Qiyas Ə.

Hər bir tamaşaçının sevdiyi Yaşar,

və ya çağdaş milli komediya sənətinin nurlu siması

Satira və yumor o zaman daha təsirli və yaddaqalan olur ki, onu ifa edən aktyor yumoru, komediyanı oynamır, peşəkarlıqla yaradır, özününkü edir və öz imkanlarının çərçivəsində onu tamaşaçıya çatdırır. Komediya janrı kino üçün tamaşaçı baxımından həmişə öndə gələn bir janr olub və kinematoqraf zaman-zaman bu janra müraciət etməklə tamaşaçı yaddaşında dərin iz buraxan maraqlı ekran əsərlərinə imza ata bilib. Dünya kinosunda İtaliya və Fransa istehsalı olan komediya filmlərinin, keçmiş sovet kinematoqrafında gürcü komediya məktəbinin xüsusi yeri və qiyməti var idi. Lakin bu, heç də o demək deyildi ki, Azərbaycanda komediya filmləri zəif və baxımsız olurdu, əksinə, milli kino tariximizdə bu janrda çəkilən elə filmlər var ki, onları dünya kinosunun inciləri siyahısına daxil etmək olar və bu addımı atmaqda tərəddüd etməyə də dəyməz. Bu siyahıda Rza Təhmasibin quruluş verdiyi "Arşın mal alan" (1945), Hüseyn Seyidzadənin çəkdiyi "O olmasın, bu olsun" (1956) və "Qayınana" (1978) kimi son dərəcə peşəkar səviyyəli filmləri və milli kino tariximizdə özü üçün əbədiyyət pasportu qazanan "Görüş", "Bəxtiyar", "Əhməd haradadır", "Romeo mənim qonşumdur", "Yol əhvalatı", "Cin mikrorayonda" və s. filmləri xatırlamaq olar.

Kinematoqraf inkişaf etdikcə komediya forma və məzmun etibarilə öz yerini zaman və tamaşaçı üçün daha aktual, daha baxımlı olan tragikomediyaya verməyə başladı. Tragikomediya son dərəcə sürətlə inkişaf edib ədəbiyyatın və incəsənətin lap öndə gedən bir janrına çevrildi. Tamaşaçı yüngül gülüşün deyil, düşündürən və onun qayğılarını komizmin imkanları ilə çözən filmlərə üstünlük verməyə başladı. Son dərəcə maraqlı və fəxr ediləsi bir faktdır ki, milli kinematoqraf tragikomediyanın imkanlarından dünya kinosu bu janra müraciət etdiyi dövrdən etibarən bəhrələnir və ilk dövrlərdə bu janr bəzən dramın, melodramanın içərisində özünə yer tapıb. Bəzən isə tragikomediya sosial mövzuları da öz əhatə dairəsinə sala bilirdi və kinematoqraf bu janrdan rejim üçün pərdə ola biləcək yaradıcı priyom kimi istifadə edirdi.

Milli kino tariximizdə özünəməxsus yeri olan "Uşaqlığın son gecəsi" (1968) və "Bir cənub şəhərində" (1969) filmlərini heç də tragikomediyaya aid etmək olmaz, lakin bu filmlərin daxilindən bir xətt kimi keçən komizm elə tragikomediyanın özüdür.

Belə uzun-uzadı girişdən sonra onu demək istərdim ki, bu gün milli kinomuzda və elə milli teatrımızda da son dərəcə önəmli və istedadlı sənətkarlar var ki, onların yaradıcılıqları və peşəkar imkanları dünyanın ən məhşur və tanınmış simaları ilə müqayisə edilməyə layiqdir. Mən sentyabrın 3-də 57 yaşını qeyd edəcəyimiz xalq artisti Yaşar Nurinin adını çəkməklə fikirlərimi sübuta yetirə bilərəm.

   Milli kino və teatr tariximizin ən önəmli və böyük sənətkarlarından olan bu aktyorun sənət taleyi xoşbəxtlik ulduzunun altındadır desəm, yanılmaram. Qırx ilə yaxın bir zamanda tamaşaçı sevgisi ilə yaşayan, xalq məhəbbəti qazanan sənətkar milli kinomuzda və teatrımızın səhnəsində elə obrazlara imza atıb ki, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, həmin obrazları dünya komediyasının incilərindən saysaq, heç də yanılmarıq.

   Hamımızın bildiyimiz kimi, Yaşar tanınmış və unudulmaz aktyorumuz Məmmədsadıq Nuriyevin ailəsində dünyaya gəlib. Elə bu fakt kifayət edərdi ki, o, gələcəkdə ciddi və tragikomik obrazlar yaratsın, bu obrazların, demək olar, hər biri sənət tarixində yüksək qiymət ala bilsin. Yaşar Nuri elə bir aktyordur ki, onun səhnədə və ya ekranda hər hansı bir obrazda görünməsi tamaşaçının dodaqlarına təbəssüm qonması üçün kifayət edir. İstər baş, istərsə də kiçik, epizodik rollarında belə, Yaşar böyükdür və bu böyüklük açıq-aşkar hiss olunur.

   40 illik sənət ömrünün arxada qalan səhifələrinə baxdıqda statistik olaraq görə bilərik ki, sənətkar hər bir filmə çəkilməklə ciddi uğura imza atıb. Kinorejissor Şamil Mahmudbəyovun ekranlaşdırdığı "Dörd bazar günü" (1975) filmində yaratdığı Seyran obrazı Yaşarın kinoda ilk işi oldu. Bunun ardınca isə o, irili-xırdalı onlarla filmdə müxtəlif xarakterli sadə insanların, müftəxorların, nakəslərin, yaramazların, fırıldaqçıların obrazlarını kinolentin yaddaşında yaşatdı. Yaşarın ən maraqlı rollarından biri, mənim aləmimdə, "Əzablı yollar" (1982) nağıl-filmindəki kiçik div obrazıdır. Müasirləşdirilmiş və bir qədər də sosiallaşdırılmış filmdə mifik obraz yaradan aktyor oynadığı divin faciəsini, onun gücünün tükənməsini, insan ağlı qarşısındakı acizliyini son dərəcə məharətlə və maraqlı yarada bilib. Bu film ekranlarda az-az göstərilməsinə baxmayaraq, Yaşar Nurini bu mifik amplualı obrazda görən tamaşaçı, yəqin ki, onu heç vaxt unutmaz.

   Aktyorun maraqlı və yaddaqalan obrazlarından biri də "Yol əhvalatı" (1980) filmindəki Makintoş roludur. Bu film tamaşaçılar tərəfindən o qədər sevilib ki, ekranda hər nümayişi böyük rəğbətlə qarşılanır. Filmdəki maraqlı aktyor ansamblını tamamlayan Makintoş obrazının yaradıcısı Yaşar Nuri hər bir hərəkəti, mimikası, yalnız onun özünəməxsus danışıq tərzi, ciddiliklə qeyri-ciddiliyin arasında olan anlaşılmaz xarakteri ilə 30 ilə yaxın bir zaman kəsiyində hər kəsin sevimli obrazlarından birinə çevrilib.

   Yaşar Nuri müxtəlif kinorejissorlarla işləyib və təbii ki, bu təcrübə ilə də onun yaradıcılığında böyük sənət məktəbinin bütün çalarları cəmləşib. Lakin, aktyorun son illər ərzində (son illərin də artıq iyirmi yaşı var), yəni 1988-ci ildən üzübəri kinorejissor Vaqif Mustafayevlə birgə işlədiyi rollar xüsusilə diqqəti çəkir. Bu filmlər və Yaşarın yaratdığı obrazlar ayrı-ayrılıqda dünya sürrealist kinosunun ən dəyərli nümunələrindəndir. Əsasən tragikomik janrda işlənən filmlərdə aktyor bir-birindən fərqli, lakin daxili pafosu ilə sanki bir-birini tamamlayan xarakterləri, özü də milli xarakterləri yaratmaqla özünün aktyorluq imkanlarını, peşəkarlığını və təbii ki, Allah tərəfindən verilən istedadını ortaya qoya bilib.

Vaqif Mustafayevin müştərək işlərindən olan (rəhmətlik Ceyhun Mirzəyevlə birlikdə) "Musiqili xaş" və "Bəyin oğurlanması" filmlərində də Yaşar tipik obrazlarla yadda qalır və bunların arasında İsrafil ("Bəyin oğurlanması") obrazının xüsusi yeri var. Evə girərkən hər dəfə təkrarlanan ayaqqabının kənara atılması, özünəməxsus yeriş və davranış, ölümünə fərman verilmiş sevginin əzabları və bir çox başqa çalarlar İsrafil obrazının əsl dəyərini açır və Yaşar Nuri bu maraqlı obrazı yenə də baxımlı edə bilir.

Yaşarın obrazlar kolleksiyasından söz açdıqda onun "Yaramaz"dakı Maşallahını, "Lətifə"dəki Məmmədini, "Qətl günü"ndəki Mahmud doxturunu, "Nə gözəldir bu dünya"dakı Asim Əliyeviçi, "Hər şey yaxşılığa doğru", "Nakəs", "Fransız", "Yoxlama" filmlərindəki bir-birindən maraqlı və yaddaqalan rollarını mütləq xatırlamalıyıq. Bu rolları tamaşaçılara sevdirən də məhz aktyorun böyük sənətkarlıq istedadı və çəkdiyi sonsuz zəhmətdir. Amma yeri gəlmişkən, bir məqama da toxunmaq istərdim ki, Yaşar kimi böyük aktyorun ara-sıra aşağı səviyyəli, əsl kinematoqrafiyaya, ümumiyyətlə, sənətə dəxli olmayan filmlərə çəkilməyə razılıq verməsini yalnız onun çəkiliş prosesindən uzun müddət kənarda, işsiz qala bilməməsi ilə əlaqələndirmək olar.

Bu yaxınlarda sevimli aktyorumuz hamımızı sarsıdaraq, taleyinin ən çətin filmində aldığı baş rolu da adlayıb ötüşdürdü. Bu qorxulu rolda Yaşarı yaşadan və yaşamaq eşqini artıran yenə xalq məhəbbəti, tamaşaçı sevgisi oldu. Çətin və ağır əməliyyatdan sonra ilk dəfə böyük sənət yoldaşı, unudulmaz Həsənağa Turabovun 70 illik yubileyində səhnəyə çıxan Yaşar Nuri yenə də uzun-uzadı alqışlarla qarşılandı. Akademik Milli Dram Teatrının tamaşaçı zalına H.Turabov sənətini sevənlər və mədəni ictimaiyyətin elitası toplanmışdı. Xalqın öz sənətkarına verdiyi qiymətə heç kəsin şübhəsi yoxdur, amma əksər hissəsi sənətkarlardan, incəsənətimizin elitasını təşkil edənlərdən ibarət bu auditoriya da Yaşarın qorxunc xəstəliyə qalib gəlib yenidən səhnədə görünməsinə böyük səmimiyyətlə sevindiyini göstərdi. Bəzi məqamlarda elitanın içində yaşayan eqoizm də sənətkarın ayaq üstə dura bilməsindən doğan sevincə güc gələ bilmədi və bu unudulmaz anları gördükdə içimdən bir səs qaynadı: Ömrün uzun olsun ustad! Allah səni qorusun! Bir də bizi, səni sevənləri belə imtahanlara çəkmə!

525-ci qəzet.- 2008.- 2 sentyabr.- S. 7.