"Qatar" muğamının
mahir ifaçısı
Sirli-soraqlı musiqi dünyamızın
xanəndəsi - Rəhilə Hacıyeva-Cəfərova
İllərdən, qərinələrdən boylanan səslərin ahəngində nisgil, qəm-kədər, sevinc duyulur. Bu səslər yaşanılan zamanın əks-sədası, sorağıdır. Səsinin cazibəsi ilə dünyanı gəzən, irqindən-dinindən asılı olmadan geniş coğrafi məkanda nüfuz qazanan Azərbaycan xanəndələri, zamanın ölçülməyən məsafəsində əbədi yaşamaq hüququ qazanırlar. Zərif təbəssümü, geniş səs diapazonu, səsinin möcüzəsi, xırdalıqları, səhnə görkəmi və mədəniyyəti ilə musiqi aləmimizdə yurd-yuva salan bir xanımın qeyri-adi ifası vaxt-bivaxt bizlərin ruhuna xoş ovqat gətirir və bizimlə bahəm olur: Rəhilə Hacıyeva - Cəfərova. Bu ismin tərcümeyi-halı yazılmış salnamələrdə, yaradıcılıq yolunda daha parlaq, obrazlı görünür. Müasir dünyamızın qaynar bir dövründə klassik sənətə yaranan tələbat, mənəvi ehtiyac hər zövqlü dinləyicini böyük sənət məktəbi keçmiş Rəhilə xanım kimi musiqiçilərlə təmasda olmağa, onların ruhi dünyasına qovuşmağa vadar edir.
Rəhilə xanım kimdir? Sənət,
tale yolu haradan başlanır? Azərbaycan
musiqi sənətində uğurlu illərini yaşayan
Rəhilə xanım muğam dünyasına
sənətdə səs, avaz, istedad, gözəllik kimi
meyarlara xüsusi diqqət yetirildiyi zamanda qovuşmuşdur.
Rəhilə xanımın səsindəki avaz
Tanrı vergisi idi desək, fikrimizdə yanılmarıq.
Amma ondakı bu istedadın formalaşması,
üzə çıxarılması, ailəsində musiqi
sənətinə olan vurğunluqdan irəli gəlmişdir.
Onun babasının gözəl səsi
olmuş, Azərbaycan muğamlarının məharətli
ifası səs imkanlarından irəli gəlmişdir. Qeyri bir peşənin sahibi olsa da, ömrünün
sonuna qədər musiqi aləmində yaşamış, ona
sevgisi tükənməmişdir. Onun
atası dövrünün sayılıb-seçilən
ziyalılarından olmuşdur.
Azərbaycanda fəaliyyət göstərən
maşınqayırma zavodlarının baş direktoru
işləmiş və xeyriyyəçi kimi öz
işçilərinin ailə-məişət
problemlərinin qayğısına qalaraq, hətta onları
mənzillə təmin etmiş, xüsusi olaraq
paytaxtımızın mərkəzində binalar
tikdirmişdir. Heydər Əliyev
tərəfindən fəxri fərmanla təltif olunmuşdur.
Onu da deyim ki, Azərbaycanın ilk
neftçilərindən biri olmuş, layihələri ilə
Amerika kimi bir dövlətdə
şöhrətlənmişdir.
Ziyalı ailəsində dünyaya gələn
Rəhilə xanım ailədə 3 bacı, 3 qardaş
olmuşlar. Bacısı Sona xanım musiqi
nəzəriyyəçisi olaraq, uzun illər Asəf
Zeynallı adına Musiqi Kollecində dərs demiş
Gülyaz və Gülyanaq Məmmədovalar, Alim Qasımov,
Zeynəb Behbutova, Aygün Bayramova və onlarla belə
ifaçılar ondan dərs almışlar. Ailənin
digər üzvləri də musiqi sənətinə
bağlı olmuş və hər biri ayrı-ayrılıqda
orta ixtisas musiqi təhsilinə yiyələnmişlər.
Sənətə olan sevgi hissinin nəticəsi
olaraq o, muğam ifaçısı Zülfü
Adıgözəlovun, Seyid Şuşinskinin
tələbəsi olmuşdur. O, Asəf Zeynallı adına Musiqi Kollecində muğam sinfində
əla qiymətlərlə oxumuş, 1966-cı ildə
buranı əla qiymətlərlə bitirərək,
Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında solist olaraq
işə dəvət olunmuşdur.
Seyid Şuşinski öz tələbəsi
haqqında çox böyük məhəbbətlə
söz açmış və bildirmişdir ki, geniş
səs imkanlarına malik olan Rəhilə xanım
gələcəkdə gözəl xanəndə olacaq. Rəhilə xanım bir müddət filarmoniyada
çalışdıqdan sonra Azərbaycan Konsert Birliyində
fəaliyyətini davam etdirmişdir. Filarmoniyada,
eləcə də, "Azkonsert"də
çalışdığı zaman Azərbaycan
muğamlarını, xalq musiqisini məharətlə ifa
etmiş, klassik nümunələrə də ifasında yer
ayırmışdır. Səsinin
gücü bu gənc xanəndəni tez bir zamanda
şöhrətləndirir. Rəhilə
xanım qadın ifası üçün zəruri olan və
ifası məqbul sayılan bütün Azərbaycan
muğamları xırdalıqları ilə
tamaşaçılara təqdim edirdi. Mütəmadi olaraq
Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında təşkil olunan
muğam gecələrində, klassik musiqi axşamlarında
Rəhilə Hacıyeva-Cəfərova xalq artistləri Teymur
Mustafayev, Sara Qədimova, Şövkət
Ələkbərova, Elmira Rəhimova, Raziyə Şirinova kimi
sənətkarlarla səhnəni
bölüşmüşdür. 40 ilə yaxın sırf
sənətlə məşğul olan sənətkar,
tələbə olduğu zaman Ramiz Hacıyev, Canəli
Əkbərov, Raziyə Şirinova, Elmira Rəhimova ilə bir
sinifdə dərs almışdır.
Filarmoniyadakı mütəmadi
çıxışları həm tamaşaçılar,
həm də həmkarları tərəfindən maraqla
qarşılanırdı. Hətta konsert
proqramından sonra onun avazının sehrinə
düşmüş sənətkarlar Rəhilə
xanımı gül-çiçəyə qərq edər,
onun qarşısında baş əyərdilər. Deyilənə görə, hətta məhrum
sənətkar İslam Rzayev onun ifasından o
dərəcədə vəcdə gəlib ki,
səhnəyə çıxaraq, Rəhilə xanımın
boğazından öpərək, onun bu səsi
qarşısında öz məhəbbətinin qeyri-adiliyini
təsdiqləmişdir.
Sənətdə səsi ilə xoşbəxtliyə
qovuşan Rəhilə xanımın xalq artisti Həqiqət
Rzayeva səs imkanlarını nəzərə alıb, ona
Opera və Balet Teatrında işləməyi
məsləhət görsə də, nədənsə
xanəndə yaradıcısı ola biləcək
gözəl obrazları sənət qalereyasına həkk
etməmişdir. Rəhilə xanım "
Xanəndəyə konsert proqramlarında
çıxışına görə cəmi 8 manat pul
verilirdi. Bu da onun kimi sənətkarın
əməyinə olan münasibətin
haqsızlığını göstərirdi. Azərbaycan səhnəsində alqışlarla
qarşılanan Rəhilə xanım hələ sovet
məkanında olduğu zaman dünya
ölkələrində maraqlı repertuarla çıxış
etmiş, qeyri-millətlərin zövqünü
oxşamışdır. Deyilənlərə
görə, onun ifasını xarici ölkə tamaşaçıları
ayaq üstə alqışlarla qarşılamışlar.
Polşada, Türkiyədə, Çexoslovakiyada və
digər ölkələrdə çıxış edən
sənətkar Azərbaycan musiqisinin layiqli şəkildə
tərənnümçüsünə çevrilmişdir. Rəhilə xanım, təəssüflər olsun
ki, bütün ömrünü sənətə həsr
etsə də, öz layiqli qiymətini vaxtında ala
bilməmişdir.
Sənətə məsuliyyətli olduğu kimi
həyatda da özünə tələbkarlığı
ilə fərqlənmiş, yaradıcılığında
bütün xırdalıqları saf-çürük
edərək, tamaşaçılara təqdim etmişdir.
Rəhilə xanım gözəllik vurğunu
idi. O, özündə sonra bir muzeyin qalmasını
arzulayır və çox antik nümunələrə yer
verirdi.
Rəhilə xanım təkcə musiqiçi kimi
həyat yolunu davam etdirməmiş, o dünya
ictimaiyyətində, eləcə də, Azərbaycanda
gedən ictimai-siyasi prosesləri diqqətlə
izləyərək, hətta onlara münasibətini belə
bildirmişdir. Özünü daim hadisələrin
içərisində hiss edən xanəndənin
yaradıcılıq dünyasından da bu, izsiz
ötməmişdir. O, yaşadığı dövrdə Azərbaycanda
baş verən erməni münaqişəsi zamanı
erməni təcavüzkarlığının məqsədini
dərindən anladığından, verdiyi
müsahibələrdə yalnız ölkə daxilində və
xaricində baş verən çəkişmələrin
və qalmaqalların sona yetməsində Heydər Əliyev
kimi bir liderin hakimiyyətdə olmasını bildirmişdir. O,
müsahibələrinin birində belə deyir: "Heydər
Əliyev dünyanı xilas edəcək. Tanrı
dünyanın taleyini Heydər Əliyevin taleyi ilə
bağlayıb. O, bütün dünyaya kömək
edəcək. Heydər Əliyev dünya
miqyasında əvəzsiz siyasətçidir. Heydər Əliyevin Azərbaycanın yox, bütün
bəşəriyyətin taleyi narahat edir". O, daim
mübarizə aparırdı, xalqının
təəssübünü çəkən zabitəli bir
xanım olmuşdur. Moskvanın bir çox
rəhbər işçilərinə teleqram vurub, Bakıda
tökülən qanın qarşısını almağa
və onların çirkin siyasətlərini Azərbaycanda faciələrlə
nəticələndiyini bildirmişdir. Hərbçilərin
20 Yanvar faciəsindən sonra Azərbaycanda
gəzişməsi və hökmranlığını o,
heç cür qüruruna sığışdıra bilmirdi.
Azərbaycanda gedən hadisələrdən
sonra Rəhilə xanım heç cür özünə
gələ bilmir, şəxsi taleyini yox, sırf
Azərbaycanın taleyi ilə bağlı
məsələlər onu narahat edirdi. Azərbaycanda,
eləcə də, dünya məkanında keçirilən
konqreslər, simpoziumlar onun nəzərindən
yayınmırdı. Onların hər
birinin tarixini və məqsədini ayrıca bir
dəftərə yazır, özünə yaddaş olaraq
saxlayırdı. Mütaliəni çox
sevərdi. Qəzetlərdə gedən son
informasiyaları diqqətlə izləyər,
Azərbaycanın həyatı, uşaqların
gələcəyi onu rahat buraxmazdı. Olduqca həssas
qəlbə malik olan Rəhilə xanım 1990-cı il
hadisələri zamanı Litvada çıxan "Exo
Litva" qəzetinin baş redaktoru Vasili Karpoviçə
teleqram vuraraq, Qorbaçovun gördüyü işləri
heç bir qanunauyğun olmadığını
göstərib, 20 Yanvar hadisəsi zamanı tökülən
qanların qarşısını almağı, eyni zamanda,
İtaliyanın Roma şəhərinin din xadimi Panu Pavlo II
İvana teleqram göndərərək, yer üzərində
sülhün bərqərar olmasını tələb edirdi. Bütün müşküllərin
açarının Heydər Əliyevdə olduğunu
bildirirdi.
Dünyanı Bethovenin, Motsartın simfoniyalarının
yox, Azərbaycan muğamlarının xilas edəcəyini
düşünürdü. Rəhilə
xanım olduqca həyatsevər bir qadın idi.
Rəhilə xanım dünyasını 7 il
bundan əvvəl dəyişmişdir. Çox
təəssüflər olsun ki, belə gözəl səs
diapozonuna malik xanımın xatirəsi yad edilmir.
Rəhilə xanımın şəcərəsi
hazırda onun ocağında davam etdirilir. Onun
yaşadığı evin divarlarına səsi, səsinin
avazı hopmuşdur. Vaxtilə
Rəhilə xanımgilin ailəsində olan musiqiyə
vurğunluq, bu gün də nəslin
davamçılarının tutduğu mövqedə,
seçdiyi peşədə özünü göstərir.
Rəhilə xanımın qızı
Gülarə xanım muğamı çox sevsə də,
vokal sənətinə daha çox üstünlük
vermiş və bu istiqamətdə fəaliyyət
göstərmişdir. Muğam
sənətinə olan vurğunluq ona anasından irsi olaraq
keçmişdir. 16 yaşından
professional musiqi sənəti ilə məşğul olmağa
başlayan Gülarə xanım Tamara Xəlilovadan musiqi
dərsləri almışdır. Tanrı
tərəfindən ona verilən səs Gülarə
xanımı Asəf Zeynallı adına
Musiqi Kollecinə gətirib və burada o, Yemilyanov kimi
tələbkar müəllimdən əla qiymətlər
almışdır. Gülarə xanım ali
təhsilə üstünlük verdiyindən Azərbaycan
Dövlət Konservatoriyasına (indiki Bakı Musiqi
Akademiyası) daxil olmuşdur. O cümlədən, vokalist bir
müddət Moskvadakı Qnezin adına
Musiqi Texnikumunun müəllimindən vokal sənətinin
sirlərini mənimsəmişdir. Elmira
Quliyevanın hazırlıq sinfində volkaldan dərs
almışdır. Tələbə olarkən Azərbaycan
Dövlət Opera və Balet Teatrında fəaliyyətə
başlamışdır O, burada
çalışdığı zaman "Leyli və
Məcnun"da, "Koroğlu"da, "Knyaz İqor"da,
"Trubadur"da və başqa tamaşalarda uğurlu
çıxışlar etmişdir.
Çox keçmir ki, Gülarə xanımı Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına Mahnı və Rəqs Ansamblına dəvət edirlər. Gülarə xanım Üzeyir Hacıbəyovun "Arşın mal alan" operasından Gülçöhrənin ariyasını, "Koroğlu"dan Nigarın ariyasını, eləcə də, dünya klassikasından Raxmaninovun "Salavi Alyabiyeva" və digər əsərləri çox məharətlə ifa etmiş və repertuarında xüsusi yer almışdır. Gülarə xanım italyan, rus, türk mahnılarına xüsusi önəm verir. O, Fikrət Əmirovun, Elza İbrahisovanın və başqa bəstəkarların əsərlərini məharətlə ifa edir. Eləcə də, xalq mahnılarına repertuarında xüsusi yer ayırır.
İndi bu yolu bu nəsildə davam
etdirən balaca Asiya Zelixa vardır. O, Rəşid Behbudov
adına orta ixtisas musiqi məktəbində fortepianodan
dərs alır. Bir çox müsabiqə və
yarışlarda birincilik qazanmışdır. Belə
istedadlı gənclərə, yeniyetmələrə
müstəqil dövlətimizdə geniş imkanlar
yaradılıb. Müasir dövrümüzdə Azərbaycan
musiqisinə böyük diqqət yetirilir. İlham Əliyevin
Azərbaycan musiqi sənətinə yetirdiyi diqqət və
qayğının nəticəsində klassik musiqimiz dünya
musiqisində tanınaraq sevilir. Eləcə
də, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, YUNESKO və
İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili
Mehriban xanım Əliyevanın xüsusi dəstəyi ilə
istedadlı uşaqlara və gənclərə diqqət
yetirilir və onlara maddi-mənəvi köməklik
göstərilir. Belə sənətkarların yetişib,
formalaşması üçün hər cür şərait
yaradılıb.
Səs.- 2009.- 29 yanvar.- S. 12.