Bədəlov Ə.

Milli-mənəvi dəyərlərimizi, zəngin mədəni irsimizi qayğı ilə qoruyub saxlamalıyıq

Müsahibimiz Milli Məclisin deputatı, yazıçı-dramaturq Hüseynbala Mirələmovdur
- Hüseynbala müəllim, bu günlərdə Milli Məclisin müzakirəsinə təqdim olunmuş “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” qanun layihəsi böyük maraqla qarşılandı. Bu qanunun hazırlanması zərurəti nədən yarandı?
- Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra tədricən bütün sahələr üzrə müstəqil dövlətimizin qanunları qəbul olunmağa başlandı. Köhnə qanunlarla, SSRİ dövründən qalmış qanunvericilik aktları ilə müstəqil dövləti idarə etmək mümkün deyildi. Bütün sahələrdə olduğu kimi, mədəniyyət, incəsənət, teatr sahəsində də yeni qanunların qəbul olunmasına böyük zərurət yarandı. Müstəqilliyimizin ilk illərində yaranmış hakimiyyət böhranı, anarxiya, özbaşınalıq ölkənin inkişafına mənfi təsir göstərirdi. Ona görə də qanun layihələrinin hazırlanması da çox ləng aparılırdı. Çox vaxt isə təqdim olunan qanun layihələri milliliyimizi dolğun əks etdirmirdi. Bu da o vaxt hakimiyyətdə təmsil olunanların səriştəsizliyindən irəli gəlirdi. Qanunlarda olan boşluq ayrı-ayrı sahələri inkişaf etdirmək əvəzinə daha da geri çəkirdi. Belə bir vaxtda xalq ümidini müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyevə bağladı və ölkənin nicat yolunu ümummilli liderdə gördü. İdarəetmədə zəngin təcrübəsi olan dahi şəxsiyyət 1993-cü ildə yenidən hakimiyyətə gəldikdən sonra müstəqil dövlətimiz özünün düzgün inkişaf yolunu tapdı, müasir tələblərə cavab verən, müstəqilliyimizi əks etdirən qanunlar qəbul olundu. Ölkəmiz inkişaf etdikcə yeni qanunların da yaranma zərurəti meydana çıxdı. Hazırda Azərbaycan müstəqil dövlət kimi Avropaya və dünyaya inteqrasiya olunur, çoxlu sayda beynəlxalq konvensiyalara qoşulmuşuq. Qəbul olunan qanunlar beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılır. Məhz belə bir şəraitdə teatr sahəsində də müasir tələblərə cavab verən, bu sahədə yaranmış boşluqları dolduran qanunlara böyük ehtiyac hiss olunurdu. Bütün bunları nəzərə alan Milli Məclisin mədəniyyət məsələləri daimi komissiyası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birlikdə çox dolğun, əhatəli “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” qanun layihəsini hazırlayıb parlamentin iclasına təqdim etdi və qanun layihəsi deputatlar, habelə mütəxəssislər tərəfindən böyük maraqla qarşılandı.
- Qanun layihəsinin əsas məqsəd və vəzifələri nədən ibarətdir?
- Qanun layihəsi teatr tamaşalarının hazırlanması və kütləvi nümayişi ilə əlaqədar yaranan münasibətlərin tənzimlənməsini özündə ehtiva edir. Eyni zamanda, teatr fəaliyyətinin hüquqi əsaslarını və teatrlara dövlət qayğısının formalarını müəyyən edir. Teatr incəsənətin mühüm təsir vasitələrindən biridir. Ona görə də bu sahənin inkişafı vacib məsələlərdən hesab olunur. Qanun layihəsi respublikamızın ərazisində fəaliyyət göstərən bütün teatrlara və teatr fəaliyyəti ilə məşğul olan digər təşkilatlara da şamil ediləcək. Qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, digər normativ hüquqi aktlardan və ölkəmizin tərəfdar çıxdığı müvafiq beynəlxalq müqavilələrdən ibarətdir. Göründüyü kimi, müzakirəyə təqdim olunan sənəd bütün qanunvericilik aktlarına istinadən hazırlanmış və teatr sahəsində yaranmış boşluqları doldurmaq, teatrın fəaliyyətinin qanun çərçivəsində tənzimlənməsi məqsədini daşıyır. Teatr fəaliyyətinin əsas məqsədi teatr sənətinin inkişafı və əhalinin səhnə sənəti ilə bağlı tələbatının ödənilməsindən ibarətdir.
Qanun layihəsində teatr fəaliyyəti sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri də öz əksini tapıb. Həmin prinsiplərdə hər bir vətəndaşın teatr sənəti və teatr yaradıcılığından bəhrələnmək hüququnun təmin olunması, istedadın milli sərvət kimi tanınması və onun gerçəkləşməsi üçün şəraitin yaradılması, teatr və teatr təşkilatlarının müstəqilliyinə təminat verilməsi, teatra dövlət qayğısı, teatr mədəniyyətinin fərdiliyinin qorunub saxlanılması, millətlərarası və beynəlxalq mədəni əlaqələrin inkişafına şərait yaradılması və digər mühüm vəzifələr qarşıya məqsəd kimi qoyulub. Göründüyü kimi, qarşıya çox mühüm vəzifələr qoyulub. Əsas məqsəd teatrın müasir tələblər səviyyəsində inkişafına baza qanunu yaratmaqdır.
- Qanun layihəsində teatr sahəsini əks etdirən bir çox yeniliklər mövcuddur. Bunlardan biri də “prodüser” anlayışıdır. Teatrlarda prodüserlərin fəaliyyətinə münasibətinizi bilmək maraqlı olardı.
- Son vaxtlar “prodüser” anlayışı ilə çox tez-tez rastlaşırıq. Hər hansı bir müğənninin, incəsənət xadiminin prodüseri olması faktı göz qabağındadır. Biz prodüserlərin ayrı-ayrı fərdi şəxslərin, xüsusilə müğənnilərin konsertlərinin təşkilinin və keçirilməsinin şahidi olmuşuq. Teatrlarda isə teatr tamaşasının canlı nümayişi ilə bağlı müstəsna hüququn subyektlərindən biri də prodüserdir. Bu, qanun layihəsində də öz əksini tapıb. Müzakirəyə təqdim olunan sənəddə göstərilir ki, “prodüser teatr tamaşasının hüququnu, müəlliflik və əlaqəli hüquqlar haqqında qanunvericilikdə nəzərdə tutulan müəllif hüquqlarına riayət etməklə həyata keçirir”. Qanun layihəsində, həmçinin prodüserin teatr tamaşasının kütləvi nümayişi ilə bağlı hüquqları da öz əksini tapıb. Məsələn, prodüserə teatr tamaşasının kütləvi nümayişini həyata keçirmək, tamaşanın yerini, vaxtını və biletlərin qiymətini müəyyən etmək, teatr tamaşasının kütləvi nümayişinin sayını müəyyən etmək, onu dayandırmaq, bərpa etmək, teatr tamaşasından və onun bəzi hissələrindən digər tamaşalarda istifadə olunmasının, teatr tamaşasının texniki vasitələrin köməyi ilə efirə verilməsinin, istənilən maddi daşıyıcılara yazılışının və həmin yazılışların təkrarən əks etdirilməsi şərtlərini müəyyənləşdirmək hüquqları verilib.
- Hüseynbala müəllim, siz yazıçı-dramaturq kimi teatrlarda prodüserlərin fəaliyyətinə necə baxırsınız? Yəni bu gün teatrlarda prodüserlərə ehtiyac varmı?
- Azərbaycanda teatrlar dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilir. Teatrlarda rejissor, administrator fəaliyyət göstərir, teatr tamaşalarının əsas sifarişçiləri Mədəniyyət və Turizm Nazirliyidir. Yəni bütün bunlardan sonra teatrlarda prodüserlərin olmaması bu mədəniyyət ocaqlarına ziyan gətirməz. Qeyd etdiyim kimi, prodüserlərə fərdi incəsənət xadimlərinin daha çox ehtiyacı var. Çünki onların konsertlərini təşkil edir, maliyyə işlərini həll edir, sifarişçilərlə əlaqə yaradır. Dövlət teatrlarında isə bütün bunlar dövlət tərəfindən həyata keçirilir. Buna baxmayaraq, qanun layihəsində prodüserlərin vəzifələri, səlahiyyətləri konkret müəyyənləşdirilib. Mədəniyyət məsələləri daimi komissiyasının sədri hörmətli Nizami Cəfərov, mədəniyyət və turizm naziri hörmətli Əbülfəs Qarayev və digər mütəxəssislər teatrlarda prodüserlərin fəaliyyət göstərməsinin vacib olduğunu faktlarla əsaslandırdılar. Biz müəlliflər də istəyirik ki, tamaşaya qoyulmuş əsərimizin təşkilati işləri yüksək səviyyədə qurulsun. Qanun layihəsindən aydın olur ki, bu işlərdə prodüserlərin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Biz də istəyirik ki, tamaşaçılar razı qalsınlar. Bu baxımdan prodüserlərin olması məqsədə müvafiqdir. Ümumiyyətlə, hər birimiz qanunun aliliyinə hörmətlə yanaşmalıyıq. Əgər qanunda prodüserlərin fəaliyyəti nəzərdə tutulubsa, hamımız buna riayət etməliyik. Yadda saxlamalıyıq ki, qəbul edilən hər bir qanun ölkənin inkişafına, əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə, xalqın rifah halının yaxşılaşdırılmasına və bəzi boşluqların aradan qaldırılmasına xidmət edir. “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” qanun layihəsinin məqsəd və vəzifələri də bundan ibarətdir.
- Qanun layihəsində teatrın statusu və formalarından bəhs edən maddə var. Siz də müzakirələr zamanı bu məsələyə münasibət bildirmisiniz. Təklifiniz nədən ibarətdir?
- Məni maraqlandıran əsas məsələlərdən biri teatrlara “Akademik” və “Milli” statusunun verilməsidir. Hər hansı bir müəssisəyə, təşkilata “Milli” statusu verilərkən müəyyən tələblər irəli sürülür. Həmin tələblər nədən ibarətdir? Məsələn, Akademik Milli Dram Teatrı. Bu ad hansı kriteriyalara görə verilir? Dram Teatrı uzun illərdən bəri fəaliyyət göstərdiyinə görəmi, yoxsa qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydalara cavab verdiyinə görəmi Akademik Milli Dram Teatrı statusu verilib? Akademik Milli Dram Teatrı rəsmiləşdirilibmi? Mən istərdim ki, bizim teatrlarımız yüksək statuslara malik olsun. Bu, həm həmin teatrda çalışanların məsuliyyətini artırar, həm də digər teatrlar da belə statuslar qazanmağa can atarlar. Nəticədə teatrların fəaliyyətində xeyli dönüş yaranacaq. Məni maraqlandıran əsas məsələ Akademik Milli Dram Teatrının nə vaxt rəsmiləşdirilməsidir. Əgər belə bir status verilibsə, bu teatrın əyalət teatrlarından fərqi nədən ibarətdir? Teatr bizim milli ideologiyamızın, əxlaqımızın, ictimai şüurumuzun, mənəviyyatımızın formalaşmasında, inkişafında çox böyük rol oynayır. Biz bu sahənin inkişafını daim diqqətdə saxlamalıyıq.
- Siz söhbətimizin əvvəlində dediniz ki, Azərbaycan mədəniyyətinin, incəsənətinin inkişafı umummilli liderimiz Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişindən sonra təşəkkül tapdı. Belə bir qanunun qəbul edilməsi həmin inkişafın təzahürü deyilmi?
- Tamamilə doğrudur. Hər bir xalq mədəniyyəti, incəsənəti ilə tanınır. İnkişaf etmiş sivil ölkələrin hər birinin milli ideologiya proqramı olmalıdır. Hesab edirəm ki, bizim milli ideologiyamızın əsası ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub. Ümummilli lider mədəniyyət və incəsənətin inkişafına, bu sahənin xadimlərinə daim diqqət yetirərdi. Hər dəfə hər hansı bir tədbir keçiriləndən sonra ulu öndər səhnə arxasına keçib incəsənət xadimləri ilə görüşər, onları dinləyər, sosial-rifah halının yaxşılaşdırılması üçün müvafiq tapşırıqlar verər, sərəncamlar imzalayardı. Mədəniyyət və incəsənət xadimlərinə fəxri adların verilməsi, prezident təqaüdünün təyin edilməsi diqqət və qayğının təzahürü idi. Hələ SSRİ dövründə Azərbaycanın incəsənət xadimlərinə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, SSRİ xalq artisti kimi fəxri adların verilməsində ulu öndərin böyük rolu olmuşdu. Bu, dahi rəhbərin milli ideologiyamıza, azərbaycançılıq ideologiyasına böyük önəm yetirməsinin nəticəsi idi. Milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasının da əsası ümummilli lider tərəfindən qoyulub. Biz fəxr edir və qürur hissi keçiririk ki, ulu öndərin siyasi kursunu, onun ən layiqli varisi Prezident İlham Əliyev davam etdirir. Möhtərəm Prezidentimiz mədəniyyət və incəsənət xadimlərinə təyin edilmiş prezident təqaüdünün miqdarını artırmış, yüzlərlə sənətçiyə fəxri adlar vermiş, onların mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması barədə müvafiq təşkilatlara göstərişlər vermiş, mədəniyyət işçilərinin əmək haqlarının artırılması barədə sərəncamlar imzalamışdır. MDB ölkələrində mədəniyyət və incəsənət xadimlərinə belə yüksək qayğı təkcə bizim ölkəmizdədir. Görürsünüzmü, ümummilli lider Heydər Əliyev və möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev mədəniyyətimizin inkişafına necə böyük qayğı göstəriblər. Mən onların hər ikisini Azərbaycan xalqının milli sərvəti hesab edirəm. Bu, həqiqətən də belədir.
Bu gün teatr binalarının hamısında əsaslı təmir, yenidənqurma işləri aparılır. Cənab Prezident çalışır ki, incəsənət xadimlərinə rahat və əlverişli şərait yaradılsın. Bu, həm də teatrlara tamaşaçı axınını artıracaq. Mənim fikrimcə, teatra baxmamaq, kitab oxumamaq xalqı savadsızlığa aparır. Kitab demişkən, fürsətdən istifadə edib bir faktı xatırlatmaq istərdim. Bir vaxtlar şəhərin mərkəzində “Kitab pasajı” deyilən yer var idi. İstənilən ədəbiyyatı burada tapmaq olardı. “Kitab evi” mağazasında növbələr yaranardı. Təəssüflər olsun ki, indi həmin yerlərdə kitabdan əsər-əlamət yoxdur. Oralarda müxtəlif mallar satılır. Mən Moskvada olarkən kitab mağazalarının gecədən xeyli keçənə qədər, bəzilərinin isə səhərə qədər işlədiyinin şahidi oldum. Bizdə isə kitab mağazaları gözdən salınır, yerlərində isə spirtli içkilər satılır. Teatr da, kitab da insanların əxlaqına müsbət təsir edir, onları həyata açıq gözlə baxmağa yetişdirir. Hər dəfə yeni bir əsəri oxuyanda, teatrdan çıxanda düşüncəyə qərq olursan, bir anlıq da olsa özünü başqa bir aləmdə hiss edirsən. Məhz bu baxımdan da biz milli ideologiyamızı qorumalı, daha da inkişaf etdirməliyik. Möhtərəm cənab Prezidentin yaratdığı imkanlardan səmərəli istifadə etməliyik.
“Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” qanun layihəsinin hazırlanması və yaxın vaxtlarda bu qanunun qəbul olunması əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş milli ideologiyamızın daha da inkişaf etdirilməsinin məntiqli davamıdır. Mən yazıçı-dramaturq kimi belə bir qanunun qəbul olunmasını alqışlayır və bunu ölkəmizdə mədəniyyət və incəsənətin daim dövlətin diqqət mərkəzində saxlanılması kimi qiymətləndirirəm.

Xalq qəzeti.-2006.-27 dekabr.- S.7.