Kino fanatı...

Əlisəttar Atakişiyev ömrünü Azərbaycan kinosunun inkişafına həsr edib

Dünən Muzey Mərkəzində əməkdar incəsənət xadimi, məşhur kinorejissor və kinooperator Əlisəttar Atakişiyevin anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçirildi. Tədbiri Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Dövlət Film Fondu təşkil etmişdi. Xatirə tədbirini giriş sözüylə açan tanınmış aktrisa Həmidə Ömərova Aözərbaycan kino sənətinin inkişafında Əlisəttar Atakişiyevin əvəzsiz xidmətlərindən söz açdı. O, bu istedadlı kino xadiminin özündən sonrakı nəsillərin yaddaşında daim yaşadığını, bundan sonra da yaşayacağına inamını ifadə etdi: "Bizim nəsil onun filmlərinin təsirilə böyüyüb, indi də həmin təsirdən çıxa bilmirik. Əlisəttar müəlimin böyüklüyü onda idi ki, o, filmlərilə cazibə yaratmağa nail ola bilmişdi". Dövlət Film Fondunun direktoru Cəmil Quliyev Ə.Atakişiyevin bir rejissor kimi özünəməxsusluğundan danışdı: "O, istedadı və çalışqanlığı ilə bizlərə daim nümunədir".

Tanınmış kinoşünas Aydın Kazımzadə bugünkü gənc nəslin, hətta uşaqların yaddaşında belə Əlisəttar müəllimin filmlərinin yaşamasının əsas səbəbini rejissorun bənzərsizliyində gördü: "Hər həftə ölkənin müxtəlif telekanallarında Ə.Atakişiyevin bir və ya bir neçə filmi nümayiş etdirilir. Bu, o deməkdir ki, Əlisəttar müəlim əbədi olaraq ürəklərdə yaşayır. Əsil sənətkarlıq elə budur ki, ona nəsib olub".

Ə.Atakişiyev 1906-cı il dekabrın 25-də Bakıda - İçərişəhərdə anadan olub. Hələ uşaq ikən valideynlərini itirib. Onun və digər bacı-qardaşlarının böyüyüb ərsəyə çatmasında böyük qardaşının xüsusi əziyyəti olub. Gənc Əlisəttar həyatın bütün əzab-əziyyətini dadıb. Hələ orta məktəbi qurtarar-qurtarmaz iki jurnalda işləyib, rəsmlər çəkib, fitri istedadını aşkarlamaqla yanaşı həm də güzəran qayğılarını özü çəkməyə başlayıb. Bu dövrdən başlayaraq çoşğun həyat ehtirası ilə təbiətin ona verdiyi qabiliyyətləri aşkarlamağa başlayıb. 20 yaşında Moskvada SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin İşlər İdarəsində tərcüməçi vəzifəsində işləyib. Bu, onun rus dilindən savayı alman, həmçinin fars və ərəb dillərini mükməl bilməsilə bağlı olub. Ə.Atakişiyev hələ uşaq ikən yaxın qohumundan ərəb, fars dilini öyrənməsi sonradan ona kino sahəsində çox kara gəlib. O, eyni zamanda Moskva Ali Rəssamlıq Texniki məktəbində, rəngkarlıq məktəbində təhsil alıb. 1930-cu ildə Kinematoqrafiya İnstitutuna daxil olub. Baxmayaraq ki, onun tərcüməçilik işində vəziyyəti yaxşı idi, o, kinoya olan qarşısıalanmaz sevgisinin dalınca getməkdə israrlı olur, nəticədə bir müddət bir qarın ac, bir qarın tox yaşamalı olur. Hətta soyuq Moskva havasına dözə bilmədiyini görən böyük qardaşı Əlipaşa ona öz paltosunu göndərir. Tələbə ikən fitrətən kinoçu olduğunu görən institutun rəhbərliyi Ə.Atakişiyevi buraxmır. Gənc Əlisəttar bir müddət burada rejissor assisenti işləyir. Lakin o, Vətənə gəlməyə can atır. Ötən müddətdə zəngin təcrübə toplayır. 1945-ci ildə Bakıda çəkilən "Arşın mal alan" filminin quruluşçu operatoru olur. Ə.Atakişiyevin fitri duyumu filmin uğurlu alınmasında mühüm rol oynayır. Bu film az vaxtda nəinki SSRİ-də, dünyanın müxtəlif ölkələrində şöhrət qazanır.

Bu dövrdə tanınmış kino xadiminin nəvəsi ilə ailə həyatı quran Ə.Atakişiyevin ailəçiliyi uğurlu alınmır. Çox keçmir ki, ailəsi dağılır. Rejissorun həmin qadından olan oğlu hazırda xarici ölkələrdən birində yaşayır.

"Fətəli xan" fiminin quruluşçu operatoru olan Ə.Atakişiyev bu filmin də uğurlu alınmasında hünər göstərib. Filmdə təsvir edilən Dərbənd qalası Buzovnadadır. Filmdə qalanın alınması səhnəsində 500-dən çox döyüşçü iştirak edib.

Təsadüfən həmin səhnənin çəkildiyi gün bərk duman olur. Rejissor inad edir ki, filmin çəkilişləri alınmayacaq, çəkilən böyük xərc də batacaq. Lakin Əlisəttar Atakiştiyev əsil möcüzə göstərir: o, təcili çəkiliş meydançasına iri projektorlar gətirir, az vaxtda problem aradan qaldırılır. Sanki həmin gün hava duman olmayıbmış.

O, "Uzaq sahillərdə" kimi müharibə mövzusundan bəhs edən bir filmə quruluşçu operatorluq edib. Ə.Atakişiyevin uşaqlar üçün çəkdiyi "Bir qalanın sirri", "Sehrli xalat", "Qərib cinlər diyarında" kimi filmləri haqqında xüsusi danışıldı, filmlərdən fraqmentlər göstərildi. Qeyd edildi ki, Ə.Atakişiyev hələ 60-cı illərdə müasir kompüter qrafikası olmadığı bir vaxtda elə gözəl filmlər çəkməyə müvəffəq olub. H.Ömərova rejissorun bu mənada əvəzsizliyin bir daha vurğuladı: "İndi Hollivudda belə filmlərə milyonlar xərcləndiyi vaxtda Əlisəttar müəlim filmlərinə vaxtilə cəmi bir neçə min rus rublu xərcləyib. A.Kazımzadə "Sehrli xalat"da xanın müasir dövrə uçarkən "ayravana" əvəzinə dediyi "İrəvana" sözünə görə vaxtilə Ermənistandan rejissora bir erməni ziyalısının hidətlə dolu məktub yazdığını dedi. Əlisəttar müəllim ona məktub yazdı ki, vaxtilə indiki Ermənistanın ərazisində İrəvan xanlığı olub, tarix kitablarına yaxşı baxmaq lazımdır. Həmin ermənidən sonra cavab gəlmədi.

Bu filmdəki Ay səthinə enmə səhnəsi Estoniyada 1200 kvadrat metrlik sahədə quraşdırılır. O vaxtkı tanınmış sovet mütəxəssisləri filmi yüksək qiymətləndirir, xüsusən bu səhnəni zirvə sayırlar. Filmdə baş qəhrəmanın səsini canlandırmış Yusif Şeyxov Əlisəttar müəllimin olduqca tələbkarlığından danışdı: "Azərbaycanda onun tipli kino fanatı tapmaq çox çətindir. Əlisəttar müəllim 55 il dayanmadan Azərbaycan kinosunun inkişafı üçün xidmət göstərdi".

Xalq artisti Amaliya Pənahova Ə.Atakişiyevin hərtərəfli insan olmasından danışdı: "Texniki cəhətdən çətin kadrlarda ustalıq göstərirdi. Filmin çəkiliş prosesində eskizləri özü çəkirdi. Yaradıcı insan idi. Lakin uşaq kimi aldanmağı , başqalarına tez inanmağı vardı. Məzh bu səbəbdən də çıxılmaz vəziyyətə düşürdü..."

Xalq cəbhəsi.- 2006.- 27 dekabr.- S. 15.