Qaliboğlu E.
Düzgün ifaçı
olmaq çox çətindir
Tarzən Vamiq Məmmədəliyev: "Çox
hallarda klassik qaydalarda yenilik bayağı alınır"
Azərbaycan
musiqisinin özünəməxsusluğu,
bəşər musiqisi
tarixindəki əvəzsiz
yeri danılmazdır.
Muğamda insanın pillə-pillə həqiqətə doğru
yol getməsi, sonda həqiqətinə qovuşması ilahi şəkildə ifadə
olunur. Əsasən kədərin ifadəsi olan muğamlarımıza
qulaq asdıqca ümidlənirik. Azərbaycan
muğamlarının ifasını
xanəndənin canlı
ifası ilə yanaşı həm də tarda və
kamançada dinləməyi
xüsusən yaşlılar,
orta yaşlılar çox sevirlər. Azərbaycanda tar sənətinin inkişafında
tanınmış tarzən
Vamiq Məmmədəliyevin
xüsusi xidmətləri
var. Onun çalğısındakı sanbal
ilk növbədə diqqəti cəlb edir. Həm də pedaqoq olan V.Məmmədəliyev
tarzənliyi aqibəti
hesab edir. Deyir ki, tarzən
olmaya bilərdi, əgər gözünü
açıb evdə tar görməsəydi:
"Atam muğamlara gözəl bələd idi. Uzun müddət
Tibb Universitetində latın dilindən dərs deyib, can həkimi idi. Yadımdadır, hər bazar günü radioda muğam konserti veriləndə bizi çağırardı ki,
gəlin diqqətlə
qulaq asın, bu, filan muğamdır.
O zaman mən balaca idim. Kürdəxanıda
tar məktəbi açılmışdı. 1958-ci ildə tar məktəbinə
getdim. Əvvəl solaxay idim, sonra
sağa keçdim. Tar ruhuma necə
hakim kəsildisə, ömürlük ona bağlandım. Atamın köhnə plastinkaları
vardı, onları oxudub öyrənirdim. Üç dəqiqəlik
vallara dəfələrlə
qulaq asırdım...
Əsgərlikdən
gələndən rəhmətlik
Hacıbaba Hüseynov
məni Əhməd Bakıxanovun yanına gətirdi. Onun tarda "Xaric Segah"ını öyrənmişdim. Çaldım,
çox xoşuna gəldi, nəticədə
1972-ci ildə A.Zeynallı
adına Musiqi Texnikumuna qəbul olundum. Buranı da qurtardım, 34 yaşımda qərara gəldim ki, Konservatoriyada da təhsil alım. Mən girən ili kamançaçı Elman Bədəlov 50 yaşda Konservatoriyanı bitirdi. Ona baxanda
təsəlli tapırdım
ki, hələ cavanam. Mənə "əməkdar tələbə"
deyirdilər. 12 il tələbə kimi tar gəzdirmişəm".
Vamiq müəllim tanınmış
tarzənlərdən Bəhram
Mansurov, Əhsən Dadaşov, Hacı Məmmədov, Sərvər
İbrahimov və başqa tarzənlərlə
olan söhbətləri
xatırlayır: "Kəndimizə
gələn xanəndələrə
diqqətlə qulaq asardım. Kənd camaatı muğamatdan başı çıxanlara
belə həmişə
hörmət edirdi. Tarixən Bakı kəndlərində muğama
ciddi münasibət olub. Bu gün
toylarda meyxanadan da istifadə olunur. Meyxana həmişə adətən
Bakı toylarında olub. 60-70-ci illərdə meyxanada Hacı Kazım, Nəcəfqulu, Ağahüseyn vardı. Əliağa Vahidi görməmişəm. Bunların
camaat arasında hörməti vardı, həm də yaşlıydılar, əxlaq
prinsiplərinə əməl
edirdilər. Düzdür,
qulaq dəyişmək
üçün onlar
bədiyyə də deyirdilər. İndiki meyxanaçılar arasında
bu sənəti gəlir mənbəyinə
çevirənlər təəssüf
ki, az deyil.
Həm də daha çox əzbərçiliyə meydan
verildi. Qabaq meyxana deyiləndə çırtma vurulurdu. Sonra meyxanada oxumaya keçdilər. İndikilər oxuyurlar. Meyxana əslində kişinin dediyi hökmlü sözlərdir.
Amma meyxanaçılar
bizim sənətə
həmişə sayğı
ilə yanaşırlar.
Həmişə xanəndə,
tarzən, kamançaçı
məclislərin başında
oturub. Qabaqlar kəndə məşhur xanəndələr gələndə
bayram olurdu".
Azərbaycan ruhunda,
musiqisində tarın
yeri haqqında qənaətlərini bölüşən
Vamiq müəllim yenə də tara ciddi münasibətin
qalmasıyla yanaşı
həm də təəssüflənir ki,
bu gün bayağı oxumalar artdığından tarın,
kamançanın ifa xüsusiyyətləri dəyişib:
"Bayağı tarzənlər
yaranır. Saz varsa, tarda niyə
saz barmağı vurursan? Əhməd Bakıxanov sazda saz yoluyla "Segah" çalıb. Görürsən, indikilər
sazı, gitaranı, klarneti tara gətirirlər
ki, camaatın xoşuna gəlir. Bununla da tarzən
özünü aldadır,
camaatı da aldadır. Burada pərdə üzərində
elə dartmalar, gəzişmələr var
ki, axşama qədər çalsan da yorulmazsan. Amma tarda klassika
ilə çalmaq çox çətindir".
Yaradıcılıqda
iki əsas cəhət - məsuliyyət
və zəhmətsevərlik
son dərəcə vacibdir. Vamiq müəllim deyir: "Bu və ya
digər tarzəndən
tələb etmək olmaz ki, Qurban
Pirimov kimi çal: o, məktəbdir. Eləcə
də digər məşhur tarzənlərimiz.
O məktəbin imkanlarını
genişləndirmək lazımdır.
Gərək tarzənin özünəməxsusluğu
olsun. İndikiləri
çalğısından tanımaq
olmur, çünki hamısı əsasən
eyni cür ifa edir". Əslində V.Məmmədəliyevin
bir tarzən olaraq xoşbəxtliyi tarın siqlətindən gələn ciddiliyi yaşatmasındadır. Təzə
tarzənlərin əksəriyyətinin
elementar oturuş qaydasına səhnədə
əməl etməməsi
tamaşaçıda ikrah
yaradır. Həmçinin
ciddi muğam oxuyan zaman üçlüyün
biri-birinə baxıb gülüşməsi
bağışlanılmaz haldır.
Tarzən bu qənaətdədir ki, səhnə mədəniyyəti
məsələsi son
dərəcə vacibdir:
"Həmişə həmkarlarım,
eləcə də rejissorlar çəkiliş
zamanı mənə irad tuturdular ki, gül də.
Guya güləndə
camaat musiqini yaxşı qəbul edəcək. Tarzən xanəndəni müşayiət
edir. O, ilk növbədə ciddi olmalıdır. İndikilər
yenilik etməyə çalışırlar, amma
təəssüf ki, çox hallarda klassik qaydalarda yenilik bayağı alınır. Mən belə şeyləri qəbul edə bilmirəm. Gərək xanəndə, tarzən və kamançaçı
biri-birlərini çox gözəl anlasınlar. Vahid deyir ki, özünə
güvənən xanəndə
qavalsız, tarçalan
kamançasız olmasın".
Solo ifaçılığının
çətinliyinə diqqəti
çəkən tarzən
deyir ki, soloda müşaiyətdə
tamam başqa forma alırsan: "Gərək ifaçının
hissiyyatı güclü
olsun, muğamda təhriflərə yol verməsin. Muğam əvvəldən-axıra
qədər insanı
düşündürür. Tamaşaçını düşündürən
sənətkarın vurduğu
xallardır, xanəndədə
nəfəslərdir. Düzgün
ifaçı olmaq çox çətindir".
İran
tarı ilə Azərbaycan tarını muqayisə edən tarzən bunların arasında fərqlər olduğunu deyir: "İran tarına "Şiraz tarı" deyirlər, o, diz üstündə çalınır. Cəmi
6 simi var. Bizdə əvvəl tar diz üstündə
çalınıb. Sonradan
onu məşhur tarzən Sadıqcan tədricən sinəyə
qaldırıb. Tar birdən-birə indiki durumuna yetməyib. Tarın sinəyə qalxması ilə möcüzə baş verdi. Tarımız sinəyə
qalxandan sonra muğamdakı gərginliyi
daha təkmil şəkildə ifa etməyə başladı".
Muğam
əvvəl səs kimi yaranıb, tədricən alətlərdə
ifa olunub, sonradan onda qəzəliyyatdan
istifadə olunub. Tarzən deyir: "Bu sənət məndən ardıcıl
axtarışlar, çətinliklərə
inamla dözməyi tələb edir. Gərək sənətinin
vurğunu olasan. Eyni muğamı hər dəfə elə çalmalısan ki, ilk növbədə
özünü heyrətləndirəsən.
Əgər bu, baş verdisə, onda sənə qulaq asanı da heyrətləndirə və zənginləşdirə
biləcəksən. Fars
muğamlarında sərbəstlik
var. Onlarda bu və ya
digər muğamın
oxunma müddətinə
heç vaxt məhdudiyyət qoyulmayıb.
Məsələn ansambl
böyük bir dəraməd ifa edir, sonra "Şur" başlayır".
Tar çalmaq ardıcıl adətkərdəlik tələb
edir. Vamiq müəllim deyir ki, gərək bir an da
olsun, dayanmayasan:
"15 gün tar çalmayanda istər-istəməz barmaqlara təsir edir. Amma təbin də gəlmə vaxtı var. Üzeyir bəydən üzübəri bütün
bəstəkarlarımız milli musiqimizi yaxşı öyrəniblər.
Bu şəxslər xalq musiqisini gözəl bildikləri üçün yaşarı
musiqi yarada biliblər. Sevinirəm ki, döyülə-döyülə, əzilə-əzilə də olsa muğamlarımız bu formada bizə
gəlib çatıb.
Bəziləri tara əlavə pərdələr
bağlayırlar ki, müəyyən səsləri
alsınlar. Onda bu, fars muğamı
olur. Tarzənlər iddia edirlər ki, bu səslər
əvvəl olub, indi niyə olmasın? Mən də deyirəm ki, bu səslər
olanda Azərbaycan muğamı Azərbaycançılıqdan
çıxır.
Məncə,
bu sahəyə yaxşı kadrların ardıcıl şəkildə
cəlb edilməsi və onların səviyyəsinin yüksəldilməsinə
nail olmaq vacib məsələdir. Gərək sənət adamının zəruri elm sahələrindən xəbəri olsun. Ümumi dünyagörüşünə
malik olmaq vacibdir
Xalq cəbhəsi.- 2008.- 6
yanvar.- S. 14.