Əliyev Z.

Xalça sənətimizə layiqli töhfə

Son 30 ilə yaxın dövrdə çağdaş Azərbaycan xalçaçılığını çox maraqlı əsərlərlə zənginləşdirən Hacı Eldar Mikayılzadənin əməyinin bəhrəsi olan yeni "Şəbi-hicran" (2006) xalçasının özünəməxsus və ecazkar bədii həlli sübut edir ki, xalça sənətini yeni töhfələrlə zənginləşdirmək mümkündür. Bu unikal xalça (ölçüsü 140 sm x 205 sm) 50x50 sıxlığı ilə bir il ərzində toxunub.
Xalçanın adındakı məşhur ifadədən də göründüyü kimi, müəllif onu dahi söz xiridarı Məhəmməd Füzuliyə, onun nakam məhəbbət dastanı "Leyli və Məcnun"un qəhrəmanlarına həsr edib. Assimetrik kompozisiyalı xalçanın mərkəzi hissəsini şairin çox orijinal bədii həllə malik olan portreti tutur. Yarpaqlanan, çiçəklənən və bar verən üç azman ağacın yuxarı doğru yüksələn budaqlarının qovuşmasının yaratdığı həm real, həm də şərti bədii biçimli bu portret çox gözlənilməz və heyrətedicidir. Çiçəklərin ritmik düzümünün nəticəsində əmələ gələn bəyaz saqqal və çatılmış qaşlar, bir az da zümrüdü çalar olan qoşa göyərçinli çalma qayaların relyefinin yaratdığı düşüncəli və qırışlı şair çöhrəsini duyulan etmişdir. Hacı Eldarın Füzulinin aşiqanə gözlərini qayalar arasında gizlənmiş bir cüt ceyran təsviri ilə əvəzləməsi və daşların arasından süzülən bulaq suyunu göz yaşına bənzətməsi uğurlu bədii tapıntı olmaqla bərabər, yaddaqalandır. Portretin burun hissəsini qabardan bir-birinə sıxılan qoşa sərv ağacını da məntiqli müəllif yozumu hesab etmək olar. Həm də möhtəşəm bir dağ təəssüratı yaradan portreti sağ tərəfdən ağlayan Leylinin, soldan isə dua edən Məcnunun qaya şəkilli obrazı tamamlamasını uğurlu saymaq mümkündür.
Hər bir əsərində kompozisiyaya daxil etdiyi təsvir elementlərini mənalandırmağa üstünlük verən Hacı Eldarın "Şəbi-hicran"dakı üç ağacı da rəmz mahiyyətlidir. Mərkəzi ağac fəlsəfənin, sağdakı musiqinin, soldakı isə poeziyanın bədii-obrazlı görüntüləridir. Elə ağacın dibində kitab oxuyan şəxs müvafiq olaraq filosofun, ud çalan musiqinin, şeirlərini səsləndirən şairin təsvirləri də mənalı dəqiq görüntünü çevirməyə xidmət edir.
İlk baxışda adi görünən ifadəli qəhvəyi rəngli ağac gövdəsində heyvanlar arasında ünsiyyəti əks etdirən təsvirləri də uğurlu bədii ifadə saymaq olar. Əsərdə mərkəzi ağacın meyvəli budaqları yuxarı hissədə, həm də Füzulinin sinəsində çarpazladığı əllərinin görüntüsüdür. Elə həmin ağacın aşağısında talelərinə işıqlı yol arayan Leyli ilə Məcnunun ağaca tapınmaları həm də düşündürücüdür. Bir qədər sağda turacın, solda isə tovuz quşunun təsvirləri də rəmzi məna daşıyaraq müvafiq fəlsəfəni, musiqi və poeziyanı ifadə edir. Bu üç məna-məzmun daşıyıcılı ağacdan yaxın-uzaq məsafədə yerləşdirilən təsvirlər də "Leyli və Məcnun"dakı təzadlı süjet xəttinin bədii-obrazlı şərhidir. Aşiqlərin görüşü, Leylinin şamla söhbəti, Məcnunun Kəbədə dua etməsi, onun müharibəyə etirazı, Leylinin anasından nəsihət eşitməsi, Məcnunun heyvanlar arasında olması, ata-anasının onu araması kimi təsvir-süjetlər poemanın məzmununun açımına xidmət edir.
Xalçanın mərkəzi hissəsini tamamlayan portretin başı üzərindəki tağla əhatələnmiş səma mənalı olduğu qədər də ecazkardır. Belə ki, mavi səmadakı ritmik düzümlü buludlar əslində yazıdır və Füzulinin məşhur "Ya Rəbb, bəlayi-eşq ilə qıl aşina məni! Bir dəm bəlayi-eşqdən etmə cüda məni!" beytinin bədii təqdimatıdır.
Əsərin mərkəzi hissəsini əhatələyən sahələr də rəssam tərəfindən kifayət qədər mənalandırılıb. Əsas kompozisiyanı dövrələyən mavi kiçik haşiyəni Füzulinin qəzəlləri ilə, onunla qoşalaşan isti koloritli digər kiçik haşiyənin isə ruh və canı ifadə edən yazı və təsvirlə zənginləşdirilməsi yaddaqalandır. Üç ağacın altındakı kiçik haşiyələrlə əsas təsvir arasındakı hissədə verilən dəvə karvanı bütün əsərin çoxqatlı məna-məzmun yükündən kənar deyil. Sevgilisi Leylini aparan karvana sarbanlıq edən Məcnunun özünün də bu qəmyüklü dəstəyə qovuşmasını göstərən rəssam bir daha detalları mənalandırmaq istedadını nümayiş etdirə bilib.
Bütünlükdə Hacı Eldar Mikayılzadənin yaratdığı unikal "Şəbi-hicran" xalçası əfsanəyə dönmüş məhəbbətlə Füzuli poeziyası arasında obrazlı bir körpüyə bənzəyir. Əsərdəki çoxsaylı kiçik süjetlərə baxdıqca sanki dahi söz xiridarının və qəhrəmanlarının anbaan dəyişən ovqatlarını, keçirdikləri iztirabları diqqətlə izləyən bir tədqiqatçının nəfəsini duyursan. Bütün bunlar sonda romantik-fəlsəfi baxış süzgəcindən keçib obrazlaşdığından əlavə ictimai-bəşəri mahiyyət daşıyır. Bir vaxtlar dahi gözəllik və kədər tərənnümçüsünün oxuculara bəxş etdiyi ulu misraları, əbədi hissləri Hacı Eldar Mikayılzadə bir neçə əsr sonra yadda qalacaq sənət incisində əbədiləşdirilib desək səhv etmərik.
Etiraf edək ki, Azərbaycan xalçaçılığının çoxəsrlik tarixində bu qədər məna-məzmunla yüklənmiş xalçalar çox azdır. Elə onların bir qismini Hacı Eldar özünün 30 illik yaradıcılığında yaradıb. Hələ 1981-ci ildə toxunan ilk "Şəbi-hicran" xalçası, "Nağıllar aləmi" (1983), "Azərbaycanın poeziya və musiqi korifeyləri" (1983-1984), "Xətai" (1990), "Xilaskar" (1995-1997), "Bismillahir-rəhmanir-rəhim" (2001) və.s əsərləri bunun təsdiqidir.
Sonda qeyd edək ki, onun yaratdığı çeşnilər əsasında toxunan xalçalar bir çox beynəlxalq xalça sərgilərində mükafata layiq görülmüş, İngiltərə, Rusiya, Türkiyə, Fransa, Belçika və başqa ölkələrdə təşkil olunmuş fərdi sərgilərində uğurla nümayiş etdirilərək sənətsevərlərin və sənət xiridarlarının böyük marağına səbəb olmuşdur. Bu gün əsərlərinin müxtəlif muzeyləri, eləcə də ABŞ, İtaliya, Fransa, Küveyt, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı kimi ölkələrin nüfuzlu şəxsi kolleksiyalarını bəzəməsi də Hacı Eldarın bənzərsiz sənətinə olan beynəlxalq marağın ifadəsidir.
Rəssam özü isə yeni arzularla yaşayır. Onun malik olduğu yaradıcı potensial bizi tezliklə qədim el sənəti ənənələrinə yeni və fərqli nəfəs verən sənətkarın çox maraqlı əsərləri ilə üz-üzə, göz-gözə qalacağımıza inam yaradır.

Azərbaycan.-2007.-10 iyun.-S.6.