Məhərrəmova T.

Yaradıcılığa heç kəs qadağa qoya bilməz

Faiq Sucəddinov, Xalq artisti: "İnsan nə qədər istedadlı

və işgüzar olursa, onu o qədər də sıxırlar"

İndi də vaxtının çox hissəsini musiqiyə həsr edir və bunu uzun illərin peşə vərdişi kimi yox, azalmaq bilməyən sənət istəyi kimi dəyərləndirir. Köhnə məktəbinə, peşəkarlıq vərdişlərinə hörməti qoruyub saxlamağa çalışır. Bu gün axtarışlarının ünvanı dəyişən bəstəkarların axınına qatılmaqdan da özünü gözləyir.

Tanınmış bəstəkar, Xalq artisti Faiq Sucəddinov 60 yaşının dönəmində özünə hesabat verərkən "nəsə eləmişəm" - deyir.

Qalın divarlar

- 60 yaşınızı qeyd etməyə hazırlaşırsınız. İllər tezmi gəlib keçdi?

- Bu vaxta qədər bircə adamdan belə eşitmədim ki, 60 yaş gec gəlib keçdi. Vaxtın bu qədər tez keçməsinə adam inana bilmir. Mənə elə gəlir ki, bu barədə söhbət düşəndə bütün insanlar eyni sözləri deyir. Hər adam öz yolu ilə gedir - kimi az, kimi çox yazır. Ancaq hamısı çətin, daşlı-kəsəkli, kələ-kötür yollardan keçir. Bu yollarda hərdən bir yaşıl işıq görünür. İnsan çətinliklə bu yaşa gəlib çatır və geri boylanıb baxır ki, neyləmişəm. Amma 60 yaş faktdır. İstər-istəməz bu yaşın azlığı və ya çoxluğu barədə fikirləşirsən. Çox şeylər olub ki, mənim yadımda deyil. Ancaq adamlar var ki, həyatlarının hər günü onların yadındadır. Təkcə onu bilirəm ki, çox, ya az - nəsə eləmişəm. 60 yaşın nöqsan tərəfləri də var. Bəzən səhhətlə bağlı problemlər yaranır. Ancaq həyat davam edir və onunla ayaqlaşmaq lazımdır. Əsas odur ki, özünü itirməyəsən. 60 yaş həmçinin böyük məsuliyyətdir. Bu yaşda insan daha müdrik olmalıdır. Yaradıcı insanı tez qırmaq olar. Ancaq o bir az güclü olmalıdır.

- Siz güclü insansınız?

- Mən idmanla məşğul oluram. Fiziki sağlamlığı insanın iradəsini də möhkəmləndirir. Həyat mübarizədir. Mübarizə aparmaq lazımdır.

- Bir az əvvəl dediniz ki, olub-keçən çox şeylər yadınızda deyil. Bununla belə, yaddaşınızdan silinməyən anlar həyatınızın kədərli, yoxsa daha çox şirin çağları ilə bağlıdır?

- Məsələ kədər və şirinlikdə deyil. Hərdənbir uşaqlıq anları, tələbəlik illəri insanın gözləri qarşısından işıq kimi gəlib keçir. Uşaqlıq illərimdə çoxlu çətinliklərim olub. Asəf Zeynallı adına Musiqi Məktəbini, daha sonra Xarici Dillər İnstitutunu və Konservatoriyanın bəstəkarlıq sinfini bitirmişəm. Düzdür əvvəlcə mən pionoçu kimi çalışırdım və bəstəkarlıq etmək fikrim yox idi. Bir mahnı yazdıqdan sonra bəstəkarlıq fakültəsinə daxil oldum və bu işlə çox ciddi məşğul olmağa başladım. İlk mahnımın ifaçısı da Gülağa Məmmədov oldu. İnsan cavan olanda çox şeyi başa düşmür. İnsan bəzən o ilk işin mahiyyətini dərk eləmir. Başa düşəndə də gec olur. O vaxt həmin mahnını nota yazmalı, oxuyan müğənniyə imzalatmalı və özümçün saxlamalıydım. Ancaq bunu etmədim.

- İlk mahnınızdan sonra bəstəkar kimi irəliləmək çətin olmadı ki?

- Təbii ki, çətinliklər çox olub. Həyatda qəribə şeylər var. İnsan nə qədər istedadlı və işgüzar olursa, onu o qədər sıxırlar. Adam var ki, "baş üstə, sizin üçün nə gətirim, nə edim?" - deyə-deyə yaşayır, adam da var ki, dik başla yaşayır və bunların heç birini dilinə gətirmir. Mən ikinci kateqoriyaya aidəm. Amma həmişə istəmişəm ki, nəsə edim, özümü qabağa çəkim. "Mən bu sənəti bilirəm" - deyə özümü təsdiq eləmişəm. Əlbəttə, bu mərhələ çox çətin olub. Elə indi də çətindir, problemlər var. Bu gün də elə səddlər var ki, onları dəf etmək mümkünsüzdür.

- Deyə bilərsinizmi, kimdənsə asılı olmamaq sizi nədən mərhum edib?

- Bəxtim onda gətirib ki, cavan yaşlarımda orkestrdə pionaçu kimi fəaliyyət göstərmişəm. Mən öz işimi tələb olunduğundan da yüksək səviyyədə yerinə yetirirdim. Yaxşı piano çalırdım. Təbii ki, onlar məndən bərk yapışmışdılar, mən onlardan yox. İş yeri hər yerdə var idi, dəvətlər də öz yerində. Mən müdiriyyəti hiss eləmirdim. Sonra elə oldu ki, özüm Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrının müdiri və bədii rəhbəri işlədim. Sonra orkestrin bədii rəhbəri kimi çalışdım. Yenə də başımın üstündə müdiriyyəti hiss eləmədim. Altı il gedib xaricdə yaşadım, orda da hiss eləmədim. Camaat saat səkkizə qədər kompyuterin qabağında otururdu, mənsə saat birdə evdə idim. Sənətimə, ziyalılığıma görə mənə heç kəs bir söz demirdi.

- İndi iş yeriniz haradır?

- Hələlik öz sənətimlə məşğulam. Müstəqil bəstəkar kimi çalışıram. İş yerim yoxdur.

- Bu gün bəstəkar kimi yaradıcılığınıza qadağa qoyan varmı?

- Ümumiyyətlə, yaradıcılığa heç kəs qadağa qoya bilməz. Yaradıcılıq insana məxsusdur. Sadəcə, sifariş olanda bəstəkar məsuliyyətlə çalışır. Ünvansız işləmək düzgün də deyil. Məsələn, mən bu gün kino musiqisi yazıram. İstər-istəməz otururam, fikirləşirəm, çalışıram. Onun bəhrəsi olaraq təbii ki, yeni musiqilər əmələ gəlir. Bilirsiniz ki, Tofiq Quliyevin bütün musiqiləri, Emin Sabitoğlunun əksər musiqiləri kinodan çıxıb. Ünvansız çalışmaq çətindir. Hazırda Musiqili Komediya Teatrında tamaşa üçün musiqi yazıram. Rusiyanın NTV kanalı, Azərbaycan televiziyası üçün musiqi yazmışam. Təbii ki, mahnılar da yazıram. 2006-cı ilin yanvarında Filarmoniyada simfonik orkestrlə birlikdə müəllif konsertim keçirildi. Özüm royal arxasında oturdum. 60 illiyimdə isə Heydər Əliyev adına Sarayda konsert vermək istəyirəm.

İndi də gedə bilərəm

- Bəzi müğənnilər var ki, onların məşhurlaşmasında bəstəkarın rolu danılmazdır. Bəzi bəstəkarların isə məşhurlaşmasında müğənnilərin rolu var. Siz necə fikirləşirsiniz, bu populyarlıqda müğənni-bəstəkar tandemi əsasdır?

- Təbii ki, tandem əsasdır. Bircə şey bilirəm ki, bu gün oxuyanların tərcümeyi-halında peşəkar bəstəkarların adları əksini tamamlayır. Məsələn, Şövkət Ələkbərovanın, Rəşid Behbudovun tərcümeyi-halında həmişə yazılacaq ki, Tofiq Quliyevin musiqisini ifa ediblər. Mənə elə gəlir ki, bəstəkarın musiqisi o qədər yaxşı olmalıdır ki, oxuyan onu bəzəməməlidir. Təbii ki, oxuyan onu bəzəyir. Ancaq müğənni bəstəkarla yaradıcılıq məsələsinə girişirsə, məncə bu, düzgün deyil. Bəstəkarın yazdığı musiqi gözəl olmalıdır ki, müğənninin ona müdaxiləsinə ehtiyac qalmasın. Mən yazdığım musiqini bir neçə dəfə öz süzgəcimdən keçirirəm. Necə ola bilər ki, pis mahnını verəsən müğənniyə ki, o, onu gözəlləşdirsin? Müğənni onu nə qədər gözəl işləsə də, o mahnı itəcək. Söhbət mahnıdan yox, musiqidən gedir. Musiqi birinci variantda gözəl olmalıdır. Hərdənbir oranyeman edirlər. Hərə öz fikrini daxil edir. Ancaq bu, düzgün deyil. Bəstəkarsansa, mütləq öz sənətini yüksək saxlamalısan. Elə etməlisən ki, yazdığın musiqi insanlara yaxın olsun.

- Türkiyədə çalışdığınız illəri yaradıcılıq baxımından uğurlu saymaq olardımı?

- Orada şəraitim gözəl idi. Özümlə sintizator aparmışdım. Mən həmin alət tərəfə gedəndə, elə bil ayrı bir aləmə gedirdim. Çünki orada mənim sənətim vardı və Vətənə bir az yaxın idim. Bu, məni yaşadırdı. Demək olar ki, hər gün işləyirdim. İlk azərbaycanlıyam ki, mən Türkiyədə kitab, iki disk buraxdım. Həmin disklərdə 600-ə yaxın mahnım var.Bu gün həmin musiqilər Türkiyədə çalınır. Orada qanunlar çox sərtdir. Hətta bu yaxınlarda "mahnınıza klip çəkdirməyə icazə verirsinizmi?" - deyə mənə telefon açdılar. Dörd ildir ki, Türkiyədən qayıtmışam. amma yenə də musiqimi orada ifa edirlər. Son 35 ildə ilk dəfə onların tarixində belə bir hadisə baş verib. Nikosiyadakı Saray Otelində kitabın və disklərin təqdimatını keçirəndə mənim adımı iki dəfə çəkdilər. Öz şairlərinin adını isə daha çox hallandırdılar. Sadəcə, təsdiq olundu ki, bəstəkar azərbaycanlıdır. Mənim orada böyük rütbəli dostlarım var. Onlar hamısı musiqini çox sevirlər. Türkiyədə vətənpərvər adamların çox olduğunu gördüm. Onlar daha çox özlərinkindən yazırlar. Hərçənd ki, müəllif mən idim, ancaq daha çox öz şairlərinin adını hallandırırdılar. Bizdə isə hər hansı əcnəbi adamın adını qaldırıb göyə qoyurlar.

- Bir halda ki, işləriniz Türkiyədə pis getmirdi, niyə qayıtdınız?

- Onlarla müqavilə bağlasam da, nə qədər istəsəydim, qala bilərdim. Bilirsinizmi, hər adam öz həyatını yaşayır. Türkiyədə yaşadığım müddətdə oğlum orada universitet qurtardı. Ancaq indi elə hesab edirəm ki, həmin altı il mənim tərcümeyi-halımdan silinir. Çünki mən vətəndən uzaq olmuşam. Mən vətənpərvər adamam. İnanın mənə, indi də gedə bilərəm. Mən piano çala bilərəm. Hara getsəm, orada oturub çalacağam. Not da yazıram, oranyeman da edə bilirəm. Hətta bura qayıdandan sonra da təkliflər alırdım. Ancaq öz fikrimdən dönmədim.

- Hər halda altı il az müddət deyil. Qayıdıb gələndən sonra musiqi aləmimizdə hansı dəyişiklikləri gördünüz? Yoxsa, hər şey qoyub getdiyiniz kimi idi?

- Bir az musiqimizdə peşəkarlıq itib. Hamı musiqi ilə məşğul olmaq istəyir. Özü də oxumamaq şərti ilə... Onda gəlin, Konservatoriyanı bağlayaq. İstedad yaxşı şeydir, ancaq elm də olmalıdır. Bu gün musiqimiz bir qədər özfəaliyyət şəklindədir, ciddilik yoxdur. Çox istərdim ki, musiqiçilərimiz, müğənnilərimiz xaricdə çoxlu konsertlər versinlər, hər yerdən onların səsi gəlsin. Əfsuslar olsun ki, onlar elə hamısı Bakıda çıxış edirlər. Səviyyələri toy çərçivəsindən kənara çıxmır.

- Bu gün hər şeyi bazar qanunları idarə edir. Bəs incəsənətin bu qanunlara tabe olması, alqı-satqı predmetinə çevrilməsi nə qədər doğrudur?

- Bu, doğru deyil. Bütün dünyada musiqini dövlət maliyyələşdirir. Dövlət mütləq bəstəkardan əsər almalıdır. Mənim yaxşı mahnılarım var. Oxuyana necə zəng vurub deyim ki, toya gedib pul qazanmısan, gəl, mahnılarımı al. Bunu özümə rəva bilmirəm. Axı mən dövlətin adamıyam. Bu xalqın bəstəkarıyam. Mən İngiltərədən gəlməmişəm. Bir bəstəkar, Xalq artisti kimi yaşamalıyam. Sifarişlər olmalıdır. Demirəm ki, yazdıqlarımla "xaltura" edəcəyəm. Dəvət edin, mən yazım və yazdığım əsərin pulunu ödəyin. Bütün ölkələrdə belədir. Sovet dövləti ilə müqayisə edəndə, Rusiyada bəstəkarların vəziyyəti pis deyil. Bu gün xaricə çıxışımız yoxdur ki, bir əsər yazıb onu ifa eləsinlər. Təbii ki, maliyyə problemləri üzündən. Bu gün ürəyimdən çox şeylər keçir. Məsələn, orkestrimizin olmasını istəyirəm. Həmin orkestr üçün oranyirovka etmək, musiqilər yazmaq istəyirəm. Əfsuslar olsun ki, bu gun bu, Azərbaycanda mümkün deyil. Bir simfonik orkestrimiz var, o da öz proqramı ilə çıxış edir. Estrada da demək olar ki, yox şəklindədir. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, mən öz yaradıcılığımı davam etdirirəm.

- Əksər sənətçilərin "zamanın axarına uyğunlaşmalıyıq" fikrinə münasibətiniz necədir?

- Sovet birliyi dönəmində Mədəniyyət Nazirliyi və Teleradio Komitəsi hər il bir-iki dəfə əsər alırdı. Bu gün əsər almaq məsələsi çətinləşib. Təbii ki, bu gün çox şeyi mübarizə ilə əldə edirsən. Bəstəkarlar İttifaqında 100-dən artıq bəstəkar var. Təbii ki, onlar hamısı mahnı yaza bilməz. Ancaq bu gün hər şey ayrı bir səviyyədədir, dediyiniz bazar iqtisadiyyatına yaxınlaşıb. Əsərlərin səslənməsi çətindir. Alıcı da yoxdur.

Çətin iş

- Tanınmış bəstəkar Aqşin Əlizadə müsahibələrinin birində "Bizi dövr yetişdirmişdi" deyib. Sizin bu deyimə münasibətinizh necədir?

- Mən belə qlobal səviyyəyə qalxmaq istəmirəm. Hər dövrdə yetişmə var. Məsələ ondadır ki, bu gün Azərbaycanda musiqiyə tələbat bir qədər dəyişib. Tələbat şou tərəfə yönəlib. Ciddi musiqiyə tələbat isə azdır. Əvvəllər qastrollara, konsertlərə gedirdilər. İndi bunlar da yoxdur. Bu vəziyyət təkcə Azərbaycanda deyil, elə Rusiyada, Ukraynada da belədir. Televiziyanı açan kimi bütün verilişlərin hamısı mahnı, şou, oynaq musiqi, əyləncədən ibarətdir. Bu gün düşündürücü bir şey yoxdur. O dövrdə də, bu dövrdə də istedadlı insanlar doğulur. Sadəcə, tələbat ayrı cürdür.

- Bir dəfə tanınmış bəstəkarlardan biri də dedi ki, bu meydanı şou sahiblərinə verməkdə bizim də günahımız var. Siz bu qınaqdan özünüzə pay götürürsünüz?

- İnsan nə istəyir, ona da qulaq asır. Nə yazırsansa, onu kütlə üçün yazırsan. Yazırsan ki, musiqinin dinləyicisi olsun. Bəyəm biz boşluq zamanı yazmırdıq? Mən Konservatoriyanın 3-cü kurs tələbəsi olanda əsərimi Bədii Şuraya göstərməyə icazə verdilər. Qoymurdular ki, kənardan kimsə gəlib ora nəsə versin. Bu gün isə bu qadağalar yoxdur. İndi müğənni disklə gələrək "mahnı yazdırmışam, oxuyum" deyir. Bu, düzgün deyil. Bu gün küçələrdə disklər satırlar. Nə musiqisi bəllidir, nə sözləri. Buna görə indi bizim musiqi öz istiqamətini itirib - Azərbaycandan bir az uzaq düşüb. Bu, ayrı bir musiqidir. Mağazalarda satılan həmin mahnı disklərinin yığılıb yandırılması fikri ilə mən də razıyam. Çünki onlar mədəniyyətimizə, incəsənətimizə heç bir xeyir gətirmir. Bir də görürsən ki, biri ud və ya saz çalır, deyir ki, mən də bəstəkaram. Amma bu alətlərin də öz bəstəkarı var.

- Bəzən deyirlər ki, yaxşı musiqi şimşək çaxması kimi ani yaranır. Belə bir fikir də var ki, yaxşı musiqi ilhamın məhsuludur.

- Bu sənətə gəlmək üçün sənin mütləq istedadın olmalıdır.

İlham da əsasdır. Amma bu, sənətdir. Vasif Adıgözəlov bir dəfə demişdi ki, oturub gözləyim, ilham quşu nə vaxt qonacaq, mən də onda yazacağam? Bu, düzgün deyil. İşimi bitirənə qədər piano arxasında oturub işləməliyəm. Mən böyük məsuliyyət altındayam. Bir çoxlarına yüngül görünsə də bu, çox çətin işdir.

Yubiley

- Sizcə, yaxşı musiqini ancaq yaxşı adam yaza bilər?

- Ümumiyyətlə, insan yaxşı olmalıdır. Əlindən bir iş gəlməyən, səriştəsiz, sənətini bilməyən adam başqa yollara əl atır ki, pislik edib nəsə qazansın. Mənə elə gəlir ki, peşəkar, işini bilən adam pis ola bilməz. Onun kiməsə pislik etməyə heç vaxtı da yoxdur. Bu barədə heç fikirləşmir də... Arada gəzən adamlar həmişə pislik edir. Onu da deyim ki, mən hazırda inzibati yerdə işləmədiyimdən o pis adamları az görürəm.

- Ürəyinizdə yazmadığınız mahnıların intizarı çoxdurmu?

- Həyatdır da... Təbii ki, yaradıcılıq davam edir. İnsanın qəlbində sevgi olmalıdır ki, onu yaşatsın, musiqilər yazsın. İnsanın içərisində Tanrıya, Vətənə, doğmalarına, ümumən insanlara sevgi olanda o, işləyir. İnsan iki dəfə ölür - bir içindəki sevgi, ilham öləndə, bir də ki, bioloyi yolla. Yaradıcı insan həmişə axtarışda olmalı, öz işindən sevinc duymalıdır. İçərisi boş olana isə yazmaq çətindir.

- Bəs öz auditoriyasını, dinləyicisini tapmayan çoxmu mahnılarınız var?

- 80-nə nədər mahnım var ki, onları saxlamışam. Yenə deyirəm, sifariş lazımdır. Onları elə-belə verə bilmərəm. Mən peşəkaram. Mahnını verib, mütləq əvəzini almalıyam. Bu mənim sənətimdir. Sovet İttifaqı təzə dağılan vaxtlarda rütbəli adamlardan biri məni çağırıb: "Eşitdim ki, mahnı satırsan" - deyə soruşdu. Dedim ki, bəli, satıram, bu, mənim sənətimdir. Dülgər öz taxtasını, əməyinin məhsulunu satan kimi mən də öz əsərimi satıram. Mən elə-belə versəm, o biriləri kimi qeyri-peşəkar səviyyəyə enərəm. Bu gün də kim sifariş edir, onunla işləyirəm. Həmin müğənnini də öz səviyyəmə qaldırmağa, zövqümə uyğun oxutmağa çalışıram.

- İndiki zamanda irəli getmək üçün özünü stimullaşdırmağa nə lazımdır?

- Maliyyə... Bu gün maliyyə çox şeyi həll edir. Maliyyə olsa bu gün çox adam gedib öz əsərlərini xaricdə göstərə, onlardan bəhrələnə bilər. Sovet dönəmində Rusiyada, Qazaxıstan, Ukrayna bəstəkarları ilə görüşürdük. Bu yaradıcılıq görüşləri tərəflərin hər birinə böyük informasiya verirdi. Bu gün isə hamımız öz qazanımızda bişirik. Heç bir informasiya yoxdur. Həmçinin festivallarda iştirak edirdik. İndi o festivalları da maliyyələşdirən yoxdur.

- Demək olarmı ki, bu gün yaradıcılıq aləmi bir növ donub?

- Yox, donmayıb. Sadəcə, yaradıcılıq görüşləri, plenumlar, seminarlar yığışdırılıb. Bəstəkarlar İttifaqının fəaliyyəti də istənilən səviyyədə deyil.

- Elə isə, bugünkü musiqi aləmimizə necə ad verərdiniz?

- Hər kəs özü üçün...

- Yeri gəlmişkən, bu yaxınlarda demisiniz ki, Bəstəkarlar İtifaqı yubileyinizin keçirilməsinə laqeydliklə yanaşır.

- Yubileyimi keçirib-keçirməmələri mənə maraqlı deyil. Hamısını özüm edəcəyəm. Həmişə özüm-özümə dayaq olmuşam. Əsas odur ki, məni yaxınlarım təbrik etsin. Bu mənim üçün hər şeydən vacibdir.

Kaspi.-2007.-9-11 iyun.-S.22-23.