Məhərrəmova T.

 

“Əla rəqqasə, qıvraq, möh­kəm...”

 

Leyla Vəkilovanı başqalarından hədsiz sadəliyi və ünsiyyəti fərqləndirirdi

 

İllər keçir... Balet rəqqasələrinin nəsli sürətlə bir-birini əvəz edir. Ancaq o vaxtdan görkəmli balerina Leyla Vəkilova haqqında söhbət düşəndə, çoxlarının üzü təbəssümlə işıqlanır. İnsanların yaddaşında qalmaq çox vacib amildir. Leyla Vəkilova insanların xatirəsində təkcə Azərbaycan milli baletində yaratdığı əzəmətli surətləri ilə deyil, həmçinin səmimi, mehriban xasiyyəti, insanlığı ilə qalıb. İndi də haqqında söhbət düşəndə hamı birağızdan "Leyla xanım bizim milli dəyərlərimizdəndir. O, adamlara ilıq, səmimi münasibəti ilə fərqlənirdi" - deyirlər.

Görkəmli balerina haqqında arxivlərdə toplanan materialları araşdırarkən bir daha məlum olur ki, aktrisa oynadığı obrazlarla və milli baletin inkişafı sahəsində xidmətlərinə görə Azərbaycan beletinin inkişafında silinməz izlər qoyub.

Leyla Vəkilova 1927-ci il yanvarın 29-da doğulub. Onun təhsil aldığı illər milli baletimizin inkişaf etdiyi illərlə üst-üstə düşür. Balet truppamız hansı ölkədə çıxış edirdisə, Leyla xanım orada Azərbaycan baletinin milliliyini təcəssüm etdirirdi. Görkəmli balerina milli baletlə bərabər, klassik balet əsərlərində də obrazlar yaradırdı. Leyla xanım milli baletlə klassik baletin xüsusiyyətlərinin qovuşmasını tamaşaçılara ustalıqla çatdırırdı.

Leyla Vəkilova xatirələrdə

Görkəmli balerinanın tələbəsi olanlar, uzun illər onunla bir teatrda çalışanlar Leyla xanım haqqında deyirlər ki, o, qayğıkeş insan, əfsanəvi balerina, sadiq və vəfalı dost olub. "Xoreoqrafiya məktəbində oxuduğum illərdə Leyla xanımı "Raymonda" və "Qırmızı lalə" tamaşalarından tanıyıram" - deyə Opera və Balet Teatrının baş baletmeysteri Yulana Əlikişizadə xatırlayır: "Biz balaca şagirdlər üçün onun virtuoz hərəkətləri, yüksək artistizmi həddən artıq valehedici idi. Leyla xanımı başqa prima-balerinalardan hədsiz sadəliyi və ünsiyyəti fərqləndirirdi. O, hamıya qarşı səmimi və qayğıkeş idi və dərəcəsindən aslı olmayaraq, bütün aktyorlarla incə davranırdı. O, hətta rəqqasəni özü geyindirə və qrim edə bilərdi. Leyla xanımın truppası ilə Avropa və Asiya dövlətlərinin çoxunu gəzmişik. Vəkilova dəsti-xətti hamıya aydın idi: mütləq sona qədər rəqs eləmək və oyunun texnikası və gözəlliyinə xələl gətirməmək. Bir sözlə, o, əsl usta idi".

Xalq artisti Tamella Şirəliyeva: "Xoreoqrafiya məktəbinin gələcək tələbələri olan bizlər Opera və Balet Teatrının balet tamaşalarında iştirak edirdik. Təssəvür edə bilməzsiniz, necə səbirsizliklə və fanatizmlə Pyotr Çaykovskinin "Yatmış gözəl" baletində oyunumuzu gözləyirdik. Böyük həyəcanla tamaşanın süyet xəttində Leyla xanımın səhnəyə çıxacağını gözləyirdik. O, Avrora partiyasında qızların cərgəsindən keçir, sehrli barmaqları ilə onlara toxunurdu. Biz hamımız onun bizə toxunacağı anın möcüzəsi ilə yaşayırdıq. Vəkilova istedadının magiyası nə qədər güclü idi! Onun bizə məsləhətləri yadımızdadır. O, həyatı və insanları hədsiz dərəcədə sevirdi. Leyla xanım bütün həyatı boyu gələcək nəsil üçün nümunə oldu. Belə yaşamaq hər sənətkara qismət olmur".

Milli balet səhnəsində liderlik

Leyla Vəkilovanın yaradıcılığında dünya balet klassikası öz parlaq təcəssümünü tapıb. Ancaq bir aktrisa kimi Leyla xanım sırf Azərbaycan baletlərində də çox önəmli yer tuturdu. Əşrəf Abbasovun əsəri olan "Qaraca qız" məhz Leyla Vəkilova üçün yazılıb. Bəstəkarın etirafına görə, baletin xoreoqrafiyası sırf balerinanın yaradıcılıq diapazonunu əhatə edirdi.

1947-ci ildə yeni yaradıcılığa başlayan balerinanın milli balet ilə ilk görüşü baş tutur. Bu, Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" əsəri idi. Bu əsər balerinanın gələcək yaradıcılığında mühüm rol oynayır. Qeyd edək ki, baletin ilk tamaşası 1940-cı ildə, aprel ayının 18-də oynanıb. Əsərdə baş rolu görkəmli balerina Qəmər xanım Almaszadə oynayıb. Həmin əsərin sonrakı redaksiyasında baletmeyster Qəmər Almaszadə baletin xoreoqrafik mətnini aktrisanın yaradıcılıq imkanları hesabına bir daha mürəkkəbləşdirir. Leyla Vəkilova böyük məharət və ustalıqla Gülyanağın sadə obrazını yaradır. Aktrisa heyrətamiz incəliklə obrazın həyatsevərliyini, paklığını, qəlb ovsunlayan lirikasını və kədərini reallaşdırır.

Soltan Hacıbəyovun "Gülşən" baletində də Leyla xanım gözəl bir azərbaycanlı xanımının surətini yarıdır. Onun Gülyanağı ilə Gülşəni tamam bir-birinə zidd olan surətlər idi. Biri qədim əfsanədən qalan, qəddar atası tərəfindən məhv edilmiş qız, digəri isə həyatın mənasını duyan xoşbəxt bir insan. Ancaq onun qəhrəmanlarını birləşdirən xüsusiyyətlər vardı. Hər ikisi məhəbbətə bağlı və sadiq idilər. Bütün bunlara balerinanın şəxsi duyğuları da əlavə olunub, tamamlanmış bədii-xoreoqrafik surət formalaşdırırdı.

O illərin çoxsaylı məqalələrində aktrisanın parlaq rəqs texnikası və milli üslubunun duyulması vurğulanır. Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" əsərinə quruluş verən P.Qusev balerinanın onu heyrətləndirdiyindən yazırdı: "Əla rəqqasə, qıvraq, möhkəm... hər şey canlandı, başqa bir aləm yarandı". P.Qusev istedadlı balerinanın püxtələşməsinə, onun təbiətdən olan istedadını tam şəkildə açmağa nail olur. Nəticədə Leyla Vəkilovanın yaradıcılığında müəyyən sıçrayış yaranır: o, rəqsin aktyorluq ifadəsinin dairəsini genişləndirə bilir. Balerinanın yaratdığı Ayişə surəti Azərbaycan balet teatrının ən dolğun surəti olaraq qalır. Məhz bu surətin yaranması Leyla Vəkilovanın milli balet səhnəsində uzun sürən liderliyini təmin edir. Şübhəsiz ki, bu, yaradıcılıq qələbəsi idi. Qəmər xanım şagirdi haqqında deyirdi: "Onun ifasında mənə tanış olan cizgilər Ayişə surətində başqalaşır, yeni bir dolğunluq alır, təkrarolunmaz dərəcəyə çatır".

Leyla xanımın "Ulduz saatı"

1959-cu ildə ölkəmizin Moskvadakı dekadasında Leyla Vəkilova "Qız qalası", "Yeddi gözəl" və "Gülşən" əsərlərində baş rollarda çıxış edir. Onun oyunu Moskva tamaşaçılarını heyrətləndirir. Azərbaycanlı balerinanın oyununun bir çox xüsusiyyəti Moskva mətbuatında qeyd olunur. Moskva tamaşaları Leyla xanımın "Ulduz saatı" adlandırılır. Nəticəsi isə balerinanın SSRİ Xalq artisti fəxri adı ilə təltif edilməsi olur.

Moskva dekadasından sonra "Yeddi gözəl"in parlaq uğuru görkəmli bəstəkar Qara Qarayevi yeni balet yazmağa ruhlandırır. Böyük bəstəkar "İldırımlı yollarla" baletini yazır. 1960-cı ilin dekabrında baletin premyerası keçirilir. Ustad bəstəkarın musiqi dili ilə əks etdirdiyi bir çox insan hisslərini - ürkəklik və ümid, xəyalpərəstlik və ehtiraslı coşğunluq, məhəbbət hissləri və yar həsrətini balerina rəqs dilində tamaşaçılara çox dolğun çatdırır.

Leyla xanımın sonrakı uğuru Arif Məlikovun "Məhəbbət əfsanəsi" baleti ilə bağlı idi. Bu əsər 1962-ci ildə opera teatrının səhnəsində qoyulur. Baletin birinci ifaçıları: Şirin - Leyla Vəkilova, Mehmen Banu - Raisa İzmaylova, Fərhad - Dönməz Hacıyev, Vəzir - Konstantin Bataşovun xoreoqrafiyası tamaşaçılar üçün yeni bir sirli aləm açır. Onlar iştirakçıların oyunu ilə əsərin fəlsəfi məzmununa bələd olurlar. Leyla Vəkilova - Şirin tamaşaçıların qarşısında dərin məhəbbət hisslərindən pərvazlanan insan obrazını məharətlə yaradır.

Arif Məlikov danışır: "Bu surəti yaradaraq Leyla Vəkilova əvvəldən cızılmış xoreoqrafik konstruksiyaya isti nəfəs verə bildi. Vəkilova - Şirin tamaşaçıların qarşısında dərin məhəbbət hisslərindən pərvazlanan insan idi. Bu surəti yaradan balerina sübut edirdi ki, Şirin - poeziyadır, işıqdır, Şirin- azadlıqdır. Balerina parlaq məharətlə gənc və zərif qəlbli bir qızcığazın həyatını yaşadı. Təcrübəli aktrisanın müstəsna ustalığı nəticəsində dolğun və sönməz bir surət yarandı".

Leyla xanımın yaradıcılığının yetkin çağı rəngarəng yaradıcılıq hadisələri ilə dolğun olub. Bunların içərisində çoxsaylı xarici qastrollar, konsert fəaliyyəti, xoreoqrafiya məktəbində müəllimliyi və bir çox yeni balet rolları mühüm yer tutur.

1972-ci ildə isə görkəmli balerina onun üçün nə qədər çətin olsa da, səhnə ilə vidalaşır. Bu vidalaşma balerinanın "Yeddi gözəl" əsərində sevimli tamaşaçıları ilə son görüşü olur.

Ancaq özü uzaqlaşsa da, oyun tərzi, quruluş verdiyi tamaşalar teatrın repertuarını bəzəyir. Elə təkcə milli baletlə ilk görüşü olan "Qız qalası" yeni quruluşda teatrın repertuarını bəzəyir. Tamaşaçılar artıq çoxdan əfsanəyə çevrilən köhnə hekayətin canlı şahidi olmaq istəyəndə bu teatra üz tuturlar. Vaxtilə Leyla xanımın oynadığı Gülyanaq obrazını isə indi teatrın ayrı balerinaları oynayır. Təbii ki, hər birinin öz ifa tərzi, öz oyun texnikası var. Ancaq Leyla Vəkilovanın böyük məharət və ustalıqla yaratdığı Gülyanaq obrazının həyatsevərliyi, paklığı, qəlb ovsunlayan lirikası və kədəri yaddaşlardan silinmir.

 

Kaspi.- 2009.- 29 yanvar.- S. 11.