Təranə

“Biz yüksək insan yetişdirmək arzusunda olmalıyıq”

Üzeyir bəy, Q.Qarayev, F.Əmirov, Niyazi, R.Hacıyev kimi böyük bəstəkarların yaratdığı əsərlərin ahəngindən yaranan qeyri-adi gözəllik duyulanda həmişə qürur hissi keçiririk. Nə yaxşı ki, bu böyük sənətkarların məktəbinin sehrindən güc alıb, onların saldığı yollarla gələnlər indi də var. Əməkdar incəsənət xadimi, Musiqi Akademiyasının professoru, tanınmış bəstəkar Nəriman Məmmədov da belə bəstəkarlardandır.

- 80 yaş yaradıcı insan üçün nə deməkdir?

- Yaşa dolmaq sevincimiz demək deyil. Düşünürsən ki, ömürdən bir il də getdi... Bəstəkarlıq çox çətin sənətdir. Hər gün çalışırıq, yenə də vaxt çatmır. Gecə yatanda yuxuya getmək də çox çətin olur. Bəlkə başqaları üçün gecələr istirahətdir, amma bizim ən darıxdığımız vaxt gecədir. Öyrənmək üçün bəstəkara çox uzun illər lazımdır. Biz yazdıqlarımızı həmişə obrazla, hisslə, duyğuyla əlaqələndiririk. İnsanların psixologiyası, romantikası bəstəkarda böyük təsir yaradır. Gözəl bir musiqiyə qulaq asandan sonra insan mütləq nəsə yazmaq istəyir. Əlbəttə, yaş gəldikcə insan kədərlənir. Ona görə ki, həyatın bütün nemətlərini görməmisən, dahi insanlarla az-az təmasda olmusan, çox şeydən imtina etmisən. Allah bizə ömür verib, ancaq bu, yenə azdır. Çünki həyatımızın çox hissəsini çalışmağa həsr edirik. Nə zaman ki, insan püxtələşir, var gücüylə çalışmaq istəyir, onda da... Ancaq nə etmək olar? Bu, həyatın qanunudur. Yaranan bir gün getməlidir. Bununla əlaqədar heç vaxt yaşı qeyd eləmirəm. Allah bəstəkara nə qədər ömür bəxş edirsə, o qədər yazmaq qabiliyyəti verir. Bəstəkarın xoşbəxtliyi odur ki, yaşa dolduqca onun duyğuları daha da zənginləşir, yazmaq imkanları genişlənir. Xoşbəxtliyimiz odur ki, yaşca qocalsaq da, sənətdə qocalmırıq. İnsan hər bir şeyə marağını itirirsə, demək, onda qocalır. Bethovenin gözləri kor, qulağı kar ola-ola 9-cu simfoniyanı yazıb. O, bu əsəri daxili duyğuları hesabına yaradıb. Verdi ən gözəl əsərlərini 90 yaşına qədər yazıb. Stravinski 64 yaşında Moskvaya gəlmişdi. Mən onu səhnədə görmək üçün Moskvaya getdim. Bu mənimçün böyük xoşbəxtlik idi. Sənətin gözəlliyi bizi belə ovsunlamışdı. Biz adi musiqiçi olmaq, adi əsərlər yazmaq istəmirdik.

- Yubileyinizi təntənə ilə qeyd etdinizmi?

- Çox təəssüf ki, yubileyim heç kəsin yadına düşmədi. Mən bəstəkar olmaq üçün bütün ömrümü həsr eləmişəm. Mən 7 simfoniyanın, 2 baletin, 7 konsertin, oratoriyaların, süitaların, musiqili komediyaların, çoxlu mahnının müəllifiyəm. Ancaq Bəstəkarlar İttifaqı mənim yubileyimi qeyd eləmədi. Bu laqeydliyə baxmayaraq, həvəsdən düşmürəm. Yenə də yazıb yaradıram.

- Bir bəstəkar kimi ömür yolunuza nəzər salanda razı qaldığınız, yoxsa gileyləndiyiniz məqamlar çoxdur?

- Özümü dünyanın xoşbəxt adamlarından biri sayıram. Ona görə ki, sənətimi düzgün seçmişəm. Mən musiqiyə təsadüfi gəlməmişəm. Sonralar özümü yoxlayanda görmüşəm ki, başqa bir sənətə bundan artıq sevgi göstərə bilməzdim. Nəticələr də odur ki, simfoniyalar, oratoriyalar, baletlər, konsertlər, müxtəlif mahnılar, romanslar və başqa əsərlər yazmışam. Mahnılarım məşhur müğənnilərin ifasında səslənir. Gec də olsa, professor adı almışam. Gec-tez haqq öz yerini tapır. İnsan yersiz nəyəsə nail olanda onun gözəlliyi o qədər hiss olunmur. Budur insanın xoşbəxtliyi. İnsan bir ev tapıb yaşayır, aldığı maaşla birtəhər dolanır. Əsas odur ki, cansağlığı olsun. Mən heç vaxt narazı olmuram. Fəxri ad almaq sevindirici haldır, almamaq isə faciə deyil. Zəhmət heç vaxt hədər getməyəcək. Mən ancaq sevinci axtarıram. Nə iş görmüşəm, nəyə nail olmuşam? Allahdan ancaq cansağlığı arzulayıram. Vaxtım çatmadığından imtina etdiyim gözəllikləri, həyatın nemətlərini duymaq istəyirəm. Bizə çox gözəl işləmək tərbiyəsi veriblər.

Puşkin, Mikayıl Müşfiq, Səməd Vurğun, Hüseyn Cavid kimi dahi adamlar həyatdan çox erkən gedib, fantaziyalarını axıradək həyata keçirə bilməyiblər. Bu xoşbəxtlikdir ki, biz hələ yaşayırıq. Qoy insanlar xırda şeylərə fikir verməsinlər, vaxtlarını boş şeylərə sərf etməsinlər, bir-birlərinin qəlbini incitməsinlər. Aldığımız tərbiyəyə uyğun məsləhət vermək borcumuzdur. Müəllimlərimiz də bizə bu məsləhəti veriblər. Mən özümü hələ də tələbə kimi aparıram, çünki bizi belə tərbiyə ediblər. Qoy gələcək nəsil musiqini əyləncəyə çevirməsin. Musiqi əyləncə deyil, insanın mənəvi dünyasıdır.

- Ömrün qısalığına baxmayaraq, insan həmişə çalışır. Bəs gördüyü işlərdən fərəhlənməyə nə zaman vaxt tapır?

- Biz hamımız bu dünyada qonağıq. Rəhmətlik Mirzə Babayev Xuraman Vəfanın sözlərinə yazdığım bir mahnını oxuyurdu: "Əzrayıl qapını döyəndə heç kim kömək edə bilmir. Yəni axırı ölümdür". Hamı həyatda bir iş görməyə çalışır. Həyatda boş-boş, mənasız yaşayıb gedənlər də olur. Biz insanlara nə qədər xeyir veririk, onu bilmirik. Fərəh hər bir anda olur. Mən o fərəhi hər gün tapıram. Fərəhi hər bir akkordda, hər bir intonasiyada tapmaq olur. İşimin yaxşı nəticəsi olanda məndə əhval-ruhiyyə yaranır və şad oluram. Elə bir günüm də olur ki, yeni bir şey tapa bilmirəm, onda bütün günü bədbin oluram. Hər mahnıda yeni bir söz deməlisən. Onda fərəh yaranır. Mən akademiyada işlədiyim üçün Azərbaycanın bütün bölgələrində olmuşam. Xalq mahnılarını toplayıb məcmuə halında dərc etdirmişik. Oyun havaları və mahnılarını, Azərbaycan muğamlarını, vokal dəstgahlarını nota salmışam. Moskvanın yaradıcılıq evində böyük bəstəkarlar üçün muğam çalıb onlara saatlarla muğam haqqında söhbət açanda mən o fərəhi duymuşam. Nota saldığım muğamları İngiltərə, Amerika, Türkiyə və başqa ölkələrdən sifarişlə alıblar. Muğamları və köməkçi muğamları instrumental formada, bir də partitura şəklində yazmışam. Yeni əsərlərim çoxdur. Ancaq, heyif ki, bu əsərlər səslənmir. Televiziya kanalları efirdə yalnız "təlxək"lərə meydan verir. Biz nə qədər yeni əsərlər yazsaq da, xeyri yoxdur. Xalq bizim əsərlərimizi eşitmək imkanından məhrumdur. Efirdən yalnız peşəkarlıqdan uzaq əsərlər səslənir. Xalqın mənəvi dünyasını korlayırlar. Burada zərər xalqındır. İndi oxuyanlar çoxalıb. Heç birinin də səsi yoxdur. Mikrofon gücünə oxuyurlar. O adam efirə çıxmalıdır ki, xalqa dərs versin. Dərin bir sənəti primitivləşdirməyə heç kəsin haqqı yoxdur. Bu, biz bəstəkarları çox narahat edir. Axır zamanlar televiziya kanallarının səviyyəsi aşağı düşüb. Müəyyən məqsədlərlə gecə-gündüz indiki "ulduz"ları səsləndirirlər. Musiqi aləmi şadlıq evlərinə, restoranlara qulluq edir. Müğənnilər professional bəstəkarlarla işləməkdən çəkinirlər. Onlar müvəqqəti populyarlıqlarını itirməkdən qorxurlar. Bəziləri yersiz halda özlərini dahi adlandırırlar. İnsan özünü nə qədər balaca saysa və bilsə ki, hələ öyrənmədiyi dəryalar var, onda inkişaf daha da yaxşı olar. Yox, əgər bilsə ki, artıq hər şeyə nail olub, bu onun zəifliyidir.

- Sizcə, bu gün yaranan bayağı musiqilərin cəmiyyətə hansı zərərli təsiri var?

- Musiqi insanı formalaşdırır, onda zəngin duyğular tərbiyə edir. Musiqi insanın mənəvi dünyasıdır. Bayağı musiqilər keçmişdə də olub, amma bu səviyyədə yox. Axır zamanlar uşaqların, gənclərin restoranlarda yığışaraq saldıqları çığır-bağır televiziya kanallarında göstərilir. O tamaşaçılar arasında bircə nəfər də sanballı adam olmur. Orada aşağı səviyyəli adamlar toplaşır. Restoranlarda səsləndirilənlərin heç biri musiqi deyil. Bu sahədə təcrübəsi olan bir insan kimi bu sözü deməkdə səhv edə bilmərəm. Mən 40 il Moskvada Yaradıcılıq Evində məşğul olmuşam. Çox böyük dahi bəstəkarlar görmüşəm, onların əsərlərini dinləmişəm. İndiki musiqilərin heç biri yadda qalmır. Bunun çox zərərli təsiri ola bilər. Xalqın indiyədək qoruduğu ənənələr heçə gedir. O vaxt Üzeyir bəy radioda yaxşı bir veriliş səsləndirilməyəndə tez sədrə zəng vurub verilişi saxlatdırırdı. Ona görə yox ki, paxıllıq edirdi. Ona görə ki, bu veriliş xalqın səviyyəsinə pis təsir göstərə bilərdi. Əfsus ki, bu gün bizim buna gücümüz çatmır. Biz o zaman gözəl musiqişünaslara qulaq asardıq. Mən sizə açığını deyim: musiqidə millət məsələsi yoxdur. Biz yüksək insan yetişdirmək arzusunda olmalıyıq. Yüksək insan millətini böyüdə bilər, şöhrətləndirər. Biz həmişə görkəmli şəxsiyyətlərdən dərs almışıq. Moskvada oxuyanda dərs aldığım müəllimlər heç vaxt bizim milliyyətimizlə maraqlanmırdılar. Onları maraqlandıran bizim hansı qabiliyyətə malik olmağımız idi. Biz də onların etimadını doğrultmaq üçün gecə-gündüz çalışırdıq.

- Hazırda nə yazırsınız?

- Dörd ildir ki, "Şeyx Sənan" baletini başa çatdırmışam. Ancaq əhəmiyyət verən yoxdur. Bu əsərlə bağlı Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə də müqaviləm var. Opera və Balet Teatrı isə əsərlə maraqlanmır. Əsərin səhnələşdirilməsi üçünsə sponsor axtaranlardan deyiləm. Bu mənim xarakterimə uyğun deyil. Mən bütün ömrümü musiqiyə həsr etmişəm. Bundan sonra da nə qədər ömrüm var, yazıb yaradacağam. Məni yaşadan budur.

Mövqe.- 2009.- 10-12 yanvar.- S. 13.