Babayeva T.

Rejissorları şəhərlər yetişdirirmiş…

"Azərbaycanca danışa bilməyən azərbaycanlı rejissor öz ölkəsi haqqında necə film çəkə bilər?"

Ötən həftə kino aləminin ən önəmli hadisəsi "START" III Beynəlxalq Tələbə Filmləri Festivalı oldu. "Cinema" Gənc Kinematoqrafçılar Mərkəzi tərəfindən 2004-cü ildə təsis olunan festival Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Gənclər və İdman Nazirliyinin təşkilatçılığı, "Azersell"in baş sponsorluğu ilə keçdi. Doqquz ölkə - Bolqarıstan, Özbəkistan, Türkiyə, İran, Gürcüstan, Macarıstan, Qırğızıstan, Qazaxıstan və Azərbaycandan olan filmlər arasında baş mükafat - "Qran-Pri"ni yerli tələbə-rejissor Kəmalə Rzayevanın "Etinasızlıq epoxasının bir günü" filmi qazandı.
"Ən yaxşı bədii film" nominasiyasında I yer Çavdar Çernevin "Sınıq xətt" (Bolqarıstan), II yer Mədinə İkramovanın "Azmış" (Özbəkistan), "Ən yaxşı sənədli film"də I yer "Öylə duruyorum" Ateş Savaşeri, İrem Pasingil, Onur Etizə (Türkiyə), II yer Babək Xürrəmiyə "Bıçaq"(İran) filminə görə çatdı. Ən yaxşı ideyanın sahibi isə Hakan Gök seçildi.
Ölkəmizdə baş tutan digər kinofestivallardan fərqli olaraq, "Start" qaliblərini pul mükafatı ilə qiymətləndirir. Odur ki, həm mənəvi, həm də maddi stimul verən festival tələbələr üçün ildən-ilə daha çox maraq doğurur. Xüsusən də festival çərçivəsində keçirilən mühazirə-seminarlar, informasion baxışlar, beynəlxalq tərkibli münsiflərin fikri gələcək sənətçilərə yardımçı olur. Bu dəfə də müxtəlif ölkələrdən paytaxtımıza təşrif buyuran münsiflər gənclərə öz tövsiyə və iradlarını bildirdilər. Onlardan biri - cənubi azərbaycanlı Babək Şirinsifət təəssüratlarını bizimlə də bölüşdü. Ölkəmizə tez-tez səfər edən İran və Avropa kinofestivallarının iştirakçısı və qalibi Azərbaycandan bəhs edən filmlərin də müəllifidir. Yerli tamaşaçılara o, Qarabağ qaçqınlarının acınacaqlı həyatını əks etdirən "Sıfır saatın qatarı" sənədli filmi ilə tanışdır.

"Rejissorlar arasında Azərbaycanın hansısa kəndindən olana rast gəlmədim"

-Tələbələrin işlərinə baxanda hansısa ümumi tendensiya tapa bildinizmi? İndiki gənclər, sizcə, daha çox nəyə meyl edirlər?
- Hər kəs necə yaşayır, onu da göstərir. Filmlərə baxanda rejissorun, tələbənin hansı şəraitdə işlədiyini, oxuduğunu bilmək olar. Əslində, bu, tələbə festivalından daha çox, universitet festivalıdır. Yəni, universitetlərin istehsalını görürük. Filmlər hansı universitetin güclü, hansının zəif olduğunu göstərir.
-Güclü universitetlər tapa bildiniz?
- Təbii. Bolqarıstan, İran, Türkiyə.
-Bəs, Azərbaycan tələbələrinin işləri barədə nə deyə bilərsiniz?
-Azərbaycan tələbələrinin işlərinə baxanda maraqlı bir şey müşahidə edirsən. Elə bil ki, onlar ətrafını görmür, bu zamanda yaşamırlar. Sanki sən iki yüz il bundan qabaqda yaşayrsan, amma indi əlinə yeni texnologiya düşüb onunla ətrafı göstərirsən. Biz niyə film çəkirik? Maraqlı şeyləri çəkib göstərməyə çalışırıq. Allah rəhmət eləsin Cəlil Məmmədquluzadəyə. O rəhmətə gedəndən neçə il keçib. Amma görürsən ki, hələ də o əndazədə adam yoxdur və utanırsan. Mən bunda tələbəni günahkar bilmirəm. Universitet müəllimi təqsirkardır. Ümumiyyətlə, bütün dünyada "universitet xəstəliyi" var. Ona görə də universitet bitirən, rejissorluq oxuyan heç bir böyük rejissora rast gəlinmir. Şəxsən mən tanımıram. Deyəsən, Koppola Rusiyada təhsil alıb. Qalan mən tanıdığım böyük rejissorlar - Pozalini, Besson, Büniyel, Rene, Kiarostami kino məktəbini bitirməyiblər. Bu, ümumi "xəstəlik"dir. Sizdə isə daha mürəkkəb formadadır. Buna görə narahatam. Hər yerdə cavan uşaqların film çəkməsi çətindir. Amma ətrafı, dünyanı necə görmək vacib məsələdir. Məsələn, İran, Türkiyə kino məktəblərindəki metodla uşaqlar dünyanı maraqlı görürlər. Demirəm, gözəl, ya çirkin görürlər. Sadəcə, maraqlı, fərqli baxışlar var. Biz bu festivalda iki tələbənin sənədli filmini seçdik - türkiyəli və iranlı. Bu filmlərin süjetləri əks mənalıdır. Biri silaha qarşı, digəri isə silahın tərəfdarıdır. Niyə bu ikisini seçdik? Çünki biz filmlərdə gənc müəllifin ətrafı necə gördüyünə diqqət edirik. İkisi də gəncdir, amma fərqli baxışları var.
-Bizim tələbələr arasında belələri yoxdur?
-Yalnız bir belə film gördüm. Hansı ki, festivalın qalibi oldu - "Qran-Pri"ni aldı. Burada bir şeyi də müşahidə etdim. Rejissorlar arasında Azərbaycanın hansısa kəndindən olana rast gəlmədim. Mən özüm İranın ucqar kəndindən çıxmış adamam, gəlib rejissor olmuşam. Amma buradakı rejissorlar əsasən mərkəzdən çıxıblar, rusdillidirlər, bəziləri heç azərbaycanca yaxşı bilmir. Çox maraqlıdır ki, öz fikrini azərbaycanca düzgün ifadə edə bilməyən azərbaycanlı rejissor Azərbaycan haqqında necə film çəkə bilər? Amma qalib gələn azərbaycanlı tələbə - Kəmalə Rzayevanın filmi həqiqətən maraqlı idi. Bilirsiniz, dediyim problemlər təkcə sizdə deyil. Özbək, türkmən, qazax filmlərində də özünü göstərir. İndi XXI əsrdir. Tələbələrin fərqli düşüncə tərzi olmalıdır. Bəlkə də bu iradlara görə tələbələr məndən narazı qaldılar. Amma bir insan kimi mən özüm də narahatam və heç kimin məndən inciməyini istəmirəm. Sadəcə, onların rejissor kimi ciddi iş görməsini, millətinə, mədəniyyətinə xidmət etməyini istəyirəm. İndi dünyada kapitalist düşüncə tərzi hökm sürür. Pul qazanmaq naminə insanların zövqünü səviyyəsiz ekran məhsulları ilə korlayırlar. Ona görə də uşaqların günahı yoxdur. Amma bunun qarşısı alınmalıdır. Belə festivallar imkan verir ki, gənclər bir-birinin işinə baxsınlar, öyrənsinlər, fikir mübadiləsi etsinlər. Öz filmləri barədə düzgün rəy öyrənə bilsinlər. Odur ki, heç nəyə baxmayaraq, festival mənim üçün maraqlı keçdi.
Türkiyədən gəlmiş qısametrajlı filmlər rejissoru Əhməd Erdal isə öz təcrübəsi barədə danışdı.

"Film çəkmədən film çəkməyi öyrənə bilməzsiniz"

- Son dövrlər Türkiyədə qısametrajlı kinonun bu qədər inkişaf etməsinin səbəbi nədir?
- Bu, Türkiyədə kinonu tədris edən məktəblərin sayının çoxalması və həmin məktəblərdə tapşırıq kimi qısametrajlı filmlərin çəkilməsindən irəli gəlir. Bundan başqa, bir çoxları qısametrajlı filmlərdən sənətdə ilk pillə kimi istifadə edir. Yəni, fikrini qısa filmlə ifadə edə bilən və bunda uğur qazanan rejissorlara prodüsserlər tammetrajlı filmi rahatlıqla etibar edirlər. Filmlərin sayının çox olması isə xüsusilə faydalı bir şeydir. Çünki insanlar bir-birlərinin gördüyü işlərə baxır, stimul alır, digərlərinin xətalarını təkrarlamamağa çalışır və bu, özünüinkişafa səbəb olur. Beləliklə də, vaxt keçdikcə filmlərin keyfiyyəti də yüksəlir. Yaxşı filmlərin ortaya çıxması üçün istehsalın artırılması çox vacibdir. Məsələn, mənim məzunu olduğum universitetdə hər il 100 qısametrajlı film çəkilir. Onlardan 50-60-ı çox zəif olur. Amma 10-u çox maraqlı alınır, diqqət çəkir. Bu mənada istehsal çox önəmlidir.
- Qısametrajlı filmlərin çəkilişi üçün maddi vəsaiti haradan əldə edirsiniz?
- Əgər film çəkmək istəyirsinizsə, gərək, hər necə olsa pul tapasınız. Buna məcbursunuz. Bizə peşəkar insanlar yardım edirlər. Əsas xərcimiz yola, yeməyə çıxır. Biz aktyorlara pul vermirik. Aramızda belə söhbət də getmir. Nə mən onlara təklif edirəm, nə də onlar məndən istəyillər. Əgər mən onlara təklif etmiş olsaydım da, bu, xoş bir şey olmazdı, ayıb sayılardı. Çünki bu adam məşhur aktyordur, reklamlarda, filmlərdə, seriallarda çəkildiyi vaxt əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş miqdarda haqq alır. Mən həmin pulu ödəyə bilmərəm. Yəni, aktyor məndən haqq alacaqsa, həmin məbləği almağa məcburdur. Ondan aşağı məbləği vermək həmin adamın dəyərini aşağı salmaq demək olar. Ona görə də aktyor bizdən haqq gözləmir. Bundan əlavə, belə bir düşüncə də var: uğurlu rejissor bir qədər sonra kommersiya təklifləri ala bilər. O zaman vaxtilə ona kömək etmiş insanlarla işləmək istəyə bilər və onda aktyora layiq olduğu haqqını verəcək. Təbii ki, yemək və yol pulundan əlavə də xərclərimiz olur. Bir yol tapıb problemi həll etməyə çalışırıq.
- Azərbaycanlı tələbələrin işləri haqqında fikirlərinizi bilmək pis olmazdı...
- Mən münsiflər heyətinin üzvü olduğum üçün ətraflı, konkret nümunələrlə danışmaq istəmirəm. Bu düzgün olmaz. Amma ümumiyyətlə, bəzi müşahidələrimi və tənqidlərimi çatdıra bilərəm. Qısametrajlı film Azərbaycanda yeni inkişaf edən bir sahədir, çox gəncdir. Odur ki, mövcud situasiya çox təbiidir. Bu, keçilməsi vacib olan bir mərhələdir. Keyfiyyəti artırmaq üçün istehsalatı artırmaq lazımdır. Film çəkmədən film çəkməyi öyrənə bilməzsiniz. Bundan əlavə, çoxlu oxumağınız, başqa rejissorların filmlərini izləməyiniz lazımdır. Yaxşı rejissor tarixdən tutmuş fəlsəfə, dinə qədər bütün sahələrdən xəbərdar olmalıdır. "Start" tipli festivalların keçirilməsi isə gənc tələbələr üçün çox önəmlidir.

Xəzər.-2006.-23 dekabr.-S.18.