Aydınoğlu T.
Üzeyir
Hacıbəyov milli mədəniyyətimizin fəxridir
Milli musiqimizin banisi,
dahi Üzeyir Hacıbəyovla və onun ölməz irsi
ilə bağlı suallarımızı
üzeyirbəyşünas Səadət Qarabağlı
cavablandırdı
- Yeni dövr-müstəqillik epoxası
üzeyir bəy şəxsiyyətinə və onun zəngin yaradıcılığına yeni yanaşma tələb edir. Sizcə, bu yanaşma hansı məsələləri önə çəkməyi, xüsusi diqqət yetirməyi vacib edir?
- Dahilər dahisi olan üzeyir bəy Hacıbəyov hər dövr
üçün ölməz, nadir sənətkardır. İstər çarizm
dövründə, istər sovet
dönəmində, istərsə də müstəqillik zamanında üzeyir
bəyə və onun sənətinə yeni yanaşma tələb olunmuşdur. çünki ü.Hacıbəyov
bir fenomendir. Bu insan
nə qədər sahəni özündə ehtiva etmişdir. üzeyir bəy - bəstəkar, üzeyir bəy - musiqişünas,
üzeyir bəy - dirijor, üzeyir bəy - publisist, üzeyir bəy - dramaturq, üzeyir bəy - yazıçı, üzeyir bəy
- pedaqoq, üzeyir bəy - tərcüməçi, üzeyir bəy - akademik, üzeyir bəy - ictimai xadim... özü də çoxsaylı fəaliyyətində üzeyir bəy Hacıbəyov adi, sıradan
biri deyil, hərtərəflidir, dahidir. Bu insan
məşğul olduğu bütün sahələrə möhürünü vurmuşdur. Ona görə də üzeyir bəyə yanaşmada çox həssas olmaq gərəkdir.
Lakin etiraf
edək ki, bizim
üçün yaratdıqlarının müqabilində ona kifayət qədər diqqət yetirməmişik. İndiyə qədər üzeyir bəy Hacıbəyovun
yaradıcılıq irsinin külliyyatını nəşr etməmişik, onları bir yerə toplamamışıq. Onun bu gün də çox aktual
olan publisistik
yazılarını, musiqi əsərlərini, bədii yaradıcılığını xalqa
tam çatdırmamışıq. üzeyir bəyin yarımçıq qalmış
musiqi əsərləri, eskizləri var ki, hələ onlardan xalqımızın xəbəri yoxdur. Bunları mütləq nəşr etdirmək lazımdır. Yoxsa, sonra
gec olacaq...
Müstəqil dövlətimiz
var, bu işləri özümüz görməliyik. üzeyir bəyə yeni yanaşma buradan başlamalıdır. ü.Hacıbəyov ev-muzeyinə son dövrlərdə verilmiş arxiv üzərində ciddi tədqiqat aparılmalıdır. Bu iş üzeyir bəy Hacıbəyovun
irsini dərindən bilənlərə tapşırılmalıdır. Əfsus ki, bu məsələdə gecikirik...
- üzeyir
bəylə bağlı bəzən həqiqətə uyğun olmayan faktlar, mülahizələr səslənir. Bunların üzeyirbəyşünaslığa təsirini
necə qiymətləndirirsiniz?
- Bunların üzeyirbəyşünsalığa təsirini çox mənfi qiymətləndirirəm. Elə şəxsiyyətlər var ki, onlar
haqqında danışmaq həm şərəflidir, həm də məsuliyyətli. üzeyir
bəy Hacıbəyov məhz belə dahilərdəndir. Onun haqqında söz demək üçün yüz ölçüb, bir biçmək lazımdır. ü.Hacıbəyov haqqında danışarkən faktları dəqiqliklə söyləməli, məsuliyyət hiss etməlisən... O, böyük bir xalqın dahi sənətkarı, bütün dövrlərdə sevilən bir dühadır.
Bu yaxınlarda telekanallardan birində eşitdim
ki, ü.Hacıbəyovun 1915-1942-ci illərdə yaşadığı bina (bəstəkarın indiki
ev-muzeyi), guya, 1918-ci ilin mart hadisələrində yandırılıb və üzeyir bəyin bəzi əsərləri orada məhv olub. Bununla bağlı mənə çoxlu telefon
zəngləri oldu. Faktın nə qədər həqiqətə uyğun olub-olmadığını soruşurdular. Ermənilər o vaxt Bakıda çox evləri yandırıblar. Xoşbəxtlikdən, üzeyir bəy Hacıbəyovun
vaxtilə yaşadığı, indiki ev-muzeyinin yeriləşdiyi bina heç vaxt yanmayıb. 1918-ci ilin mart soyqırımı zamanı
üzeyir bəyi fıziki cəhətdən məhv etmək üçün bu binanı ermənilər gülləbaran etmişlər. ü.Hacıbəyovun baldızı oğlu, uzun illər onun şəxsi katibi
olmuş, bəstəkarın ev-muzeyinin yaradıcısı Ramazan Xəlilov danışırdı ki, muzeyin açılışına hazırlıq görülən vaxt bina əsaslı təmir olunub. O zaman
bu evin divarlarının güllələrdən dəlik-deşik olduğuna bir daha diqqət yetiriblər. üzeyir bəy də, Məleykə xanım da binanın erməni daşnakları tərəfindən güllə yağışına tutulduğunu söyləyirmişlər.
üzeyir
bəyin əsərlərinin yanğında, məhv olmasına gəldikdə isə, onu bildirmək istərdim ki, üzeyir bəy Hacıbəyovun
"Şeyx Sənan" (1909)
operasından başqa hec bir əsəri məhv olmamışdır. Bu operanın partiturasını bəstəkar özü cırmış və
yandırmışdır. Həmin əsərdəki musiqilərdən isə məşhur "Koroğlu" operasında istifadə etmişdir. Televiziyadakı
o çıxışa gəldikdə, qeyd edim ki:, ü.Hacıbəyovun "Milli marş"ı
haqqında yanlış məlumat verildi, türk marşlarını oxuyan
həkim Bəxtiyar İsmayıllının da adı səhv söyləndi. Zənnimizcə, efirdən səslənən hər bir fikir
dürüst və dəqiq olmalıdır.
Başqa birisi televiziyada
çıxış edərək deyirdi
kı, ü.Hacıbəyov 1918-ci ilin mart hadisələrində İrana qaçmışdır. Yanlış fıkirdir. Baxmayaraq ki, 1918-ci ildə üzeyir bəyin evini
ermənilər güllə atəşinə tutmuşdular, onu məhv etməyə çalışırdılar, lakin millətini canından çox sevən böyük insanın heç yerə getmək fikri
olmamışdı. Yalnız Nəriman Nərimanovun təkidindən sonra (hətta biletləri də alınmışdı) üzeyir bəy "Hacıbəyov qardaşları"'
teatr truppası ilə birlikdə
1918-ci ilin may ayından sentyabra
qədər İranda
qastrol səfərində olmuşdu. Oradan Bakıya döndükdən sonra ü.Hacıbəyov "Azərbaycan" qəzetində 1918-ci ilin mart soyqırımı ilə bağlı bir çox məqalələr dərc etdirmişdi.
Türk ordusunun Azərbaycana gəlməsini, Bakını erməni daşnaklarından azad, xalqımızı xilas
etməsini üzeyir bəy böyük qürurla
qələmə almışdır. 1919-cu ilin 31 mart tarixli "Azərbaycan" qəzetində çap etdirdiyi
"31 Mart" məqaləsində ustad
sənətkar belə yazırdı: "Bundan fəna bir hal olmaz
ki, sənə qarşı təcavüz edilə və sənin də bu təcavüzü dəf etməyə heç bir vəsilən olmaya! Bakı müsəlmanları mart günlərində bu halda
idilər! Və əgər türklər, osmanlı türk qəhrəmanları vaxtlı-vaxtında gəlməsə idilər, azəri türkləri Bakı həzimətindən sonra özlərini yığışdırıb müdafiəyə hazır olmağa fürsət tapınca bir Bakıda, Şamaxıda deyil, bəlkə ümumi Azərbaycanda daş-daş üstə
qalmazdı..."
- Sizcə,
üzeyir bəyi özümüzə və dünyaya tanıtmaq uçün daha nələri etməliyik?
- çox doğru dediniz, özümüzə tanıtmaq... Əfsus ki, üzeyir bəy Hacıbəyovu hələ də özümüzə dərindən tanıda bilməmişik. üzeyir bəy bir zirvədir ki, onu fəth etmək çox da asan məsələ deyildir. Bunun üçün illər lazımdır. üzeyir
bəy hər zaman yenidir. O, zirvəsi görünməyən dağı, dərinliyi
bilinməyən dəryanı xatırladır. Ona görə də ü.Hacıbəyovu özümüzə və dünyaya yetərincə tanıtmaq üçün çox işlər görülməlidir.
Birinci növbədə, yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, üzeyir bəy Hacıbəyov irsinin külliyyatı çap edilməli, həm də yüksək səyiyyədə hazırlanmalıdır. Mütəmadi olaraq üzeyir
Hacıbəyov adına
müsabiqələr beynəlxalq
festivallar keçirilməlidir. Əsərləri xarici
dillərə tərcümə edilməlidir. Bütün musiqi əsərləri dünya miqyasında sənətsevərlərə çatdırılmalıdır. Bu gün həm ölkəmizdə, həm də dünyada üzeyir bəyin həmişəyaşar musiqisinə ehtiyac vardır. Təsadüfı deyil
ki, 2006-cı ilin yayında Kanadadakı Niaqara şəlaləsinin sahilində Motsartın yubileyinə həsr edllmiş festival ü.Hacıbəyovun
xalq çalğı alətləri (notlu) orkestri üçün 1931-ci ildə yazdıği "Birinci
fantaziya"sı ilə açılmışdır.
Sonda bildirim
ki, üzeyir
Hacıbəyovun dahiliyi, onun əsərlərinin şahanəliyi zamanın sınağından çıxmış, dünya miqyasında təsdiqlənmişdir. Biz belə bir soydaşımızın qədrini bilməli, onu dərindən tanımağı və
tanıtmağı bacarmalıyıq. üzeyr bəy xalqımızı dünyada
nişan verən sənət mayağıdır.
Təzadlar.- 2009.- 8
yanvar.- S. 4.