MehdixanlıTelman
Yaxın
günlərdə Dövlət Ədəbiyyat və
İncəsənət Arxivinin yaranmasının qırx ili
tamam oldu. İlk gündən orada
fəaliyyət göstərən,
hazırda həmin qurumun direktoru, əməkdar mədəniyyət
işçisi Maarif Teymur deyir:
- Ədəbiyyat və
incəsənət xadimlərinin,
bu sahə üzrə fəaliyyət
göstərən dövlət
qurumlarının sənədlərini,
əlyazmalarını
toplayır, onların
mühafizəsini, istifadəsini
təşkil edirik. Arxivdə qiymətli və unikal sənədlər çoxdur.
Onların arasında dahi
şairimiz Mirzə Ələkbər Sabirin
1907-ci ildə "Bəhlul"
jurnalının redaksiyasına
göndərdiyi məktub,
Nəcəf bəy Vəzirovun, Əbdürrəhim
bəy Haqverdiyevin qeydləri, bir çox əsərlərinin
əlyazmaları, Cəfər
Cabbarlının "Yada
düşdü" şeirinin
əlyazması, Üzeyir
bəy Hacıbəyovun 1913-cü ildən dostlarına, sənət yoldaşlarına yazdığı
məktublar, Ceyhun Hacıbəyovun, Cəlil
Məmmədquluzadənin, Hüseyn
Cavidin, Səməd Vurğunun və bir çox başqa tarixi şəxsiyyətlərin, ziyalıların
yadigarları ehtiramla qorunur, ən qiymətli sərvət kimi mühafizə olunur.
Azərbaycan ədəbiyyatı
tarixini öyrənmək
üçün arxivdə
saxlanılan Yazıçılar
Birliyinin, Ədəbiyyat
fondunun, bu sahə üzrə nəşriyyatların ("Azərnəşr",
"Gənclik", "Yazıçı"),
qəzet və jurnal redaksiyalarının
("Azərbaycan", "Literaturnıy Azerbaydjan",
"Ədəbiyyat", "Ulduz", "Qobustan")
fondlarında da çoxlu qiymətli sənədlər var. Bu fondlarda bədii
əsərlərin əlyazmaları,
yazıçıların qurultay,
plenum iclaslarında çıxışlarının stenoqramları, protokolları,
müvafiq idarə, təşkilat, müəssisələrlə
yazışmaları, hesabatları
toplanıb.
Mühafizə olunan ən zəngin, əhatəli fondlardan biri uzun illər
ədəbiyyatımızın öyrənilməsində, tədqiqatında
böyük xidmətləri
olmuş, Moskva Dövlət Universitetinin professoru mərhum Əziz Şərifə aiddir. Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin
100 ildən artıq tarixini əks etdirən həmin fondda Əziz Şərifin atası Qurbanəli kişinin Cəlil Məmmədquluzadə,
Mirzə Ələkbər
Sabir, Hüseyn Cavid, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Rza Təhmasib və bir çox
başqaları ilə,
Əziz Şərifin
isə Məmməd Səid Ordubadi, Səməd Vurğun, Süleyman Rəhimov, Mirzə İbrahimov, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Məmməd
Arif, Abdulla Şaiq, Aleksandr Tuqanov və başqaları ilə yazışmaları, onun
1910-cu ildən 1987-ci ilə
qədər yazdığı
gündəlik, "Molla
Nəsrəddin", "Dəbistan",
"Dan ulduzu",
"İşıq yolu"
və başqa qəzet, jurnal məqalələrindən
topladığımız nümunələr
xalqımızın XX əsr
mədəniyyət tarixini
öyrənmək üçün
olduqca dəyərli mənbələrdir.
Arxivdə 130-dan artıq
yaşı olan, yaradıcılıq ənənəsinə
daim sadiq qalan, zəngin həyat yolu keçmiş milli teatrla bağlı tarixi həqiqətləri,
olayları yaşadan xeyli sənəd var. Teatr sənətinin
inkişafında əvəzsiz
xidmətləri olan müqtədir ifaçılar
haqqında da qiymətli fotoşəkillər,
sənədlər, faktlar
diqqət çəkir.
Azsaylı kollektivimiz respublikamızda
baş verən bütün ədəbiyyat,
incəsənət üzrə
keçirilən tədbirlərin
tarixləşməsinə qayğı göstərir,
gələcək nəsillərə
hədiyyə olaraq sənədlərin tərtibinə,
toplanmasına cani-dildən çalışır.
Arxivdə ulu öndər Heydər Əliyevlə bağlı
xatirələr, sənədlər,
fotolar da toplanıb. Məlumdur ki, ümummilli liderimiz respublikamıza rəhbərlik etdiyi zamanlarda sözə, sənətə, sənətkara
yüksək qiymət
vermişdir. Neçə-neçə yazıçı-şair, aktyor-rejissor dövlətin ən dəyərli mükafatlarına
layiq görülmüşlər.
Ulu öndərin diqqəti, qayğısı sayəsində
1996-cı ildə unudulmaz şəxsiyyətlərin
ikinci ömürlərini
yaşadan ünvana - Dövlət Ədəbiyyat
və İncəsənət
Arxivinə ötən
əsrin otuzuncu illərində qanlı repressiyanın qurbanı olmuş Salman Mümtazın adı verilmişdir. Yaxşı
deyiblər: keçmişini
unudan gələcəksiz
yaşayar. Biz ulu öndər Heydər Əliyev kursunun qüdrətinə
inanmışıq, bu
gün də həmin ənənəni
davam etdiririk. Hər bir sənədin,
fototəsvirlərin gələcəkdə
vacibliyini bildiyimizdən
onların toplanmasına,
mühafizə edilməsinə
diqqətlə yanaşırıq.
Arxivdə Azərbaycan
rəngkarlıq, memarlıq
sənətini əks
etdirən fotosənədlər
respublika Rəssamlar İttifaqı, Memarlar İttifaqı, Dövlət
Rəssamlıq Məktəbinin
fondlarında cəmləşdirilmişdir.
M.Hüseynovun, T.Salahovun, M.Abdullayevin,
M.Nəcəfovun, S.Bəhlulzadənin,
K.Kazımzadənin, M.Rəhmanzadənin
və başqalarının
rəsm əsərlərinin,
eskizlərinin, əlyazmalarının,
şəxsi sənədlərinin
nümunələrini toplayıb
yadigar saxlamağımızdan
qürur hissi duyuruq. Həmin şəxsiyyətlərin həyatı
və yaratdıqları
əsərlərlə əlaqədar
mətbuat işçiləri
mütəmadi olaraq bizə müraciət edirlər. Onların arzularını yerinə yetirməkdən fərəh
hissi keçiririk. Bu müsbət iş üslubu ölkəmizdə kinematoqrafiya
və kino sənətinə də aiddir. Sahə üzrə istənilən
tədqiqatçı ünvanımıza
müraciət edə
bilər. C.Cabbarlı
adına "Azərbaycanfilm"
kinostudiyasında lentə
alınan bütün
ekran əsərləri
barədə arxivimizdə
kifayət qədər
faktlar, təsvir nümunələri var.
Ölkəmizdə xalq
yaradıcılığının inkişafına, mədəni-maarif işlərinin təşkili məsələlərinə
aid sənədlər, faktlar, fotolar fondumuzda kifayət qədərdir. Həmçinin qovluqlarda aşıqların və xalq nəğməkarlarının
ifalarından bəhs edən qeydlər, bədii şura iclaslarının stenoqrafik
hesabatları, göstəricilər
yetərincədir. Dirili
Qurbanidən üzü
bəri aşıq-ozan sənətimiz barədə təşkil
etdiyimiz fonddan dolğun məlumat almaq mümkündür. Arxivdə bir neçə fond yaratmışıq. Orada ayrı-ayrı ədəbiyyat, incəsənət
xadimləri haqqında
sənədlər, afişalar,
proqramlar, foto-şəkillər toplanmışdır.
Xalqımız dövlət müstəqilliyi
əldə etdikdən
sonra vaxtilə məcburiyyət qarşısında
qalaraq xarici ölkələrə baş
götürüb getmiş,
ömürlərinin sonuna
qədər vətən
həsrəti ilə yaşayıb-yaratmış
Ceyhun Hacıbəyli,
Abay Dağlı, Almaz İldırım, Əli bəy Hüseynzadə, Timurçin
Hacıbəyli, Səlim
Turan, Yusif İsmayıl və başqalarının yaradıcılıq
nümunələri, şəxsiyyətləri,
fəaliyyətləri haqqında
materialları da toplaya bilmişik.
Yeri gəlmişkən
bir vacib məsələ barədə
incikliyimi də bildirmək istəyirəm.
Doğrudur, ayrı-ayrı ədəbiyyat-incəsənət xadimləri
haqqında sənədlər
toplamaq, onları arxivimizdə yaşatmaq bizim vətəndaşlıq,
vəzifə borcumuzdur.
Təəssüf ki, ümumi işimizə mane olanlar da
var. Sənədlərini
qəbul etmək istədiyimiz adamların ünvanlarına məktub
yazırıq, telefon açırıq. Fikrimizi,
məqsədimizi bildiririk.
Di gəl ki, əməkdaşlarımızı
get-gələ salırlar. Qoy onlar unutmasınlar ki, Ədəbiyyat və İncəsənət
Arxivi bu sahədə çalışanların
ikinci ömürlərini
yaşadan müqəddəs
ünvandır. Bütün
çətinliklərə, hətta deyərdim ki, laqeydliyə baxmayaraq, hazırda arxivimizdə 724 fond var. Onlardan 680-i şəxsi fonddur...
S.Mümtaz adına Dövlət Ədəbiyyat
və İncəsənət
Arxivi keçmişimizi
yaşatmaqla yanaşı,
həm də gələcəyimizə örnək
olan ünvandır. Yaşamaq, yaratmaq şirin olduğu kimi, xatirələr də əziz, urvatlı tutulmalıdır.
Bu amala xidmət etmək hamının, hər kəsin borcudur.
Azərbaycan.- 2006.- 21 dekabr.- S. 8.