Xəlilzadə Flora

Xəlilzadə Flora

Mədəniyyət tariximizi fədakarlığı, can yanğısı, zəhmət və istedadı ilə zənginləşdirən, teatr sənətinin inkişafında xüsusi əməyi olan xalq artisti Həsənağa Salayevi 25 ildir ki, yeni obrazların yaradıcısı kimi görmürük. Lentlərin yaddaşında qalmış yadigar səslər, müxtəlif xarakterli obrazların surətləri bu görkəmli səhnə ustasının peşəkarlığından, istedadından, bənzərsizliyindən xəbər verir. Cəmi 60 il ömür sürmüş müqtədir sənətkarın bu ay 85 yaşı tamam olur.
Həsənağa Salayevin yaratdığı müxtəlif xarakterli obrazlar haqqında ancaq müasirlərinin xatirələrindən, teatrşünasların resenziyalarından xəbər tutmaq olur. Həsənağa Salayevi səhnədə görənlər bilirlər ki, o, sənət fədaisi idi. Mədəniyyət və incəsənət xadimi, görkəmli rejissor, pedaqoq və professor Mehdi Məmmədov həmişə Həsənağa Salayevin yaradıcılığını, onun aktyorluğunu yüksək qiymətləndirərdi: "Əgər tamaşada Həsənağa Salayev oynayırdısa, o gün tamaşaçılar arasında mütləq qeyri-adi bir təlatüm olardı". Tənqidçi Məsud Əlioğlu yazırdı: "Həsənağa Salayev səhnəni Tanrısı qədər sevən, milli teatrı xalqa xidmət edən sənət kimi möhkəmləndirib yüksək səviyyəyə çatdırmaq eşqi ilə çırpınan peşəkar və daim coşqun fəaliyyətdə olan mübariz aktyordur".
Həsənağa Salayev 1921-ci il dekabrın 5-də Bakıda anadan olmuşdur. Əvvəlcə teatr texnikumunda oxumuşdur. Hələ tələbə ikən tədris tamaşalarında həvəslə iştirak edər, klassik dramaturqların əsərlərində müxtəlif rollar yaradardı. Ötən əsrin 30-cu illərində Azərbaycan teatrında artıq möhtəşəm bir aktyor dəstəsi fəaliyyət göstərirdi: Sidqi Ruhulla, Mirzağa Əliyev, Mərziyyə Davudova, Sona Hacıyeva, Mustafa Mərdanov, Rza Təhmasib, Kazım Ziya, Rza Əfqanlı və onlarca başqaları. Bu cür istedadlı bir aktyor ansamblının içərisində yaradıcılığa başlamaq nə qədər maraqlı, iftixar doğuracaq hadisə idisə, bir o qədər də böyük məsuliyyət demək idi. Çünki bu sənətkarların ziyası səhnəni alovlandırırdı. İstedadlı olmalıydın ki, sən də ora öz yanğını qoya biləsən. Həsənağa elə gənclik illərindən ürəyində səhnəyə, teatra səngiməz bir məhəbbət yaşadırdı. Bu səbəbdən də korifeylərlə bir sırada mətin addımlamaq onun üçün çətin olmadı.
Həsənağa Salayev 1938-ci ildə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında işləməyə başlayıb. Çalışqanlığı, teatra müqəddəs bir məbəd kimi baxması, yorulmaq bilmədən öz üzərində işləməsi bəhrəsini verdi. Səhnədə ilk rolu S.Vurğunun "Xanlar" pyesinin tamaşasındakı jandarm olub. Tamaşada tərəf-müqabili görkəmli səhnə ustası Mərziyyə Davudova idi. Mərziyyə xanım Həsənağanın rolunu bəyənərək demişdir: "Sən bu rolu elə gözəl oynadın, mən səhnədə özümü əsil jandarm qarşısında hiss edirdim. İnanıram ki, sən yaxşı artist olacaqsan". Həqiqətən də böyük sənətə gedən bu ilk cığırın nəticəsi uğurlu oldu. Həsənağa Salayev həm rejissorlar, həm də tamaşaçılar tərəfindən bəyənildi.
Həsənağa Salayevin sonrakı yolları İkinci Dünya müharibəsinin qanlı-qadalı günlərindən keçdi. Qələbədən sonra yenidən doğma kollektivə qayıtdı. O dövrdə dövlət tərəfindən bir qərar qəbul edilmişdi: "Dram teatrlarının repertuarı və onu yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında". Həmin qərarda dramaturqların qarşısında bir vəzifə olaraq belə bir məsələ qoyulurdu ki, sovet adamı haqqında parlaq, bədii cəhətdən tam dəyərli əsərlər yaratmaq. Bu qərarın nəticəsi öz əks-sədasını tapdı. Həsənağa Salayev səhnədə onlarla müxtəlif xarakterli obrazlar yaratdı. Klassik dramaturgiya ilə yanaşı, müasirlərin də əsərlərində təqdim etdiyi rollar həm həmkarları, həm də sənətsevərlər tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Həsənağa Salayevin bir aktyor kimi yetişməsində teatrın rejissorlarından xalq artistləri Adil İsgəndərovun, Mehdi Məmmədovun, Ələsgər Şərifovun, əməkdar incəsənət xadimi Tofiq Kazımovun və başqalarının böyük əməyi olmuşdur. Həsənağa Salayev dolğun, psixoloji xarakterə malik mürəkkəb obrazları müvəffəqiyyətlə yaradırdı. Onun rolları heç vaxt bir-birinə bənzəməzdi. Xüsusilə də C.Cabbarlının, H.Cavidin, S.Vurğunun, M.Hüseynin, M.İbrahimovun tamaşaya qoyulmuş əsərlərində Həsənağa Salayev özünəməxsus artistlik məharətini bütün varlığı ilə aça bilirdi.
Teatr tarixindən bəllidir ki, bir sıra rollara yalnız öz möhürünü vurmuş bənzərsiz aktyorlar var. Məsələn, Ələsgər Ələkbərovun yaratdığı Vaqif, Sidqi Ruhullanın Qacarı, Abbas Mirzə Şərifzadənin İblisi əvəzedilməzdir. Onların yaratdıqları bu obrazlar indi də bir örnəkdir. Həsənağa Salayev ikinci olaraq Vaqifi, Qacarı özünəməxsus məharətlə tamaşaçılara təqdim edə bildi.
Böyük türk şairi Nazim Hikmət Azərbaycanda olarkən Milli Dram Teatrında müəllifin "Şöhrət və ya unudulan adam" əsəri tamaşaçılara göstərildi. Həsənağa Salayev də həmin tamaşada iştirak edirdi. Onun yaratdığı Doktor obrazı bütün salonu heyrətə gətirmişdi. Bu obraz haqqında Mehdi Məmmədov yazırdı: "Əgər hər hansı bir aktyor desəydi ki, mən səhnədə Hamlet obrazını yaratmışam, ona belə cavab verərdim: kaş mən də Həsənağa Salayev kimi Doktor obrazını oynamış olaydım".
Böyük zəhmətlə, sönməz ilhamla Həsənağa Salayevin yaratdığı obrazların hamısı bir-birindən maraqlı və uğurlu alınırdı. O, əsil teatr ustası kimi səhnədə şam təki yanaraq tamaşaçının qəlbinə işıq saçırdı. Yaratdığı obrazlara qəribə bir cazibə qüvvəsi gətirirdi. Bu surətlər tamaşaçının qəlbində uzun müddət yaşayırdı. Həsənağanın "Oqtay Eloğlu" (C.Cabbarlı) tamaşasında yaratdığı baş qəhrəman haqqında uzun illər mətbuatda müxtəlif fikirlər səsləndi. Səhnə fədaisinin yaratdığı monumental obraz bu günə kimi əvəzedilməz olaraq qalmaqdadır. Oqtay obrazı Həsənağa Salayevin yaradıcılığında sənət qələbəsi oldu.
O, teatrla yanaşı, kino sahəsində də çalışırdı. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının çəkdiyi "Fətəli xan" (1947), "Görüş" (1955), "O olmasın, bu olsun" (1957), "Onu bağışlamaq olarmı?" (1959), "İstintaq davam edir" (1966) bədii filmlərində yaratdığı Süleyman, Musa, Əzimzadə, Qüdrət, mayor Rüstəmov kimi müxtəlif taleli obrazlar kinosevərlərin yadındadır. Bu gün də həmin filmlərə maraqla baxılır, Həsənağa Salayevin sirayətedici səsi, cazibəli qaməti, müxtəlif jestləri, tamaşaçıda xoş ovqat yaratmaqdadır. "İstintaq davam edir" bədii filmində Həsənağa Salayev həm baş rolda oynayıb, həm də bu ekran əsərinin rejissoru olub. 1961-ci ildə ilk dəfə olaraq Azərbaycanda bədii televiziya filmi çəkildi. S.Vurğunun "Aygün" poeması əsasında çəkilmiş eyni adlı filmdə Əmirxan obrazının yaradıcısı da Həsənağa Salayev olub. O, bu obrazın daxili sarsıntılarını, ziddiyyətini, çaşqınlığını olduqca təbii oynaya bilmişdi. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının bədii şurasının uzun müddət üzvü olmuş Həsənağa Salayev xarici dillərdən tərcümə edilmiş filmlərin Azərbaycan dilində səsləndirilməsində də iştirak etmişdir. Onun repertuarı həmişə rəngarəng idi. İstər televiziyada, istərsə də radio tamaşalarında saysız-hesabsız rollar yaratmışdır. Xüsusilə də İ.Şıxlının "Dəli Kür" romanı üzrə səhnələşdirilmiş radio tamaşasında Həsənağa Salayevin təqdim etdiyi Cahandar ağa obrazı böyük şöhrət qazandı. Həsənağa Salayevin səsindəki amiranəlik, mətinlik, qətiyyətlilik əsil bəy, xan xarakterinin açılmasına kömək edirdi.
Həsənağa Salayevi təkcə Azərbaycanda deyil, keçmiş SSRİ-nin bütün müttəfiq respublikalarında yaxşı tanıyırdılar. Oynadığı rollara görə hətta qastrollara getdiyi yerlərin mükafatlarını alırdı.
Ümumiyyətlə, Həsənağa Salayevin teatrın inkişafındakı xidmətləri yetərincə qiymətləndirilmişdir. 1959-cu ildə əməkdar, 1974-cü ildə xalq artisti fəxri adlarına layiq görülmüş Həsənağa Salayev məzunu olduğu Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda "Səhnə danışığı" fənnindən dərs deyirdi. Öz zəngin təcrübəsini gələcək aktyorlara öyrətməkdən xüsusi zövq alırdı.
Çoxcəhətli yaradıcılığı ilə müxtəlif səpkili rollar yaradaraq sənət xəzinəmizin ən parlaq incisinə çevrilmiş Həsənağa Salayevin fəaliyyəti bütövlükdə bir örnəkdir. Təəssüf ki, onun teatr səhnəsində yaratdığı saysız-hesabsız obrazlar lentə alınmayıb. Amma bədii filmlərdəki maraqlı obrazları bu istedadlı və əsil sənət fədaisi olmuş Həsənağa Salayevin aktyorluq məharətindən az da olsa məlumat verir. Belə sənətkarları unutmamaq və daim yaşatmaq üçün incəsənət, mədəniyyət ocaqlarında onun adı ilə bağlı müxtəlif tədbirlər, müsabiqələr keçirmək, müasirlərinin tədqiqatlarını yenidən çap edib gələcək aktyorlara çatdırmaq çox gərəkdir. Səhnəyə ilk dəfə gələrkən korifeylərin əhatəsinə düşmüş bu istedadlı aktyor məhz zəhməti və çalışqanlığı sayəsində özü də müqtədir sənətkara çevrildi.

Azərbaycan.-2006.- 5 dekabr.-S.7.