Sultanova P.

Müasir Mətbuat Muzeyi yaradılır

Həsən bəy Zərdabinin təsis etdiyi "Əkinçi" qezeti ilə həyata vəsiqə alan Azərbaycan mətbuatı ötən əsrin 80-cı illərinin sonlarında tamamila yeni bir mərhələyə qədəm qoydu. Təbii ki, bunun başlıca səbəbi o ərəfədə baş verən ictimai-siyasi prosesler idi. Həmin prosesler milli mətbuata həm forma, həm də məzmun baxımından yeni nəfəs gətirdi. Sovet rejiminin ciddi senzurasının mövcud olduğu həmin dövrdə Azərbaycan xalqı Ermenistanın Dağlıq Qarabağa yönəlik iddialarına etiraz olaraq meydanlara toplandı. Milyonlarla insanın toplaşdığı böyük mitinqlər azad söz və kəskin fikirlər üçün əsl tribunaya çevrildi. Sonralar xalq hərəkatı kimi qiymətləndiriləcək bu açıq mübarizə çox keçmədi ki, milli mətbuata da öz təsirini göstərdi. Tezliklə həmin illərdə yarımleqal qəzetlər, kitablar, jurnallar, vərəqələr və digər gizli nəşrlər peydə oldu.

O illəri Azərbaycan mətbuatında intibah dövrü kimi qiymətləndirmək olar, çünki kifayət qədər qısa bir zaman kəsiyində yüzlərlə, minlərlə çap məhsulu meydana çıxdı. Ən əsası isə o idi ki, həmin çap məhsulları sovet təbliğatını yox, ölkədə baş verən hadisə və faktların, yeni reallığı əks etdirirdi. Və o zaman kağız üzərində təkcə Azərbaycan mətbuatının yox, həm də Azərbaycanın özünün tarixi yazılırdı. Həmin nəşrlərin müəyyən hissəsi məzmun baxımından yüksək səviyyədə olmasa da, dövrün reallığını əks etdirmək baxımından mühüm ehemiyyet daşıyır.

Bu baxımdan Demokratik İslahatlar Mərkəzi (DIM) tərəfindən Müasir Mətbuat Muzeyi yaratmaq ideyası da yüksək qiymətləndirilməlidir. Xatırladaq ki, bununla bağlı layihə "Açıq Cəmiyyət İnstitutu- Yardim Fondu" nun maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilir və onun Mətbuat şurasına veriləcək binada yerləşməsi nəzərdə tutulur. Layihəni həyata keçirmək üçün isə əsasən 119 istiqamətdə iş aparılıb. İlkin mərhələdə ötən əsrin 80-ci illərində nəşr edilmiş çap məhsullarının toplanılmağa başlanıb və onları DIM-in saytında yerleşdirilib. Yaxşn gələcəkdə isə bununla bağlı ayrıca kitabçanın nəşri də planlaşdırılıb. DIM tərəfindən istifadəçilərin işini asanlaşdırmaq məqsədilə eksponatlarını bu günkü reallığa uyğun olaraq latın elifbasındakı herflerin ardıcıllığı ilə düzülüb. Mətbuat tariximizi əks etdirən eksponatlar isə 3 qrupa bolünüb . Birinci qrupda qəzetlər, ikincidə kitabça va jurnallar, üçüncü qrupda isə təbliğat vərəqələri yerləşdirilib. Bəzi nəşrlərdə nəşr tarixi, bəzilərində müəlliflərin kimliyi, digərlərində isə, ümumiyyətlə, heç bir rekvizit göstərilmədiyindən onların kim və ya hansı təşkilat tərəfindən, konkret nə vaxt buraxılmasını müəyyənləşdirmək mümkün olmayıb.

Məsələn, saytın dərgilər bölmündə yerləşdirilən "Açıq söz" müstəqil press-bülleteninin dərc olunduğu tarix göstərilməsə də, onun 1989-cu ildə nəşr olunduğu ehtimal edilir. Kiril əlifbasi ilə nəşr edilen "Açıq söz"un cəmi 119 nömrəsi çapdan çıxıb. Bülletendə keçən əsrin əvvəllərində Rusiyada, elecə də Qafqazda cərəyan edən tarixi hadisələrlə bağlı gerçək faktlar, insan haqları ilə bağlı beynalxalq hüquqi sənəd və normativlər əksini tapıb. Muzeydə derginin 2 sayı var. Bundan əlavə, həmin bölmədə "Azad Fikir", "Bakı qırğını" (İtti-hamnamə), "Birlik" jurnalı, "Çıraq" ictimai-siyasi toplusu və digər nəşrlər yerləşdirilib. 1990-cı ildə kiril qrafikası ilə nəşr edilən "Molla Nəsrəddin" jurnalı isə öz saləfinin yolunu davam etdirib. Jurnalda Tahir, Şəfəq imzaları ilə yanaşı "Molla Nəsrəddin"," Əhmədi Biqam", "imansiz" kimi gizli imzalarla yazanlar da olub.

Vərəqələr bölümündə də maraqlı materiallar diqqəti cəlb edir, Qəzetlər bölməsində isə o dövrdə müxtəlif çətinliklərlə işıq üzü görən nəşrlər barədə məlumatlar yerleşdirilib.

1991-ci ilin aprelin 1-də nəşrə başlayan "Çeşmə" satirik qəzetinin redaktoru Ayaz Əhmədov olub. Qəzetin dünyada "Gülüş günü" kimi qəbul edilən 1 apreldə çapdan çıxması metbu orqanın janrı, satirik mahiyyəti ilə bağlıdır. "Çeşmə"ni hardasa öz dəst xətti və üslubuna görə "Molla Nəsrəddin" jurnalının davamçısı saymaq da olar. Qəzetdə ölkədə və dünyada baş verən ictimai-siyasi proseslər satirik janrda qələmə alınıb. "Ədalət", "istiqlaliyyat, "Yeni Müsavat" və digər qəzetlər barəsində də məlumatlar saytda yer alıb.

"Humay" qəzeti isə Azərbaycan Qadın Hüquqlarının Müdafiə Cəmiyyətinin orqanı olub. 1990-cı ildə kiril qrafikası ilə çapdan çıxıb. Şüarı "Ana haqqı, Tanrı haqqıdır. Redaktoru S. Məmmədli olub. Qəzet əsasən Azərbaycan qadınlarının ölkənin ictimai-siyasi həyatındakı roluna işıq salıb.

Əlbəttə ki, bunlar hamısı deyil. DİP mətbuatımızın tarixini izləyərək saytda kifayət qədər maraqlı məlumatlar yerləşdirib.

525-ci qəzet.- 2006.- 1 dekabr.- S. 2.