə xanımın armudu stəkana
süzdüyü və arabir təzələdiyi
pürrəngi çay, süfrədəki dadlı
mürəbbələr aramızda yaranan gərgin
vəziyyəti və yorğunluğu yaddan
çıxarırdı".
Söhbətdən belə məlum
olurdu ki, bəstəkar Koroğlu rolunun ifaçısı
Bülbülü də vaxtaşırı evinə
dəvət edib bəstələdiyi ariyanı özü
fortepianoda çalar və Bülbülə oxudarmış.
Ordubadinin dediyinə görə, Bülbül Koroğlunun
ariyasını ifa edərkən bəzi yerlərdə
melodiyanın daha təsirli olması üçün verdiyi
təklifləri Üzeyir bəy də bəyənərək
qəbul edib".
Nəhayət. operanın yaranması
yolunda sərf edilən gərgin yaradıcılıq
əməyi öz gözəl bəhrəsini verdi.
Xalqımızın mübariz oğlu Koroğlunun qəhrəmanlığından
bəhs edən opera 1936-cı ildə tamaşaya qoyulmaq
üçün M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət
Akademik Opera və Balet Teatrına təhvil verilir.
Hələ ilk tamaşadan iki il
əvvəl operanın ayrı-ayrı parçaları,
xüsusən Koroğlu və Nigarın ariyaları
Bülbül, Yaqub Rzayev, Gülarə İsgəndərova
və radionun o zamankı vokal qrupunun solistlərindən
Ruqiyyə Çobanzadə və başqa
müğənnilər tərəfindən
dəfələrlə efirdə səslənmiş və
Bakının müxtəlif konsert salonlarından radio ilə
yayımlanmışdı. Tamaşaçıları və
dinləyiciləri yeni operanın məzmunu ilə daha
yaxından
"Koroğlu" operasının
ilk tamaşası 1937-ci il aprelin 30-da Azərbaycan radiosu
ilə translyasiya edildi. Operada rollar bu cür
bölüşdürülmüşdü: Koroğlu-Bülbül,
Nigar-Gülara İsgəndərova, Həsən
xan-Məmmədtağı Bağırov, Alı-Əydər
Sultanov, Ehsan paşa-Əli Zülalov, İbrahim
xan-Böyükağa Mustafayev, Həmzə bəy-Hacıbala
Hüseynov, Xanəndə qız-Məhbubə Paşayeva,
Təlxək-Qulam İsgəndərov, 1-ci
əyan-İsmayıl Eloğlu. Libretto müəllifi Həbib
İsmayılov, quruluşcu reyissor İsmayıl
Hidayətzadə idi. İlk tamaşada Ü.Hacıbəyov
özü diriyorluq edirdi.
S.Nəcəfov
xatirələrində bu tarixi translyasiya haqqında yazır:
"Həmin gün mən studiyada
növbətçi diktor idim. Fasilələrdə hər
pərdənin ayrıca məzmununu oxumaqla bərabər
rolları ifa edən aktyor heyəti ilə dinləyiciləri
Operanın 3-cü
-"Çənlibel" pərdəsi arasındakı
fasilə vaxtından çox uzanmışdı. Bunun
səbəbini telefonla opera teatrındakı
növbətçi texnikimiz Fərid Tuquşevdən
xəbər aldıqda o bizə bildirdi ki, operanın 3-cü
pərdəsində Koroğlu səhnəyə atla
gəlməlidir. Lakin səhnədə
iştirakçıların çoxluğundan və
hay-küydən at hürkmüşdü və Bülbül
onu ram etməyə çalışırdı.
Fasilə çox uzansa da
Koroğlunun at belində səhnəyə gəlişi
tamaşaçılar tərəfindən uzun zaman arası
kəsilməyən gurultulu alqışlarla
qarşılandı.
Ümumiyyətlə,
"Koroğlu" operasının ilk təntənəli
tamaşasında teatrda bayram əhval-ruhiyyəsi hiss olunurdu.
M.Maqomayev ağır
xəstə olmasına baxmayaraq, operanın premyerasında
iştirak edirdi. Lakin özünü pis hiss etdiyi üçün
əsərə 3-cü pərdəyədək baxa bilib.
Ertəsi günü ona baş şəkməyə
gedərkən tamaşa haqqında rəyini xəbər
aldım. Müslüm bəy "Koroğlu"ya
yüksək qiymət verməklə bərabər
təəssüflə dedi: "Heyif ki, bu operaya
axıradək baxmaq mənə qismət olmadı!"
Mərhum bəstəkarın
yüksək qiymət verdiyi "Koroğlu" operası az
vaxt içərisində tamaşaçıları valeh
edən qiymətli sənət əsərinə çevrildi.
Operanın 4-cü
pərdəsində Koroğlunun oxuduğu "Çünki
oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən
Koroğlu" aşıq mahnısı xalq arasında
dillər əzbəri olub. Radioda verilən konsertlərdə
bəzi müğənnilər də bu operadakı
aşıq mahnısını tar və kamançanın
müşayiətilə dəfələrlə
tərənnüm etmişlər".
1938-ci il aprelin 5-də Azərbaycan
incəsənətinin Moskvada keçirilən dekadası
zamanı Böyük Teatrın səhnəsindən
translyasiya edilən "Koroğlu" operasının
səsi bir çox Respublikalara yayıldı.
Ümumiyyətlə, "Koroğlu" operası Moskva
tamaşaçıları qarşısında üç
dəfə oynanıldı. Orkestrə əməkdar
incəsənət xadimi Əşrəf Həsənov
diriyorluq edirdi.
Ümumittifaq radiosunun musiqi
redaksiyası həmin tamaşanın tonfilmə
yazılmış nüsxəsini Azərbaycan radiosuna
hədiyyə göndərib.
1956-cı il avqustun 20-də M.F.Axundov
adına Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet
Teatrının artistləri, xoru və simfonik orkestrinin
iştirakilə "Koroğlu" operasının radio
versiyası lentə yazıldı. Orkestrə SSRİ xalq
artisti Niyazi diriyorluq edirdi. Aparıcının sözlərini
isə Respublikanın Xalq artisti Əli Zeynalov oxuyurdu.
Koroğlunun rolunu opera səhnəmizin unudulmaz görkəmli
xadimi, SSRİ Xalq artisti Bülbül ifa edirdi. Bu
radio-tamaşada Vera Abışeva-Nigar, Ağababa
Bünyadzadə-Həsən xan, Hacıbala
Hüseynov-Həmzə bəy, Qulam İsgəndərov-Təlxək,
Rəhilə Cabbarova isə Xanəndə qız rolunda
çıxış etmişdilər. Bu radio-tamaşa ilk
dəfə 1956-cı il sentyabrın 14-də efirdə
səsləndi.
İllər ötdükcə opera səhnəsindən və efirdən yeni-yeni "koroğluların" və "nigarların" qəlbə yatan xoş təranələri səsləndi. Firəngiz
Əhmədova, Firuzə Muradova, İbrahim Cəfərov, Lütfüyar İmanov, Adil Məlikov və başqaları opera sevərlərin dərin rəğbətini qazana bildilər.
1959-cu ilin mayın 22-də Moskvada Azərbaycan incəsənəti və ədəbiyyatı ongünlüyü keçirildi. Ü.Hacıbəyovun "Koroğlu" operası dekadanın ən gözəl sənət nümunəsi kimi yenə də paytaxt ictimaiyyətinin hüsn-rəğbətini qazandı.
Mayın 24-də başlanan birinci tamaşada SSRİ Xalq artistləri Bülbül, Firəngiz
Əhmədova, Respublikanın Xalq artisti Ağababa Bünyadzadə və teatrın əsas aktyor heyəti iştirak etdi. Mayın 28-də göstərilən ikinci tamaşada isə opera teatrının gənc aktyorlarından Lütfüyar İmanov-Koroğlu,
FiruzəMuradova-Nigar, Mürsəl Bədirov-Alı, Faiq Mustafayev-Həsən xan rollarının ifaçıları kimi ilk dəfə belə möhtəşəm tədbirdə çıxış etdilər. Bu çıxış həm də onlar üçün öz ustadları qarşısında ən mühüm və çətin bir imtahan idi. Gənc aktyorlar bu çətin imtahandan alnıaçıq çıxdılar. Onların ilk uğurlu çıxışları tamaşaçılar tərəfindən hərarətlə alqışlandı. Bu tamaşa translyasiya
zamanı lentə yazılaraq Azərbaycan radiosunun fonotekasının "Qızıl fondu"na daxil edilib.
Hər dəfə Üzeyir bəy yadigarı olan bu qiymətli sənət incisini dinlədikcə, o böyük sənətkarın ölməz ruhu qarşısında baş əyməyə bilmirsən.
Kaspi.- 2008.- 17 sentyabr.- S. 11.