MehdixanlıTelman

Bu səbrin, dözümün var imiş sonu!

Bir il əvvəl xalq artisti, odlu-alovlu orator, xarakterik rollar ifaçısı Mikayıl Mirzəyə, onu tanıyanlara ümidverici "Bu səbrin, dözümün yoxmudur sonu?.." başlıqlı yazı dərc etmişdik. Həmin vaxt o, ağır xəstə idi. Lakin tezliklə şəfa tapacağına, dost-tanışlarının görüşünə qayıdacağına ümid vardı. Heç kim onunla əbədi ayrılığı ağlına gətirmirdi. Lentə yazılan "Döz" şeiri isə vaxt-bivaxt səslənərdi:

Bu səbrin, dözümün yoxmudur sonu?
Ömür qaçaraqda, kim qovur onu?
Mikayıl, sinənə Əzrayıl qonub,
Bir azca da döz!..

Bu misralar gur işıq kimi şübhələri parçalayırdı, ümidlərə arxayınlıq verirdi. Bu şeir hamının dilinin əzbəri olmuşdu. Amma zalım əcəl güclü çıxdı. Çılğın, emosional, yurdsevər Mikayılın ürəyi həmişəlik susdu...
Mikayıl Şahvələd oğlu Mirzəyev 60 il əvvəl Şamaxı rayonunun Talış kəndində dünyaya göz açmışdı. Orta məktəbdə oxuyanda ədəbiyyata, poeziyaya marağı ilə seçilir, H.Cavidin, M.Müşfiqin, S.Vurğunun əsərlərindən çox nümunələri əzbər bilirdi. Qismət onu Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutuna gətirdi. Unudulmaz səhnə xadimləri Adil İsgəndərov, Mehdi Məmmədov, Tofiq Kazımov və Lütfi Məmmədbəyovdan sənətin sirlərini öyrəndi. Ali təhsilini başa vuranda onu institutun "Səhnə danışığı" kafedrasında müəllim saxladılar. Eyni vaxtda Tədris Teatrında aktyor kimi çalışdı. Bir müddətdən sonra istedadını, intonasiyasını nəzərə alıb onu Akademik Milli Dram Teatrında işə qəbul etdilər. Səhnəyə varlığı qədər bağlı olan Mikayıl Mirzə ona göstərilən etimadı tezliklə doğrultdu. Əməkdar artist, xalq artisti fəxri adlarına layiq görüldü. 1990-cı il yanvarın 20-də Bakıda qanlı hadisələr törətmiş sovet ordusuna qarşı qəzəbli çıxışları hələ də yaddaşlardadır. Unudulmaz aktyor soydaşlarımızı haqsızlığa, ədalətsizliyə qarşı barışmaz mövqedə olmağa haraylayırdı. Həmin günlər çəkdiyi mənəvi-psixoloji əzablar, sarsıntılar xatirələrdə yaşayır.
Mikayıl son dərəcə sədaqətli, səmimi dost, əqidəsindən, amalından dönməyən, gələcəyə inamla, ümidlə baxan xarakter sahibi idi. Tanışları çox idi, ancaq həmkarları Səməndər Rzayev və Rasim Balayevlə daha çox bir yerdə olardı. Sirrini, sevincini onlarla bölüşərdi. Mərhum Səməndər yarızarafat, yarıciddi deyərdi: "Ə, sən öl, bu Mikayıl süzgəc kimidir. Yaxşını yamandan tezcə seçir". O, heç zaman, nəyinsə xatirinə yalandan gülməzdi. Ürəyindən keçən tərifi də, tənqidi də üzə deyərdi. Azərbaycanın tarixini yaxşı bilirdi. Hökmdarların, yazıb-yaradanların haqqında ətraflı məlumatı vardı. Şah İsmayılın adı çəkiləndə həmişə ehtiram əlaməti olaraq ayaq üstə durardı. 1970-ci ildən sevdiyi şəxsiyyət ulu öndər Heydər Əliyev oldu. Ümummilli liderin adını qürur hissi ilə, fəxarətlə çəkər, idarəçiliyi, millətsevərliyi barədə daim iftixarla danışardı.
Dövlət müstəqilliyinin ilk illərində Azərbaycan ağır vəziyyətdə idi. Dar məqamda xalqımızın son pənahı Heydər Əliyev oldu. Dahi şəxsiyyətin hakimiyyətə qayıdışının ölkənin gələcək taleyinə müsbət təsir göstərəcəyinə tam əmin olan bir çox ziyalılar onun görüşünə Naxçıvana getdilər. Onların arasında Mikayıl Mirzə də vardı. Ondan yadigar qalmış həmin günün xatirələrini həyəcansız oxumaq mümkün deyil:
"1992-ci ilin şaxtalı-sazaqlı yanvar gecəsi səsini haqqın dərgahına çatdıran Xəlil Rzanın gündəliyinə, mənim yaddaşıma həmişəlik yazıldı. Naxçıvan təbiətinə xas küləksiz, şaxtalı, quru hava. Vasif Talıbovun çöldən daha soyuq, işıqları öləziyən sadə mənzili. Bu otaqları isidən Heydər Əliyevin bizə - müsafirlərinə doğma münasibəti idi. O da bu evin qonağı olmasına baxmayaraq, bizdə ev sahibi təsəvvürü yaradırdı. Və bu gecə bu ev sahibi qanının qara olmasına baxmayaraq, olduqca sadə və səmimi idi. Mən bəlkə də səmimiyyətin nə olduğunu o gecə, o soyuq yanvar gecəsində, Heydər Əliyevin görüşündə və qəlbimizi isidən isti münasibətində, özünə və insanlara nicat harayında gördüm. O gecə səhərə qədər bir-birilərinin söhbətlərindən, millətimizin gələcək taleyinin müzakirələrindən doymayan böyük dövlət xadimi ilə böyük azadlıq şairi səhəri oyaq açdılar... Təkcə səhər açılmırdı - hər ikisinin qəlbi səhər kimi açılırdı... Qədim yunan filosoflarının birindən soruşurlar: "Sənin dostun varmı? "O cavab verir: "Mənim dostlarım var, dostum yoxdur!" Həmin gecə inandım, tam əmin oldum ki, beş-üç nəfəri çıxmaq şərtiylə bütövlükdə xalqımız Heydər Əliyevin dostudur. Dostluqda ən böyük dost yenə Heydər Əliyevdir. Sərt görünən Heydər Əliyev, sərtliyi boyda Demokratdır..."
Xalqın istəyi, arzusu ilə ulu öndər Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə qayıdanda Mikayıl Mirzə ürəkdən sevindi. Ömrünün ən bəxtəvər günlərini yaşadı. Dost-tanışına qürur hissi ilə deyərdi: "Tanrının qüdrətindən haqq heç zaman nahaqqın güdazına getməz. Heydər Əliyevin bu qayıdışı Yaradanın xalqımıza rəhmindən oldu". Dövlət televiziyasının ekranında xalq şairi Xəlil Rza Ulutürkün böyük şəxsiyyəti tərənnüm edən şeirini minbir həvəslə, fərəhlə səsləndirdi:

Əyləşib öz yerində millətin pənahı tək,
Güclü, əzəmətlidir azadlıq Allahı tək.
Kim ona inanarsa, onunla yüksələcək,
Sevinəcək, güləcək, gözəl günlər görəcək!

Şəhidlərin al qanı torpağa hopmayıb, yox,
Onun damarlarını dolaşır ildırım tək.
Apar Azərbaycanı qürubdan sübhə doğru,
Ey Atatürk nəfəsli, Heydər Əlirza oğlu!..

Mikayıl Mirzədən yadigar qalmış bir videoverilişə həyəcanla, ürək ağrısı ilə baxırıq. Onun səsi həyat reallığına ayna tutur: "İşıq qaranlıqdan güclüdür, hər zaman da güclü olmuşdur. Qaranlığın ən çox qorxduğu işıqdır. İynənin ucu boyda işıq ən qatı qaranlıqdan keçib onu yerbəyerdən deşə bilir. Qaranlıqsa nəinki işıqdan keçir, heç onun həndəvərinə düşə bilmir. Bəd əməl sahibləri də beləcə işıqdan çəkinər, xain, paxıl məsləklərin nurda görünməsindən ehtiyatlanıb onu boğmağa çalışarlar. Heydər Əliyev qaranlıqdan keçən işıqdır... Onun hakimiyyətə qayıdışı xalqımızı daha ağır dərddən, bəladan xilas etdi. 1990-1993-cü illərin hadisələrini xatırlayın. Şair dostum Zəlimxan Yaqub "Qurtuluş" şeiri ilə həmin dövrün mənzərəsini gözəl yaradıb:
Dərya kimi çalxalanır Bakı qanlar içində,
Qasırğalar qaynaşır sərt tufanlar içində.
Millət tanıya bilmir hələ naxələfləri,
Allah da aça bilmir dolaşan kələfləri...

O, bir anlığa susur. Fonda musiqi səslənir. Kamera irəli gedib onun sifətini iri planda göstərir. Gözlərində yaş gilələnib. Bu zaman bənzərsiz ifa qabiliyyəti, sənət səriştəsi ilə qəfil diksinir. Mənalı, ifadəli baxışları sanki dil açıb danışacaq. Handan-hana "Bəs indi" sualını verib, şeirin davamını səsləndirir:

...Əlli milyona çatmış Azərbaycan dünyası,
Qurtuluş nəğməsini oxuyur bir himn kimi,
Bir səslə, bir avazla "Heydər" - deyir,
"Xalq" - deyir!...

Mikayıl Mirzənin yaratdığı hər obraz alqışlarla qarşılanardı. Onun xarakterik rolları ifa məharəti də elə öz mənəviyyatından, həyata münasibətindən irəli gəlirdi. Oynadığı rolları təbii, inandırıcı şəkildə tamaşaçılara çatdırardı. Səhnəyə, kamera qarşısına əsərə, oynadığı rolun xarakterinə uyğun qrimdə, libasda çıxardı. İlk əvvəl aktyor ansamblından seçilməzdi. Lakin hadisələr cərəyan etdikcə hətta seyrçi uşaq da onu tanıyardı. Çünki Mikayıl Mirzə ifa zamanı da çılğınlığından ayrıla bilmirdi. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında lentə alınan "Dədə Qorqud", "Yeddi oğul istərəm", "Uzun ömrün akkordları" və başqa bədii filmlərdə onu belə görürük. Doğrudur, həmin rollar epizodikdir. Ancaq ümumi məqsədə kifayət qədər xidmət göstərir.
M.Mirzə Azərbaycan Dövlət Televiziyasının "Ədəbi-dram" verilişləri baş redaksiyası ilə sıx yaradıcılıq əlaqəsi saxlayardı. Ötən əsrin 80-ci illərində "Bir aktyorun teatrı" verilişi məhz onun təşəbbüsü, iştirakı ilə ekrana çıxmışdı. Sonralar həmin silsilə ekran yaradıcılığında o, H.Cavidin "Azər", R.Rzanın "Qızılgül olmayaydı", A.Puşkinin "Motsart və Salyeri", "Qaraçılar", C.Novruzun "Qərbi Berlin" əsərlərini ustalıqla teleekranda canlandırmışdı. O, Mehdi Məmmədov, Soltan Nəcəfov, Əli Zeynalov, Səməndər Rzayev kimi çox sevilən, tanınan bədii qiraət ustası idi. Xalq şairləri Məmməd Arazın, Xəlil Rza Ulutürkün yaradıcılıqlarını əzbər bilirdi. "Dünya sənin, dünya mənim, dünya heç kimin" şeirini mikrofon önündə səsləndirəndə Məmməd Arazın gözlərindən yaş axırdı. Onu kövrəldən aktyorun böyük təsir gücünə malik səsi idi.
Mikayıl Mirzə iki çağırış Milli Məclisə deputat seçilmişdi. Tez-tez seçiciləri ilə görüşə gedər, köməyini əsirgəməzdi. Hər dəfə Milli Məclisin islasına gələndə binanın önündə 15-20 nəfər onu əhatəyə alar, problemlərini danışardılar. Mikayıl həmin insanları doğması tək dinləyər, köməyini əsirgəməzdi.
... Amansız xəstəlik onun varlığını sarsıtdı, böyük eşqlə, həvəslə döyünün ürəyinə sağalmaz ağrı saldı. Dərdinə çarə tapılmasına can yandıranlar, diqqət yetirənlər çox oldu. Müalicə üçün xarici ölkələrə apardılar, mənəvi dəstək verdilər, maddi yardım göstərdilər. Amma... Bir müdrik demiş: "İnsanı öldürən əcəldir, ancaq azar da, bezar da bir bəhanədir". Oğlu Mətin belə xatırlayır: "Atam ömrünün son anlarında deyərdi ki, ölüm bəd xəstəlikdən daha urvatlıdır". Mikayıl ölməyi, işıqlı dünya ilə həmişəlik ayrılmağı ona görə üstün tuturmuş ki, xətrini istəyənlərə əziyyət verməsin. Əzrayılı "küsdürüb" "əliboş" geri qaytarmasın. Bir misrasında deyir: "Mənim canım torpağıma qurbandır". Oldu da...
Onunla həmişəlik, əbədi ayrılığa dözməyən xalq şairi Zəlimxan Yaqub "Mikayıl Mirzəm mənim" şeirini yazdı:

O, bir od parçasıydı, öz ömrünü, gününü
Odlara yaxdı getdi.
O, bir ildırımıydı, doldu qara bulud tək,
Şimşək tək çaxdı getdi...

Canında, cövhərində Xəlil Rza şeirinin
tufanı, qasırğası.
Yox, onun oxumağı şeir oxumaq deyildi,
ölüb-dirilmək idi...

Heydər adı onun üçün namus, qeyrət idi,
Heydər adı onun üçün ordu, qoşun idi.
Heydər adı onun üçün min illərin arxasından
Min illərə sahib olan rəhbər idi...

Mikayıl Mirzə bizlərə həmişəlik "əlvida" - dedi. Arzuları, ruhu haqqın dərgahına ucaldı. Sənətsevərlər, dost-tanışları onun 60 yaşını qeyd edirlər.
Ad günün mübarək, Mikayıl Mirzə! O dünyan behiştlik! Xalqımız yaşadıqca, sən də yaşayacaqsan!


Azərbaycan.-2006.-17 dekabr.-S.8.