Təranə

 

Rübabə Muradovanın ən sevimli Məcnunu

 

Dünən opera sənətimizin şah əsəri olan "Leyli və Məcnun"un 100 illik yubileyi qeyd olundu. İlk dəfə 1908-ci il yanvarın 25-də Bakıda tamaşaya qoyulan "Leyli və Məcnun" təkcə Azərbaycanda deyil, bütün Yaxın Şərqdə ilk milli opera kimi tarixə düşüb. 100 ildir ki, qəlbləri riqqətə gətirən bu faciəli məhəbbət dastanı böyük bəşəri hissin ən gözəl himni kimi səslənir - öz gözəlliyini, təravətini, tərbiyəvi mahiyyətini itirmir. Dahi Üzeyir bəyin qələmindən çıxan əsərin ölməzliyinin sirri də bundadır.
   Əməkdar artist Mais Salmanov "Leyli və Məcnun" operasında Məcnun rolunun ifaçısı kimi səhnəyə çıxdığı günləri ömrünün ən unudulmaz illəri sayır:
   - Səhnə fəaliyyətimin ən qızğın dövrü Opera Teatrında çalışdığım illərə təsadüf edir. 1954-cü ildə bu teatrda solist kimi işə başladım. Rübabə xanımla opera səhnəsinə bir vaxtda gəlmişik. Məni bu teatra müəllimim Seyid Şuşinski apardı. Onda 20 yaşım vardı. Həmin il Opera Teatrının rəhbərliyi işə qəbul üçün böyük bir müsabiqə elan etmişdi. Şəmsi və Əfrasiyab Bədəlbəyli qardaşları məni opera üçün hazırlamaq istədiklərini bildirdilər. Oxuduğum "Mahur-hindi" muğamı münsiflər heyəti tərəfindən bəyənildi və tələbə ikən işə qəbul olundum. Gündəlik dərslər, operada gərgin məşqlər məni usandırmadı. İlk vaxtlar "Sevil"də Azançı, "Koroğlu"da Carçı kimi xırda, lakin yaddaqalan obrazlar yaratmaqla rəhbərliyin də, sevimli müəllimlərimin də ümidlərini doğrultdum. Çox keçmədi ki, rejissor Soltan Dadaşov mənə "Leyli və Məcnun"da Zeyd, İbn Səlam, Aşıq Vəli kimi rollar tapşırdı. Bu rolların da öhdəsindən uğurla gəldim. Nəhayət ki, mənə Məcnun rolu tapşırıldı. İlk tərəf-müqabilim də Rübabə Muradova oldu. Hüseynqulu Sarabski, Əlövsət Sadıqov, Xanlar Haqverdiyev kimi tanınmış aktyorlardan sonra Məcnun obrazını oynamağın mənim üçün böyük etimad olduğunu bilirdim. Məni ruhlandıran rejissor Soltan Dadaşovun, Bəhram Mansurovun, Həqiqət xanımın, Gülxar Həsənovanın qayğısı idi. Səhnəmizin ulduzları Rübabə xanımla "Leyli və Məcnun"u oynadıqdan sonra mətbuatda təriflər yazılmağa başladı. "Kommunist" qəzeti öz səhifəsində "Səhnəmizə yeni Məcnun gəlir" başlıqlı geniş bir yazı dərc etmişdi. Mən Bakıya xanəndə olmaq üçün gəlmişdim. Amma elə oldu ki, taleyimi opera səhnəsinə bağladım. Bu işdə təkcə səsin kifayət etmədiyini başa düşdüm. Musiqi məktəbini bitirən il İncəsənət İnstitutuna daxil olub, əvvəl musiqili komediya, sonra isə rejissorluq fakültələrini bitirdim. Beləliklə, muğamatı Seyiddən, aktyorluğu Ədil İsgəndərovdan, rejisorluğu isə Mehdi Məmmədovdan öyrəndim.
   - Rəhmətlik Rübabə Muradova ilə ilk çıxışınızı necə xatırlayırsınız? Hər halda, elə bir səs sahibi ilə tərəf-müqabil olmaq da asan məsələ deyildi.
   - Mən də gənc idim, səsimin gur-gur çağlayan vaxtları idi. Kaş ki görəydiniz, Rübabə xanım səhnədə necə ağlayırdı! İnanın salonda oturanların hamısı da onunla birgə ağlayırdı. Mən hələ də belə bir ifa görməmişəm. Rəfael Hüseynov o vaxt "Azərbaycan" jurnalında Rübabə xanımdan aldığı müsahibəsində soruşub ki, indiyə qədər ən çox xoşladığınız Məcnun kim olub? Rübabə xanım: "Ən çox sevdiyim Məcnunum Mais Salmanov olub. Mən obrazı yalnız onda görürdüm" cavabını verib. Xəstəxanada olduğu günlərdə Bəhram Mansurovun həyat yoldaşı Münəvvər xanıma da eyni sözü deyibmiş.
   - Yadınızdadırmı, indiyədək Siz neçə Leyliyə Məcnun olmusunuz?
   - Bir dəfə Həqiqət xanımla oynamışam. Daha sonra tərəfdaşlarım Gülxar Həsənova, Zeynəb Xanlarova, Nəzakət Məmmədova, Rəsmiyyə Sadıqova olub. Flora Kərimova ilə də oynayacaqdım. Ancaq onunla dalaşdılar, o da daha Leyli oynamağa gəlmədi.
   - Eşitmişəm ki, Rübabə xanım Flora Kərimovanın Leylisini ironiya ilə qarşılayırmış.
   - Düzdür, bu obraza görə Rübabə xanımda hər kəsə qarşı bir qısqanclıq vardı. O, hər müğənninin ifasını bəyənmirdi. Xüsusilə də Leyli rolunu oynayanlara həddindən artıq vasvası münasibəti vardı. Onun muğam oxuması Allah vergisi idi. "Leyli və Məcnun"da ölüm pərdəsi Rübabə xanımın ifasında çox gözəl idi. Bir də Gülxar Həsənova çox gözəl oxuyurdu. O vaxt opera müğənnilərinin ən yaxşı cəhəti bu idi ki, bir-birilərini təkrar eləmirdilər. Hər birinin öz yolu vardı. Düz 15 il Məcnun kimi səhnəyə çıxdım. Arif Babayev operaya məndən 10 il sonra gəldi və Məcnunu oynamağa başladı.
   - Bu gün opera səhnəsinə yeni-yeni məcnunlar, leylilər gəlir. Onların ifasından razısınızmı?
   - Yox, mən çox narahatam. Yaxşı Məcnunlarımız var, amma obrazı o qədər də yaxşı tuta bilmirlər. Səbəbi bilirsiniz nədir? Əruz vəznini yaxşı bilmirlər. İndi əruzu tədris edən savadlı müəllimlər yoxdur. Rayonlarda bu vəziyyət daha çətindir.
   - Bəs Filarmoniyanın çal-çağırlı dövrünü necə xatırlayırsınız?
   - Gərək Xan əminin, Şövkətin, Sara xanımın oxumağına bənzər oxuyaydın ki, səni o sənət ocağına yaxın buraxaydılar. Seyid Şuşinski deyirdi ki, "biz hamımız yaxşı oxumuşuq, amma Xan dövrün Karuzosudur. Muğam sahəsində heç kim Xan əmi kimi oxuya bilməz". Şövkət xanımın lirikasını, Sara xanımın "Qatar", "Şahnaz" muğamlarını kim onlar kimi oxuya bilər? O vaxt Filarmoniyanın müdiri Şəmsi Bədəlbəyli idi. Hər gün konsertlər keçirilirdi. Konsertlərə də bilet tapmaq mümkün deyildi. Yadımdadır, İran müğənnisi Mərziyə gəlmişdi. Həmin gün Filarmoniyada iynə atsan yerə düşməzdi. Onun o vaxtı dillər əzbəri olan bir mahnısı vardı: "Rəftəm ki, rəftəm" ("Getdim ki, getdim"). Mərziyə xanımın İranda 24 kəndi vardı. Onun gəlişi Azərbaycanda çox böyük maraqla qarşılandı. Ondan sonra Bakıya qastrola gələn digər İran müğənnisi İlahədən xahiş etdilər ki, Mərziyə xanımın həmin məşhur mahnısını oxusun. Amma İlahə oxumadı. Dedi ki, "bu Mərziyə xanımın repertuarıdır. Bizdə heç kəs başqasının mahnısını oxumur". Onlar bir-birilərinin repertuarına belə hörmət edirlər. Biz də isə bir mahnı bir neçə müğənninin ifasında səslənir. Çox təəssüf ki, Filarmoniya yenidən istifadəyə verilsə də, əvvəlki ifaçılar yoxdur. O vaxt biz tanınıb sevilmək üçün uzun və çətin bir yol keçməli idik. Mən 60-70-ci illərdə tarzən Əhsən Dadaşovun rəhbərlik etdiyi Xalq Çalğı Alətləri ansamblı ilə "Çahargah", "Şur" muğamlarını, təsnifləri, xalq, eləcə də bir çox bəstəkar mahnılarını lentə yazdırdım. Ümumittifaq "Melodiya" səsyazma studiyası qramofon valını böyük tirajla satışa çıxardı. Almaniya, Tunis, Əlcəzair, Yaponiya, Polşa, İtaliya kimi xarici ölkələrə qastrol səfərlərində qazandığım uğurlar mənə şöhrət gətirdi. Biz onda sevilməyə və populyarlaşmağa can atmırdıq. Zəhmət çəkirdik, istedadımıza güvənir və bəhrəsini görürdük. İndikilər isə bircə mahnı ilə artıq ulduza çevrilirlər. Hərə də özünə bir "ad" qoyur.
   - Bir ara texniki-peşə məktəbinə rəhbərlik edirdiniz. Bərbər, aşpaz, makinaçı kadrların hazırlanması işi ilə Sizin sənətinizin arasında yerlə-göy qədər fərq vardı. Orada işləməyə necə razılaşmışdınız?
   - 1981-ci ildə Respublika Təhsil Nazirliyi 18 illik pedoqoji və opera-vokal sənətində qazandığım təcrübəni
nəzərə alaraq, mənə Ağdam Musiqi Məktəbinə rəhbərlik etməyi tapşırdı. Orada işlədiyim yeddi il ərzində neçə-neçə gənc istedadın yetişib ərsəyə çatmasında xidmətim oldu. Həmin dövrdə böyük müvəffəqiyyət qazanmış "Qarabağ bülbülləri" də məhz bu məktəbin yetirmələri oldu. 1989-cu ildə isə məni nümunəvi işimə görə, Bakı Mədəni Maarif Texnikumuna direktor təyin etdilər. Ancaq Xalq Cəbhəsi dövründə məni işdən azad etdilər. Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıdandan sonra ərizə ilə ona müraciət etdim. O, mənim məktubuma dərkənar qoydu ki, araşdırsınlar. Ancaq onun xəbəri olmadan məni gətirib 15 saylı texniki-peşə məktəbinə direktor təyin etdilər və dedilər ki, "burada müvəqqəti çalış, səni işlə təmin edəcəyik". Mən də bir neçə il bu məktəbə rəhbərlik etdim. Hal-hazırda səhhətimlə əlaqədar heç yerdə işləmirəm.
   - Televiziya ekranlarında da görünmürsünüz. Bu da səhhətinizlə bağlıdır?
   - Nədənsə ruhum yoxdur. Televiziyaya o qədər də çıxmaq istəmirəm. Bilirsiniz niyə? İndi telekanallara elə açıq-saçıq adamlar çıxır ki, artıq ora mənim tay-tuşlarımın yeri deyil.
   - Ötən illər üçün qəribsəyəndə lent yazılarının yaddaşında əbədiləşən səsinizə qulaq asıb hansı hissləri keçirirsiniz?

   - Hər şey gözlərminin önündən kino lenti kimi gəlib keçir. Ən çox cavanlığımın keçib-getdiyinə heyifslənirəm. Keçib-gedən o illəri həmişə təəssüf hissi ilə xatırlayıram. Ömrümün yaddaqalan günləri az olmayıb. Lakin 1978-ci ilin bir qış gecəsini heç unuda bilmirəm. İndi o zamandan 30 il ötür. Həmin gün opera səhnəsində 25 illik əməyimə yüksək qiymət verilərək "Əməkdar artist" adına layiq görüldüm. Həmin gün ümummilli liderimiz Heydər Əliyev evimə telefon açaraq məni təbrik etdi. Bu, bir sənət adamına göstərilən diqqət və qayğının təcəssümü idi.
   Bir də "Leyli və Məcnun"un 100 illik yubileyinin qeyd olunmasını həyəcansız qarşılaya bilmirəm. Bu, sənət aləmində böyük hadisədir. Mənim həyatımın isə unudulmaz xatirələridir.

 

Mövqe.- 2008.- 26-28 yanvar.- S. 13.