Xəlilzadə F

Xəlilzadə F.

Qədim ənənələrə, zəngin milli mənəvi mədəniyyətə malik olan xalqımız məhz ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin mədəniyyət siyasəti nəticəsində öz varlığı, mənəvi irsi, keçmişi ilə fəxr edə bilər. Ulu öndər Azərbaycan mənəviyyatının və mədəniyyətinin himayədarı idi. Həyatımızın bütün sahələrində unudulmaz liderimizin elə qüdrətli və əzəmətli yadigarları var ki, zaman ötdükcə dahi şəxsiyyətin müqəddəs xatirəsi önündə ehtiramla baş əyir, əvəzsiz xidmətləri qarşısında heyrətimizi, məhəbbətimizi bildirməyi özümüzə borc bilirik.
Tarixi və mədəni hadisələrin məsafə uzaqlığında Azərbaycanın taleyində Heydər Əliyevin xidmətləri daha aydın, daha parlaq görünməkdədir. "Heydər Əliyev Azərbaycanı azərbaycanlılara qaytardı" fikrinin bir şaxəsi də məhz mədəniyyətlə bağlıdır. Həyat təsdiqlədi ki, Azərbaycan mədəniyyətinin Heydər Əliyev qədər əsl himayədarı, böyük qayğıkeşi olmayıb. Ötən əsrin sonlarında cəmiyyətdə baş verən aşınmalar yaddaşlardan silinməyib. Dağılan təkcə iqtisadiyyat deyildi. Mənəvi potensialımız da sıradan çıxmışdı. Məhz Heydər Əliyevin zəkasının işığında sahmanı pozulmuş həyatımızın bütün sahələrində olduğu kimi, mədəniyyətimizdə də nizamlanma aparıldı. Heydər Əliyev mədəniyyətə sadəcə qayğı göstərməklə kifayətlənmirdi. İstənilən musiqi əsəri, incəsənət xadiminin yaradıcılığı haqqında elə dəqiq fikirlər söyləyirdi, təhlillər edirdi ki, sənətşünaslar həsəd aparırdılar. Heydər Əliyev hər bir sənət sahibi ilə məhz o sənətin mahir bilicisi kimi söhbət edərdi.
Heydər Əliyevin xidmətləri nəticəsində Azərbaycan mədəniyyəti sözün həqiqi mənasında, yüksəliş dövrü keçdi. Hələ hakimiyyətinin birinci dövründə - 1970-1982-ci illər arasında, memarlıq və şəhərsalma, monumental incəsənət, təsviri sənət, musiqi, teatr, kino sahəsində misli-bərabəri görünməyən tərəqqi baş verdi. O dövrdə Azərbaycanın bütün şəhərlərində mədəniyyət evləri, memarlıq ansamblları yaradıldı. 1949-cu ildən fəaliyyəti dayandırılmış bir sıra rayon teatrları yenidən həyata qaytarıldı. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün abidələr ucaldıldı. İmadəddin Nəsimi, Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, Nəriman Nərimanov, Mehdi Hüseyn və başqa ədiblərin şərəfinə ucaldılmış heykəllərin təşəbbüskarı məhz Heydər Əliyev oldu.
Azərbaycan incəsənətinin inkişafına nail olmaq üçün Heydər Əliyev görkəmli bəstəkarların, rəssamların, kino və teatr xadimlərinin yubileylərinin dövlət səviyyəsində keçirilməsinə böyük əhəmiyyət verirdi. Ümummilli liderimizin sözləridir: "Görkəmli şəxsiyyətlər xalqımızın zəkasını, elmini, mədəniyyətini, mənəviyyatını dünyaya nümayiş etdirirlər". Heydər Əliyev mədəniyyətin ictimai həyatda rolunu, mahiyyətini həmişə dəyərləndirir, mədəniyyət xadimlərini, musiqiçiləri yeni yaradıcılıq axtarışlarına ruhlandırmaq üçün onların əməyini yüksək qiymətləndirirdi. Əlbəttə, sovet dönəmində Heydər Əliyevin Azərbaycan incəsənətinə, mədəniyyətinə göstərdiyi xidmətlərin öz xüsusiyyətləri var idi. Sovet imperiyasının təzyiqi altında milli mədəniyyətin inkişafına çalışmaq və onun nümayəndələrinin dünyada tanınmasına səbəb olmaq, sözün əsl mənasında, qəhrəmanlıqdır. Heydər Əliyev buna siyasi cəsarətinin, müdrik addımlarının və ən başlıcası ürəyinin hökmü ilə nail oldu. Xatırladaq ki, Azərbaycan o zaman böyük dövlətin - sovetlərin tərkibində kiçik bir respublika idi. Amma həmin vaxt dörd yazıçı və şairimiz - Süleyman Rəhimov, Mirzə İbrahimov, Rəsul Rza, Süleyman Rüstəm, üç bəstəkarımız - Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, maestro Niyazi, böyük müğənnimiz Rəşid Behbudov, memar Mikayıl Abdullayev, rəssam Tahir Salahov Sosialist Əməyi Qəhrəmanı kimi yüksək ad aldılar. Onların dünyada məşhurlaşmasında, sevilməsində öz orijinal yaradıcılıqları ilə bərabər, Heydər Əliyev qayğısı mühüm rol oynamışdır. Bu görkəmli insanların çətin maneələri aşmalarında ilkin köməyi, dəstəyi məhz ümummilli liderimiz göstərmişdir. Rusiyadan başqa heç bir sovet respublikasında bu qədər sənət xadimi belə şərəfli ada layiq görülməyib. Müqayisə üçün deyək ki, o zaman böyük respublika olan Ukraynada sənət adamları arasında cəmi iki Sosialist Əməyi Qəhrəmanı var idi. Şübhəsiz ki, ölkəmizin o zamankı nailiyyətləri Azərbaycana rəhbərlik edən Heydər Əliyevin fədakar xidmətinin, nüfuzunun, ədəbiyyata, sənətə münasibətinin, ən başlıcası isə böyük cəsarətinin nəticəsi idi. Xalq yazıçısı Anarın sözləridir: "Bu adların verilməsi, Azərbaycanın nüfuzunu qaldırmaq, Azərbaycan mədəniyyətini Ümumittifaq miqyasında təsdiq etmək demək idi". Bu adları Heydər Əliyev asanlıqla yox, siyasi mübarizələrin nəticəsində alırdı və bu da əsl vətəndaşlıq qələbəsi idi.
Heydər Əliyevin unudulmaz xidmətlərindən biri də budur ki, müdrik insan müasir musiqinin yeni janrlarının yaradılması ilə bərabər, milli musiqimizin də unudulmamasına çalışırdı. Xüsusilə də, Üzeyir Hacıbəyovun, Müslüm Maqomayevin əsərlərinin gənc nəsil tərəfindən öyrənilməsinə, tamaşaya qoyulmasına çox diqqət göstərirdi. Ümummilli liderin Üzeyir Hacıbəyov sənətinin ictimai əhəmiyyətini açıqlayan müdrik fikirlərindən: "Əgər nəzərə alsaq ki, əsrimizin əvvəllərində xalqımızın əksəriyyəti savadsız idi, kitab oxuya bilmirdi və kitablar da az idi, kino, televiziya və başqa vasitələr yox idi, təsəvvür edin, Üzeyir Hacıbəyov öz operası vasitəsilə Məhəmməd Füzulinin sözlərini, "Arşın mal alan", "O olmasın, bu olsun" və başqa operettaları vasitəsilə istədiyi fikirləri insanlara çatdırmaqla xalqımızın mənəvi və mədəni inkişafında nə qədər böyük xidmətlər göstəribdir".
Bu gün Azərbaycanda onlarca görkəmli sənət adamının - yazıçıların, şairlərin, musiqiçilərin, rəssamların, memarların ev-muzeyləri fəaliyyət göstərir. Azərbaycanda ev-muzeylərinin yaradılmasının təşəbbüskarı da məhz Heydər Əliyevdir.
Müdrik şəxsiyyət həmişə milli mədəniyyətə, onun tarixi qaynaqlarına diqqətlə yanaşırdı. Bu səbəbdən də, Azərbaycan mədəniyyətinin son illərdəki tarixi inkişaf yolu məhz Heydər Əliyevin himayəsi və nəzarəti altında davam etmişdir.
1993-cü ildə ümummilli liderimizin ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışı mədəni həyatımızda bir coşğunluq yaratdı. Müstəqillik dövrünə qədəm qoymuş Azərbaycan dahi rəhbərin mədəniyyət və incəsənətə göstərdiyi qayğının yeni sevinclərini yaşadı. Ulu öndərin imzaladığı sərəncamlar, həyata keçirdiyi tədbirlər və digər diqqət çəkən mədəni hadisələr, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında yeni bir eranın başlanmasına səbəb oldu. Ümummilli liderin həmişə işlətdiyi "...yüksək mədəniyyətə malik olan xalq həmişə irəli gedəcək, həmişə yaşayacaq, həmişə inkişaf edəcək" - fikri hamının dilinin əzbəri və əməli fəaliyyətinin əsas xətti olmalıdır.
Görkəmli ziyalıların, mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin əməyini yüksək qiymətləndirən Heydər Əliyev onlara hər cür şəraitin yaradılması üçün müxtəlif sərəncamlar imzaladı. Ulu öndər Heydər Əliyev görkəmli şəxsiyyətlərin təntənəli yubiley tədbirlərinə xüsusi əhəmiyyət verirdi və özü bu barədə deyirdi: "Dünya təcrübəsi göstərir ki, yubileyin keçirilməsi bir tərəfdən, yubilyarın xalq, ölkə, dünya qarşısında xidmətlərini bir daha təbliğ və nümayiş etdirmək, digər tərəfdən, müasir nəslin ona bəslədiyi hörmət və ehtiram deməkdir". Azərbaycan vətəndaşları hələ də unutmayıblar ki, Heydər Əliyev bu təntənəli yubileylərdə həm təşkilatçı, həm də iştirakçı olurdu.
1993-cü ildə mədəni həyatda baş verən bir neçə məqamı da xatırlatmaq lazımdır. Həmin il Heydər Əliyevin mədəniyyətlə bağlı imzaladığı ilk sərəncam xalq şairi Məmməd Arazın yubileyi ilə bağlı oldu. Eyni zamanda, dövlətin ən ali mükafatı sayılan "İstiqlal" ordeni ilkin olaraq üç xalq şairinə Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza Ulutürk (ölümündən sonra) və Məmməd Araza verildi.
1994-cü ildə Heydər Əliyevin sərəncamı ilə böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin 500 illik yubileyi təntənə ilə qeyd edildi. Fəlsəfə elmləri doktoru, akademik Ramiz Mehdiyevin fikrincə, Heydər Əliyevin bu yubileyi keçirməkdə ən böyük xidməti bundan ibarətdir ki, Füzuli ilk dəfə Azərbaycan xalqı qarşısında bütün əzəməti ilə ideoloji qəlblərdən azad olunmuş şəkildə dayandı. Bu həqiqətin dərki çox mətləblərdən xəbər verir. Böyük Azərbaycan şairinin qardaş Türkiyədə də yubiley şənlikləri keçirildi.
Azərbaycanın musiqi sənətinin inkişafında xidmətləri olan bəstəkarlardan Cövdət Hacıyevin, Aqşin Əlizadənin, xalq artistlərindən Sara Qədimovanın, Fidan Qasımovanın, Zeynəb Xanlarovanın "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunması ümummilli liderin musiqi sənətinə göstərdiyi diqqətin rəmzidir. Üzeyir Hacıbəyovun və Müslüm Maqomayevin yubileylərinə həsr edilmiş təntənəli gecələrdə dahi rəhbərin çıxışları hələ də unudulmayıb. Heydər Əliyevi bir məsələ də çox sevindirirdi ki, əsası Üzeyir Hacıbəyov tərəfindən qoyulmuş Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin görkəmli nümayəndələri olan Qara Qarayevi, Fikrət Əmirovu, Soltan Hacıbəyovu, Arif Məlikovu, Firəngiz Əlizadəni və başqalarını Vətənin hüdudlarından da kənarda yaxşı tanıyırlar.
Ümummilli liderimiz öz çıxışlarının birində demişdir: "Mahnı, musiqi qədər, incəsənət, mədəniyyət qədər insanları bir-birinə heç nə bağlamır. İncəsənətin, mədəniyyətin, xüsusən də, mahnının, musiqinin oynadığı rolu heç bir vasitə oynaya bilməz". Musiqi ayrı-ayrı xalqlara məxsus olsa da, insanları birləşdirən ən yaxşı vasitədir. Bu səbəbdən də müxtəlif faktlar arasında mədəni körpülər salmaq çox vacibdir. Heydər Əliyevin hakimiyyətə ikinci dəfə qayıdışından sonra respublikamızda müxtəlif dövlətlərin, xalqların, eləcə də xarici ölkələrdə Azərbaycanın mədəniyyət günlərinin keçirilməsinə start verildi. Heydər Əliyev tərəfindən təməli qoyulmuş bu mədəni əlaqələr bu gün də müntəzəm davam etməkdədir.
Heydər Əliyev xarici ölkələrdən respublikamıza gələn incəsənət xadimlərinin qastrol səfərlərinə böyük əhəmiyyət verər, onların çıxışlarına baxar, bəzən də qonaqları şəxsən qəbul edərdi. Alla Puqaçova, İosif Kabzon, Oleq Qazmanov və başqalarının respublika sarayındakı konsertlərində ümummilli liderin iştirakı və qonaqlarla görüşü unudulmaz xatirələrdəndir. Dünya şöhrətli musiqiçi Mstislav Rastropoviçin Bakıda yubileyinin təntənəli qeyd edilməsi, ona və atasına məxsus ev muzeyinin açılması məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsüdür.
Ümummilli liderimizin mədəniyyətə göstərdiyi diqqət və qayğının səbəbi öz fikirlərində gözəl açıqlanır: "Mən şerə də mahnıya da çox hissiyyətli adamam, musiqi, mahnı məni həmişə həyəcanlandırır". Ulu öndərin daxili zənginliyini özünün söylədiyi bu fikir qədər heç bir mülahizə dəqiq aça bilməz. Xatırlayırıq ki, həmişə konsertdən, tamaşadan, yubiley gecəsindən sonra Heydər Əliyev mütləq səhnə arxasına keçər, incəsənət xadimləri ilə görüşər, onların çıxışları barəsində fikirlərini söyləyərdi. Heydər Əliyevin özünün sevdiyi bəstəkarlar, mahnılar, əsərlər də var idi. Ən çox sevdiyi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov olub. Unudulmaz şəxsiyyətin fikirlərindən: "Tofiq Quliyevin mahnıları çoxdur. Lakin "Sənə də qalmaz" bunların zirvəsidir. Mən bu mahnını çox sevirəm". Ulu öndər xalq artisti Niyaməddin Musayevin ifasında Məmməd Arazın "Dünya sənin, dünya mənim, dünya heç kimin" mahnısını da çox sevirdi.
Ümummilli lider haqqında yazılan xatirələrdən, eləcə də özünün yaddaşımızda həkk edilən sözlərindən məlumdur ki, lap uşaqlıqdan teatr həvəskarı imiş. Heydər Əliyev orta məktəbdə oxuyarkən rəssam olmaq istəyirmiş. Yaradıcılığa meyil, məhəbbət onun bütün varlığında yaşadığından həmişə teatrı dərin məhəbbətlə sevib. Teatrlarda tamaşaya qoyulan bütün əsərlərin premyerasında mütləq iştirak edərdi. Bu səbəbdən də Azərbaycanın rejissor və aktyor qrupu Heydər Əliyevi "teatrın dostu" adlandırırdılar. Milli teatrımızın müasir tələblər səviyyəsində fəaliyyət göstərməsi ən böyük arzusu olub. Ona görə də həmişə teatrın tərəqqisi üçün müxtəlif kömək göstərən sərəncamlar imzalayardı.
Heydər Əliyeivn bir amalı var idi: "Qazanılan gəlir birinci növbədə mədəniyyətə sərf olunmalıdır. Çünki mədəniyyət hər şeydən üstündür".
Unudulmaz rəhbərimiz mədəniyyət işçilərinə maddi və mənəvi yardım göstərməklə kifayətlənmirdi. Ulu öndər həm də yeni, gözəl, mükəmməl əsərlərin ərsəyə gəlməsi üçün şərait yaradırdı, müzakirələr aparırdı, təqdim olunan hər bir yaradıcı əməyin bəhrəsi haqqında öz sözünü deyirdi. Bu gün də bəstəkarlar, musiqiçilər, yazıçılar, tənqidçilər etiraf edirlər ki, Heydər Əliyev hər bir sənət haqqında onun yaradıcısı, bilicisi, peşəkar nəzəriyyəçisi kimi mükəmməl, dəqiq və əsaslı fikir söyləyirdi. Bəzən ən böyük musiqi əsərləri - opera, balet haqqında elə fikir yürüdürdü ki, bəstəkarlar özləri heyrətdə qalırdılar. Çoxu yaxşı xatırlayır ki, sovet hakimiyyəti illərində azərbaycanlıların klassik musiqiyə - sivil mədəniyyətə sahib durmaları üçün hər cümə günü Heydər Əliyev başda olmaqla dövlət məmurları filarmoniyada simfonik əsərlərə qulaq asmağa gedərdilər. Bu, adicə sənət həvəsi və yaxud istirahət deyildi. Bu, Azərbaycan vətəndaşında musiqi duyumunun formalaşmasına, inkişaf etməsinə nail olmaq idi.
Tarixin vərəqlərini qatladıqca çox hadisələr yada düşür. 1937-ci ilin repressiyaları həm millətin istedadlı insanlarının sinəsinə tuşlanmışdı, həm də maddi mədəniyyət abidələrimiz yerlə-yeksan edilmişdi. Hüseyn Cavidin nəşinin uzaq Sibirdən Azərbaycana gətirilməsi, doğulduğu doğma Naxçıvanda torpağa tapşırılması və müqəddəs Cavidlərin ruhuna hörmət olaraq məqbərənin ucaldılması, eləcə də, Bakıda bu böyük şairin adına ev-muzeyinin açılması məhz Heydər Əliyevin misilsiz xidmətidir.
Unudulmaz Heydər Əliyevin Azərbaycan mədəniyyətinə göstərdiyi qayğı və diqqət heç vaxt yaddan çıxan deyil. Belə bir fikir var ki, millət şəxsiyyətini yetişdirir, şəxsiyyət də öz millətini dünyaya tanıdır. Müasir Azərbaycanın memarı olan Heydər Əliyev ümummilli lider və millət qəhrəmanı kimi tarixin şərəfli taxtına ucalıb. Ulu öndərin milli mədəniyyətə, mənəviyyata göstərdiyi münasibət və mövqe hər birimiz üçün böyük məktəbdir.

Azərbaycan.- 2007.- 17 iyun.- S. 4.