Mehdixanlı T.
Milli teatrımızın şərəfli tarixi ilk dəfə 1873-cü il martın
10-da
"Lənkəran xanının vəziri", bir ay sonra isə
"Hacı
Qara"
əsəri ilə başlanıb. Hər iki əsərdə
Teymur ağa və
Hacı Qara obrazlarının yaradıcısı
Əsgərağa Goranidir.
Əsgərağa Adıgözəlovun
- Goraninin nəvəsi,
40 ildən artıq Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar
Teatrında tərbiyəçi-müəllim işləyən
Nigar Mikayıl qızı Adıgözəlova-Əzimovanın dediklərindən:
"Babamın anadan olmasının 150-ci ildönümüdür.
Respublika
mədəniyyət və
turizm naziri cənab Əbülfəs
Qarayevə məktub yazmışam ki, əgər mümkünsə
Gəncə şəhərində
onun türbəsi üzərində "Burada
"Hacı Qara" rolunun ilk ifaçısı
Əsgərağa Adıgözəlov-Gorani dəfn olunmuşdu" sözləri
yazılsın".
Nigar xanım əvvəllər də əlaqədar təşkilatlara
müraciət edib. Lakin istəyi cavabsız qalıb. Sevindirici haldır ki, onun Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyinə ünvanladığı
məktuba cəmi on gün sonra
rəsmi cavab gəlib: "Babanız Əsgərağa Adıgözəlov-Goraninin xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə Gəncə şəhəri,
Səbiskar qəbirstanlığında
dəfn olunduğu türbənin və vaxtilə yaşadığı
binanın üzərində
xatirə lövhəsinin
vurulması Gəncə
Şəhər Mədəniyyət
və Turizm İdarəsindən xahiş
olunmuşdur". Nigar
xanım belə operativ münasibəti müstəqilliyimizin təntənəsi
kimi qiymətləndirir.
Goraninin fəaliyyəti,
xidmətləri nədən
ibarət olub? O,
1857-ci ildə anadan olmuşdu. Tanınmış
tarixçi Mirzə Adıgözəlin nəvəsi
idi. İlk təhsilini Gəncə şəhərində almışdı.
Sonra Bakı gimnaziyasında oxumuşdu.
Onun teatra, səhnəyə marağı
da həmin dövrdə yaranmışdı.
Gimnaziyada Nəcəf
bəy Vəzirovla dostluq etmişdi. Müəllimləri, milli
mətbuatımızın banisi
Həsən bəy Zərdabi onların xətrini çox istəyərdi. Onun söhbətləri gənclərdə
səhnəyə, teatra,
ədəbiyyata həvəs
oyadardı. Günlərin
birində Həsən
bəy deyib: "Ağıllı balalar, bu əsərləri mənə Mirzə Fətəli göndərib.
Rica edirəm, oxuyun, onlardan birini seçib səhnəyə çıxardaq".
Hələ teatr, səhnə, kütləvi
gülüş yığıncağı
nədir bilməyən
gənclər sevimli müəllimlərinin məsləhətinə
əməl edib əsərləri maraqla oxudular. Hamısının
fikri üst-üstə düşdü
ki, hər iki əsəri oynasınlar. Həsən bəy də bu qənaətlə razılaşdı. Rollar bölüşdürüldü, məşqlər başladı,
ilk teatr elanları yazıldı. Həmin vaxtdan da milli teatr
sənətinin əsası
qoyuldu. H.Zərdabi
"Həyat" qəzetində
yazmışdı: "Oynayanlar yaxşı oynadılar. Ələlxüsus
Əsgərağa Adıgözəlov
Hacı Qaranın xarakterini tamaşaçılara
inandırıcı çatdırdı.
Onların oyunu camaatın xoşuna gəldi".
Əslində Əsgərağa
Gorani peşəkar aktyor deyildi, amma onda komizmi
ilə sərtlik xüsusiyyətlərini birləşdirmək
istedadı vardı. Səhnə incəliklərini, nüanslarını
həssaslıqla duyur,
dərk edirdi. Oynadığı Hacı
Qara rolunun timsalında dövrün ədalətsizliyinə, riyakar
mövqelərə, saxtakarlığa,
yalanlara, qorxaqlıq və şərəfsizliyə
nifrətini bildirmişdi.
Onun qrimdə camaat qarşısına çıxması daxili emosiyasından, bu yolla fikirlərinə aşkarlıq gətirmək
istəyindən yaranmışdıE
Əsgərağa gimnaziyanı
qızıl medalla bitirib təhsilini davam etdirmək üçün Moskvaya getdi. Nəcəf bəy Vəzirovla birlikdə Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında
oxudu. Orada da cəhalətdən, avamlıqdan yaxa qurtarmaq, millətinin savadlanması üçün
yollar axtarırdı.
"Əkinçi" qəzetinin
ilk saylarını böyük həvəslə
oxuyan Əsgərağa
redaktor Həsən bəy Zərdabiyə məktub yazmışdı:
"Keçən il kənd əhli ilə danışdım.
Onlar hazırdır, əlləri qabara-qabara, üzləri tərləyə-tərləyə qazandıqları
puldan üç manat cəm edib "Əkinçi"yə gətirsin. Amma çifayda, kənd əhli poşt adını eşitməyib, qəzet gətirməyin qaydasını
bilmir. Taxsır bəyzadələrimizdədir ki,
qəzet gətirib onlara paylamırlar".
Ə.Gorani "Əkinçi"nin ən fəal, dövrə, zəmanəyə,
hadisələrə dəqiq,
doğru münasibətini
bildirən müxbirlərindən
olub. Qəzetin 17 nömrəsində onun özünün və müxtəlif imzalarla 39 məqaləsi dərc olunub. O yazıları indi də həyəcansız
oxumaq mümkün deyil. Publisist qələm sahibi kimi tanınmışdı.
Maraqlı dram əsərlərinin müəllifi
idi. "Qocalıqda yorğalıq" pyesi müxtəlif teatrların
repertuarından uzun illər düşməmişdi.
Həmin əsər əsasında unudulmaz televiziya rejissoru Rauf Kazımovski tamaşa lentə almışdı. M.Lermontovun
dilimizə çevirdiyi
şeirləri indi də oxucuların xoşladığı əsərlər
sırasındadır. Onun
"Qara yel" romanı dünya xalqlarının 20-dən
artıq dilinə tərcümə olunub.
"Gəncə və
gəncəlilər" bədii-publisistik, sənədli kitabın müəllifi Əhməd İsayev yazır: "Əsgərağa
Adıgözəlovun (Goraninin)
taleyi bəllidir. Bilirdik ki, o,
Səbiskar məzarlığında
dəfn olunub. Qəbrinin üstündə
də türbə ucaldılıb. Orada isə belə türbələr çoxdur.
Bəs səhnəmizin
ilk Hacı Qarasının son mənzili hansıdır? Çoxlarından soraqlaşdıq.
Yaşı 90-nı haqlamış İsmayıl
kişi imdadımıza
çatdı. O, qırmızı
kərpicdən tikilmiş
tağlı, milli naxışlı, ornamentli,
dördkünc türbəni
göstərdi. Ora maraqla, heyrətlə baxırıq. Hayıf ki, nə köhnədən, nə də indi abidənin
tanınması üçün
yazılı məlumat
yoxdurE" Yuxarıda
dediyimiz kimi bu barədə mədəniyyət və
turizm naziri cənab Əbülfəs
Qarayev artıq tədbir görülməsi
barədə tapşırıq
verib.
Azərbaycan.- 2007.- 13 iyun.-
S. 7.