Qaliboğlu E.

Əsil sənətkar heç vaxt ölmür...

Heykəltəraş Cəlal Qaryağdı da belələrindəndir

Qarşımda olduqca maraqlı, nadir bir şəkil var, 1932-ci ildə çəkilib: məşhur heykəltəraş Cəlal Qaryağdı birinci sırada oturub, arxa cərgədə sağda, ayaq üstə ikinci duran isə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi Hüseynzadənin yeniyetməlik dövrüdür. Bu, Cəlal Qaryağdının müəllimliyinin ilk dövrüdür. O, Azərbaycan heykəltəraşlığının tanınmış simalarından, milli heykəltəraşlığın peşəkar pionerlərindəndir...
Onunla sağlığında dəfələrlə görüşmüş, söhbətləşmişdim.
Maraqlı söhbətlərimizdən biri elə Bakının indiki qarlı-çovğunlu günlərindən birində olmuşdu. Onu həmişə emalatxanada tapmaq olardı. Ömrünün son illəri tez-tez xəstələnirdi, amma ayağa qalxan kimi işə tələsirdi.
Orta boylu, dolu bədənli, söhbətcil, ömrünün sonuna kimi çalışmaqdan qalmayan Cəlal Qaryağdı anadangəlmə heykəltəraş idi: necə deyərlər, cansız daşlara can verməyi, onları danışdırmağı bacarırdı. Təsadüfi deyil ki, onun əsərlərində adətən obrazın dərin psixologizmi açılır, həmçinin bununla yanaşı romantikliyin çalarları da aydınca görünür,
bilinir. Dediyimiz cəhətlərin vəhdəti onun Sabir bağında qoyulmuş məşhur Sabirə həsr etdiyi heykəldə canlı ifadəsini tapıb. Sabirin heykəli sanki canlıdır, dərin fikrə gedib, düşünür...
Cəlal Qaryağdı əslən Qarabağdan idi, mənsub olduğu məşhur Qaryağdılar nəslindən danışmaqdan doymazdı. "Bizdən sonrakılar da Qaryağdı olacaq". Həmişə bu qənaətini böyük bir inamla deyərdi. Həm də o demək idi ki, Cəlal Qaryağdı nəslinin, soyunun daim xəlqi əməllərlə var olmasını istəyirdi.
Zamanının çoxlu tanınmışları ilə dostluq etmişdi, sinəsində,
yaddaşında bitib-tükənməyən xatirələri vardı. Neyləyəsən ki, öüm var: ölüm birdən gəlir və heç kəsə fərq qoymur. Bəlkə də bunu ölümün sərtliyi, amansızlığı ilə yanaşı mərdliyi də adlandırmaq olar. Cəlal müəllimin ölməz sənəti və xatirəsi bu kimi yaradıcı insanların daim ölümdən üstünlüyünü sübut edir. Sənətkarın emalatxanası çox hündür idi, 7-8 metr olardı. İndi də həmin emalatxana durur, oğlu Cəlil atasının sənətini davam etdirir. Düzdür, əvvəlki illərdə olduğu kimi indi emalatxana uzaqdan diqqəti çəkmir, çünki ətrafda çoxlu göydələnlər tikilib. Yeni gəlmişkən, deyək ki, Cəlal Qaryağdının Fəxri Xiyabandakı qəbirüstü abidəsin oğlu, heykəltəraş Cəlil Qaryağdı düzəldib.
Cəlal Qaryağdı 1917-ci ildə Şuşada anadan olub, uşaqlığı burada keçib. Həmişə görüşəndə adı İsmayıl olan ata babasının "Qaryağdı" adlanması ilə bağlı maraqlı bir tarixçə danışardı. Deyərdi ki, babası uşaqlıqda qardan çox qorxarmış. Balaca İsmayıl uşaq vaxtı qaçıb bayıra çıxanda bunun dalınca qışqırarmışlar ki, ay İsmayıl, qar yağdı, içəri keç. O vaxtdan Cəlal müəllimin İsmayıl babasının adı qalıb "Qaryağdı". Maraqlıdır ki, sonradan İsmayıl kişinin soyadı da "Qaryağdı" adlanıb. Məşhur xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlu Cəlal Qaryağdının əmisidir. Cəlal müəllimin atasının da yaxşı səsi varmış.
Beş yaşı olanda Cəlal Qaryağdı anasını itirir. Onu xalası ilə ana nənəsi böyüdür. 1927-ci ildə on yaşlı Cəlal Bakıya gəlir. Bu çağdan da onun ömrünün sonuna kimi davam edən Bakı həyatı başlayır. Bu əsnada başına macəralı hadisələr gəlir: Rəssamlıq Məktəbinə qəbul vaxtı sənədlərini oğurlayırlar. Bu zaman əmisi Cabbar Qaryağdıoğlu köməyinə gəlir. Gənc Cəlal sənədlərini yenidən hazırlayır, ixtisasdan əla imtahan verir, məktəbə qəbul olunur. O zaman məktəbdə ayrıca heykəltəraşlıq şöbəsi yox idi, həftədə vur-tut bir saat heykəltəraşlıq dərsi öyrədilirdi. Bu məqamdan
başlayaraq Cəlal Qaryağdının heykəltəraşlıq sənətini təkbaşına öyrənməsi mərhələsi başlayır. O, belə bir çətin işə inadla girişir. Məhz özünəinamı sayəsində tədricən uğur qazanır.
Az sonra o, təhsilini Tiflis Rəssamlıq Akademiyasında davam etdirir. Danışardı ki, akademiyada oxuyarkən təqaüdünü Bakıdan alırmış, qəfil o da kəsilir. Həyatında növbəti çətin bir mərhələ başlayır. Gənc heykəltəraş dərsdən sonra müxtəlif işlərdə çalışır, o cümlədən müəllim işləməyə başlayır. Amma görür ki, get-gedə vəziyyət çətinləşir, məcbur olub Bakıya qayıdır.
Ötən yüzilin 30-cu illərində qəzetlərdə rəssam, həm də Rəssamlıq Məktəbində müəllim olaraq çalışmağa başlayır. Artıq 40-cı illərdən etibarən böyük heykəltəraşlıq əsərlərini yaratmağa başlayır. "Sabir", vaxtilə indiki Azadlıq meydanında qoyulmuş "Lenin",
"Nəriman Nərimanov", "Bünyad Sərdarov", Bərdədə "Ana" heykəlləri və b. onu heykəltəraş kimi məşhurlaşdırır.
Həmçinin Cəlal Qaryağdı Qara Qarayevin, Fikrət Əmirovun, Bülbülün, Niyazinin, Cahangir Cahangirovun və başqalarının büstlərini yaradıb, Üzeyir Hacıbəylinin, Yusif Məmmədəliyevin, Həzi Aslanovun ölümlərindən sonra gipslə maskalarını çıxarıb.
Bəli, əsil sənətkar heç vaxt ölmür, çünki o, özündən sonra böyük sənət qoyub gedir. Heykəltəraş Cəlal Qaryağdı da belələrindəndir.

Xalq cəbhəsi.- 2008.- 8 yanvar.- S. 14.