Əliyeva Jalə

Mədəniyyətlərin qloballaşması xalqlar arasında əlaqələrin yaxınlaşmasına xidmət etməlidir

Bazar iqtisadiyyatının və informasiya texnologiyalarının sürətlə inkişafı dünya dövlətləri sistemində müxtəlif maddi və mənəvi dəyərlərə, o cümlədən mədəni düşüncələrə malik xalqlar arasında əlaqələrin harmonik uzlaşmasını və inkişafını tələb edir. Əgər bu gün dünyada mövcud münaqişələri ədalətli şəkildə həll edib bəşəriyyətə sabitlik və sülh gətirmək istəyi varsa, ilk növbədə başqa mədəniyyətlərə və düşüncələrə sahib xalqların özünəməxsusluğuna hörmətlə yanaşmalı, etnomədəniyyətin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla onun bəşəri dəyərlərlə uzlaşmasına nail olmalıyıq.
Dövlətlər arasında iqtisadi əlaqələrin inkişafının qloballaşması və tədricən vahid dünya iqtisadi məkanının formalaşması dünya dövlətləri sistemində yaşayan xalqların mədəniyyətlərinin, mədəni düşüncələrinin və davranışlarının bu reallığın tələblərinə uyğun olaraq formalaşması zərurətini yaratmışdır. Lakin bu formalaşma prosesi digər xarici mədəni dəyərlərin kortəbii şəkildə mənimsənilməsindən ibarət olmayıb, öz etnomədəniyyətinin başqa mədəniyyət nümayəndələrinə təbliğ edilməsini və mədəni dəyərlərin qarşılıqlı mübadiləsini tələb edir. Şübhəsiz, mədəni dəyərlərin qarşılıqlı mübadiləsinin və sintezinin ana xəttini bəşəriyyətin çiçəklənməsinə, onun düzgün və ədalətli inkişafına xidmət edən vahid dünya mədəniyyətini formalaşdırmaq, sosial-mədəni münasibətlərin harmonik inkişafına nail olmaq təşkil etməlidir. Dünya mədəniyyətinin vahidliyinə nail olmaq, günümüzün reallıqları fonunda çətin görünsə də, sabahımızın tələbi və bəşəriyyətin gələcək inkişafı üçün başlıca təminat olacaqdır. Biz bu həqiqəti bu gün söyləməsək, sabah həmin həqiqət özü-özünü söylətməyə vadar edəcəkdir. Bu baxımdan mədəniyyətlərin qloballaşması və bu sahədə mövcud problemlərin nəzəri təhlilinin araşdırılması olduqca əhəmiyyətlidir.
Mədəniyyətin qloballaşması geniş mənada dünya iqtisadiyyatının və informasiya texnologiyalarının inkişafının nəticəsi olaraq xalqların dünya dövlətləri sisteminə inteqrasiyasını, onlar arasında mədəni əlaqələrin inkişafını və qarşılıqlı mədəni təsirini nəzərdə tutur.
Mədəniyyətin qloballaşması dünya mədəni dəyərlərinin sintezini və yeni formada təşəkkülünü ehtiva edir. Müasir dünyamızda xalqlar arasında mədəni əlaqələrin genişləndirilməsi, onların ünsiyyəti və qarşılıqlı şəkildə bir-birini dərk etməsi həmin xalqların yaxınlaşmasını şərtləndirir. Lakin belə yaxınlaşma heç də təsirsiz ötmür. Bu, azsaylı xalqların özünəməxsusluğunun böyük xalqların mədəniyyətinin təsiri altında unudulmasına, mədəni eyniliyin yer almasına şərait yaradır.
Hər hansı bir dövlət iqtisadi inkişafa nail olmaq istəyirsə, o, artıq iqtisadi yüksəlişi əldə etmiş dövlətlərin tarixi sınaqlarından uğurla çıxmış iqtisadi qanunlarını tətbiq etməlidir. Bu qanunlar bütün xalqlar və mədəniyyətlər üçün eynidir. İqtisadiyyatda inkişafın əldə olunması cəmiyyətdə mədəniyyətin bir forması kimi iqtisadi mədəniyyətin təşəkkülünə təkan vermiş olur. Digər mədəniyyət formalarından fərqli olaraq iqtisadi mədəniyyət qanunlarının ümumiliyi nəticəsində məzmununa görə eyniliyi şərtləndirir. Bu baxımdan dünya dövlətləri sistemində vahid iqtisadi mədəniyyətin formalaşdırılması iqtisadi qanunların tətbiqi ilə mümkündürsə, bu, artıq iqtisadi mədəniyyət fonunda mənəvi mədəniyyətlərin uzlaşmasına və mübadiləsinə real imkanlar açmış olur. Yalnız iqtisadi inkişafa nail olmaq yolu ilə mədəni dəyərlərin uzlaşmasına və harmoniyasına nail olmaq mümkündür.
Dünya əlaqələrinin qloballaşması bizim iradəmizdən asılı olmayaraq inkişaf edən bir prosesdir. Buna qarşı etiraz etmək heç bir məntiqə sığmır. Lakin vahid iqtisadi mədəniyyətin formalaşması prosesi öz-özlüyündə bir çox xalqlarda mədəni özünəməxsusluğun qismən və ya tam itirilməsinə real təhlükələr yaradır. Beləliklə, qloballaşma neqativ və pozitiv tərəflərə malikdir. Qloballaşmanın neqativ tərəfi mədəni özünəməxsusluğun qismən və ya tam itirilməsi təhlükəsi ilə bağlıdır. Qloballaşmanın pozitiv tərəfi isə xalqların dünya sisteminə inteqrasiya olunması prosesinin sürətləndirilməsi, başqa xalqlarla mədəni əlaqələrin genişləndirilməsi və insanların miqrasiyası ilə bağlıdır.
Qloballaşma siyasi və fəlsəfi kateqoriya olaraq insan amili ilə məntiqi bağlılığa malikdir. Ətraf aləmdə baş verən istənilən hadisə insan tərəfindən qəbul edilməklə onun şüurunun süzgəcindən keçir. İnsan şüurunda baş verən dəyişikliklər ilk növbədə onun həyatının məqsədi və dəyəri ilə bağlıdır. Mənalı ömür sürmək, sağlam fiziki və psixi aləmdə yaşamaq daim insanın arzusu olmuşdur. Bu arzuya çatmaq üçün yeni maddi və mənəvi dəyərlərin təcəssümü kimi qloballaşmanın tələblərinə cavab verən mədəniyyətin mənimsənilməsi və bu dəyərlərə əsaslanan dünyagörüşün ifadə edilməsi şərt kimi irəli sürüldükdə, şübhəsiz ki, bəşər övladı bu şərtləri qəbul etməyə üstünlük verəcəkdir. Qloballaşma yeni dünya nizamını və dünyanın yeni mənzərəsini formalaşdırdığından onun mədəni dəyərləri də bu mənzərənin tələblərinə cavab verməyə hazır olmalıdır.
Bu gün cəmiyyətimizin inkişafının müasir mərhələsində sosial-mədəni şüurun inkişafına təsir edən amillərdən biri də qloballaşma ilə bağlıdır. Belə qloballaşmanın başlıca problemlərindən biri etnomədəniyyətlə "qloballaşma mədəniyyəti" arasında qarşılıqlı əlaqələrin qurulması sərhədləri, onların bir-birinə təsirinin hüdudları ilə bağlı konkret meyarların və doktrinaların olmamasıdır.
Beləliklə, qloballaşmaqda olan dünyamızda baş verən dəyişikliklər onun mədəni dəyərlərindən yan keçə bilməz. Yeni mədəni dəyərlər yeni məna ifadə etdiyindən və dünyamızın yeniləşməkdə olan mənzərəsinə sakin olduğundan bu dəyərlərin daşıyıcısı olan insan yeni nöqteyi-nəzərdən öyrənilməli və onun davranışının ümumi çərçivəsi müəyyən edilməlidir.

Azərbaycan.- 2006.- 1 dekabr.- S.3.