Mədəniyyət harmoniya yaradır

İnsan cəmiyyətdə mədəniyyət, mənəviyyat səviyyəsi ilə fərqlənir. Mədəniyyəti, mənəviyyatı yüksək olan ölkə ən çətin situasiyalardan çıxa bilmək, öz siyasətini, iqtisadiyyatını, ekologiyasını, demoqrafiyasını qura bilmək potensialına malikdir. Misal olaraq, iqtisadi möcüzələrindən danışılan Yaponiya, Çin, Cənubi Koreya, Malaziya kimi ölkələri göstərmək olar. Bu gün dünyada həmin ölkələrin iqtisadiyyatlarının yox, mədəniyyətlərinin möcüzələri var. Müstəqil ölkənin ən böyük nailiyyəti mövcud resurslarından istifadə etməklə öz mədəniyyətini, mənəviyyatını qorumaqdır.

Konkret olaraq, mədəniyyət nə olan şeydir? İlk baxışdan sual primitiv görünə bilər. Sanki hər birimizin bildiyi bir şey barədə soruşulur. Doğrudur, hər kəsin mədəniyyətin mahiyyəti barədə müəyyən təsəvvürləri vardır. Amma diqqətlə fikir verildikdə müxtəlif ölkələr, ziyalılar, alimlər, siyasətçilər, şəxslər arasında bu suala verilən cavabların müxtəlif olduğunu görmək çətin deyildir. Hər kəs mədəniyyətin nə olduğunu bilir və eyni zamanda bilmir. Bu gün elmi ədəbiyyatda, ictimai şüurda mədəniyyətin mahiyyəti barədə müxtəlif fikirlər mövcııddur. Verilən təriflər müxtəlif səviyyələrdə səthi xarakter daşıyır. Mədəniyyətə verilən bütün təriflərdə əsasən, etimoloji olaraq insanın bir fərd kimi həyat üçün nə qədər hazırlanması səviyyəsi nəzərdə tutulur. Amma bu həyatın hansı həyat olduğuna, onun meyarlarının mahiyyətinə elə də ciddi yetirilmir. Bir az diqqətlə fikir verdikdə, insanların əksəriyyətinin mədəniyyət barədə danışdıqda özlərinə də çox aydın olmayan bir şey barədə danışdıqlarının şahidi olarıq.

Qənaətimizcə, daha gözəli və ən yaxşısı bəşəriyyət üçün önəmli mədəniyyət sisteminin meyarlarını müəyyənləşdirmək olardı. Mədəniyyət sisteminin xarakteri onun yaxınlaşdığı, istiqamət götürdüyü, seçdiyi hədəflə və bu hədəfə doğru getdiyi yolun xarakteri ilə müəyyənləşir. Fikrimcə, mədəniyyət - bəşəri dəyərlərə uyğun olaraq seçilən- müəyyən bir ahəng yaradan məqsədə doğru, öz mühitində ahəng yaratmaqla təzahür edən fəaliyyət tərzidir. İnsanın fəaliyyətindəki bütün başqa cəhətlər mədəniyyətə aid deyil. Mədəniyyətə aid olmayan cəhətlərə başqa adlar vermək daha doğru olardı. Bir çox müəlliflər tərbiyəsizlik, nadanlıq, cinayətkarlıq və bu kimi fəaliyyəti də mədəniyyətin bir tipi kimi qəbul edir. Düşünürəm ki, bunu fərqləndirmək lazımdır. Əks halda elə bütün insanlara mədəni demək olar. İnsanın davranışının bütün cəhətlərini yox, yalnız ahəngə xidmət edən cəhətlərini mədəniyyətə aid etsək, bu, sosial sistemlərin daha uğurla araşdırılmasına da kömək edər. Belə olduqda, o mədəniyyət sistemi daha üstündür ki, onun fəaliyyəti zamanı yaxınlaşdığı hədəflər ahəng yaranmasına xidmət edir və bu mədəniyyət sistemi o hədəflərə doğru fəaliyyətdə daha çox ahəng yaradır. İstənilən sosial sistemin - insanın, təşkilatın, ərazi vahidinin, ölkənin, xalqın mədəniyyətinin səviyyəsi onun öz fəaliyyətində seçdiyi hədəflər və bu hədəflərə doğru fəaliyyətdə yarada bildiyi ahəngin səviyyəsi ilə müəyyənləşə bilər. Mənəvi mədəniyyət - bu fəaliyyətin strategiyalarını, maddi-texniki mədəniyyət bu fəaliyyətin istifadə etdiyi vasitələri, alətləri hazırlayır. Həqiqi mənada mədəni-sosial sistem, o sosial sistemdir ki, onun həm öz fəaliyyəti zamanı seçdiyi strategiyalar həm də istifade etdiyi vasitələr, alətlər ahəngə xidmət etsin.

Mədəniyyət.- 2009.- 22 yanvar.- S. 3.