Bir de görüm a...

Və ya uşaqların gileyi

Bir vaxtlar uşaq bağçalarında, orta məktəblərdə yaradılan özfəaliyyət dərnəklərində uşaqların sevərək oxuduqları mahnılar səslənirdi. Həmin mahnılar bir növ uşaqların özlərini dərk etməsi, onların inkişafı və cəmiyyətdə tutacaqları mövqelərinin formalaşmasında böyük rol oynayırdı. Beləcə uşaqlar vətənə, təbiətə, anaya, dosta olan sevgi və inamlarını anlamış olurdular. Körpələrin dillər əzbərinə çevrilən, səlis və diləyatımlı, onların hafizələrinə birdəfəlik hopa bilən bu musiqilər əsas bir məqamın üstündə köklənmişdi: anaya, torpağa, Vətənə məhəbbət, doğma yurda bağlılıq. Anaların laylaları, oxşamaları, nazlamaları ilə böyüyən balacalar bəlkə də indi sadaladığımız bu janrlardan xəbərsizdirlər.

Səbəb nədir, niyə hazırda Azərbaycanda uşaq mahnıları yazılmır və ya çox az yazılır? Təbii ki, bütün bu sualları xalq artisti, yüzlərlə uşaq mahnısının bəstəkarı, balacaların dostu Oqtay Zülfüqarova ünvanladıq.

Oqtay müəllim uşağın gündəlik qida aldığı, idman etdiyi kimi uşaq mahnısına da ehtiyac duyduğunu deyir. Amma görəsən, biz böyüklər onları bu gözəl nemətdən, maraqlı vərdişdən niyə məhrum edirik? Bax bu məqamda bəstəkarın dərdi təzələndi desək, yanılmarıq.

Digər tərəfdən uşaq mahnıları ilə bağlı hər zaman bizdə ümumiyyətlə çatışmazlıq olub. Bunu uşaqlıq dövrü «gül-çiçəkli» sovet dönəminə təsadüf edənlərdən biri kimi qətiyyətlə deyə bilərəm. Hələ o vaxtlar biz mərkəzi televiziya və radiodan səsləndirilən, uşaqlara aid bədii və animasiya filmlərində saysız-hesabsız mahnılar eşidir və dilimizə yatmasa da özümüzü onları əzbərləməyə məcbur edirdik. Çünki o dövrün əxlaqına görə, biz balacaların sevgi-məhəbbət mövzularında mahnı oxumağı normal qəbul olunmurdu.

Bax elə həmin dönəmdə də indiki kimi ana dilimizdə barmaq sayı qədər gözəl, qulağayatımlı mahnılar vardı. Odur ki, əksər balacalardan onlara aid mahnıları xəbər alsaq, sözsüz məşhur «Cücələrim», «Kuklam», «Sağıcıdır mənim nənəm» kimi mahnıların adını çəkəcək. Bundan da belə çıxır ki, bizdə ümumilikdə bu sahədə problem olub. Təbii, indiki kimi təhlükəli və biabırçı səviyyədə yox. Çünki hazırda şou-biznes bazarlığında nə uşağa aid mahnı alan ifaçı var, nə də düz-əməlli qiymətə sata bilən bəstəkar. Kobud səslənsə də, hər iki zümrə bu və ya digər anlamda indiki mahnı biznesində uşaqları tamamilə unudublar. Əvəzində də yazıq uşaqlar efir-ekrandan eşitdikləri «Ay qız keçmə bizim məhlədən», «Sənin olsun, sənin olsun», «Bivəfa-bivəfa», «Ulduzsan aysan, ay canıyanmış»a çəpik çalıb oynayır, üstəlik əndam tökən bu özfəaliyyət nümunələrini acgözlüklə əzbərləyirlər də.

Elə Oqtay müəllimi də ən çox narahat edən bu problemdir. Deyir ki, belə getsə, bizim gələcək nəsillərin mənəviyyatı, psixologiyası şikəst, yarımçıq olacaq: «Bəzən buna görə bəstəkarları da qınayırlar, elə bilirlər onlar heç nə yazmırlar. Amma bilmirlər ki, onlar yazır və sadəcə qalır sandıqda. Tutaq ki, onları üzə çıxarmaq istədilər, harada oxunsun? Hanı o dərnəklər, hanı televiziya və radio verilişləri? Eh, problemin hansını sayım. Deyək ki, mənim və bir neçə yaş qrupları üzrə dərnəyim var və orada onlarla uşaq məşğul olur. Məgər bu kifayətdir və ya onlar bütün uşaqları əhatə edirlər?! Əlbəttə ki, yox. Bu məsələyə fundamental baxılmalı və konkret qərar qəbul olunmalıdır. Uşaq psixologiyası belə vasitələrlə formalaşır. Biz bunu etməsək, sabah o uşaqdan yüksək mənəvi keyfiyyət, cəmiyyətə yararlılıq, milli-mental dəyərlərə hörmət, normal davranış və bilik tələb edə bilmərik.

Məsələdən çıxış yolu çox sadədir: təbliğat. Televiziyalarda heç olmasa gündə 1 saat uşaqlar üçün veriliş verilməlidir. Həmin proqramlarda uşaqlarla yanaşı tanınmış müğənnilərin ifasında da uşaq mahnıları səslənməlidir. İndi qəribə dəb yaradıblar; bütün böyük müğənnilər mütləq ya yalançı vətənpərvərlikdən, ya da sevgi-məhəbbətdən oxumalıdırlar. Əvvəllər Şövkət Ələkbərova, Sona Aslanova, Zeynəb Xanlarova kimi görkəmli sənətkarlar uşaq verilişlərində iştirak edib, onlara uşaq mahnılarını öyrədirdilər. Beləliklə, uşaq mahnısını hamı oxuyurdu. Bəyəm indikilərin gülü üzülər uşaqlara mahnı oxusalar. Görürsüz, bu məsələ heç kimi maraqlandırmır. Ona görə də uşaqlara olan sonsuz sevgimə rəğmən, artıq mən də yorulmuşam, bu laqeydlikdən usanmışam. Artıq öz köşəmə çəkilib, ciddi, iri musiqilər üzərində işləyirəm. Daha televiziyada verilişim də olmadığı üçün, sakitcə oturub özüm üçün böyük əsərlər yazıram.

Amma buna baxmayaraq, uşaqları da unuda bilmirəm. Gündəlik onların musiqi, estetik tərbiyəsi ilə məşğul olmaq üçün çalışıram».

Uşaq mahnılarını yazmaq üçün ilk olaraq bəstəkarlara meydan verilməli, onlar da buna baxıb həvəslənməlidir deyən Oqtay müəllim indi efir məkanımızın tam başqa meyarlara xidmət etdiyini də ağrı ilə xatırlatdı: «Açıq deyirəm, uşaqlar və onların mahnıları gəlir gətirmir deyə, ona maraq da yoxdur. Şou-biznes, toyxana eyforiyası müğənniləri və bu hesabla da kanalları alıb caynağına. Nəticədə onlar pulunu qazanır, uşaqlar isə itirir.

Gərək uşaqları mahnılarla tərbiyələndirək. Yoxsa uşaq deyir «Dünən sən mənim idin, bəs indi kiminsən», «Yellənə-yellənə hər gün sən, yellənə-yellənə gəzirsən», ay nə bilim «Şirin şipşirin yarım mənim» və ya «Mən səni görmək istəsəm, hara gəlim?» 3-4 yaşlı uşaq indi fərqinə varmadığı bu sözləri oxuyursa, 5-10 ildən sonra o nə avazda olacaq, hə? Bu təhlükənin qarşısını almasaq, çox dəhşətli nəticə alınacaq».

Bəstəkar giley-güzar obyekti kimi uşaq mahnı mətnlərinin müəlliflərini də göstərdi. Deyir ki,bu sahədə də axsama var. Artıq şairlər də eşq-məhəbbətdən dəm vurmaqdan uşaqları unudublar. «Bir az mövzu kasadlığı da var şairlərimizin şeirlərində. Nə qədər dovşandan, topdan, sərçədən, anadan, nənədən yazmaq olar?! Təkcə mənim 10 «Nənəm» var. Bütün mövzulara toxunmuşam. Şairlər yazmaq üçün gərək uşaqların həyatına, düşüncələrinə nüfuz edib, onların ürəyindən xəbər verən mövzulardan bəhs etsinlər. Yoxsa «Sərçə cikkildədi”, «Pişik sobanın yanında yatdı», «Mən dərsimi oxudum», nə bilim nə. Artıq bunlardan qaçmaq, bir az əhatəli düşüməklə yazmaq lazımdır. Çünki indinin uşağı fərqli düşüncəli və bir az iti duyumludur. Bundan istifadə edib, onları düzgün istiqamətləndirmək lazımdır».

Yazanların da ya zəif, ya da uşaq aləminə yad yazdıqlarını deyən bəstəkar artıq son illər musiqi mətnlərini də özünün yazdığını diqqətə çatdırdı. Bugünədək 500-dən artıq uşaq mahnısı ərsəyə gətirən Oqtay müəllim əvvəl şairlərin uşaq şeirləri yazmağa həvəsi olsa da, indi bunu tərk etdiklərini narazılıqla dilə gətirdi və qəti surətdə təbliğat olmadıqda uşaq mahnılarının yaranmayacağını bildirdi.

Təbii belə olduqda, uşaq yenə də «Uçduq xəyallar qanadında» və ya «Bas qaza, aşqım bas qaza» deyib haralarasa yol alacaq. Əslində, bu həngamədə balacaları da qınamaq olmaz. Burada əsas məsuliyyət ailənin, dolayısıyla biz böyüklərin üzərinə düşür. Gələcəyimiz olan balacalara musiqi tərəfdən diqqətin belə az olması, onların təhsilinə, tərbiyəsinə və cəmiyyətdə tutacaqları mövqeyə də xələl gətirə bilər.

Odur ki, əziz bəstəkarlar uşaqlar üçün mahnılar bəstələməyə davam edin. Davam edin ki, onlar da normal şəkildə formalaşa bilsinlər.

Mədəniyyət.- 2009.- 22 yanvar.- S. 11.