Qaliboğlu E.

Köhnə düşüncə tərzindən xilas olmaq lazımdır

Elxan Ocaqov: "50 il əvvəlki üslubla tamaşaçının zövqünü oxşamaq mümkün deyil"

Azərbaycan teatrlarının yeni dövrdə qarşılaşdıqları maliyyə problemləri son dövrlər, demək olar, qaydasına düşdüyü bir zamanda hazırda bu mədəniyyət ocaqlarını qayğılandıran əsas məsələ yeni ideyaların tapılaraq gerçəkləşdirilməsidir. Ş.Qurbanov adına Dövlət Musiqili Komediya Teatrının direktoru Elxan Ocaqovla söhbətimizdə bu və başqa məsələlərə aydınlıq gətirməyə çalışdıq.

- Hazırda teatr fəaliyyətinin hansı mərhələsini yaşayır?

- Artıq 11 ildir ki, bu teatrda çalışıram. Bura gələndən teatrın sərəncamçı direktoru vəzifəsində mərhum direktor, xalq artisti Hacıbaba Bağırovla çiyin-çiyinə çalışmışam. On il əvvəl teatrın çətin vaxtları idi: binası yox idi, həmçinin repertuar baxımından kasadlıq vardı. Aktyorların bir çoxu teatrdan bu və ya digər səbəbdən getmişdi. Təbii ki, indiki vəziyyət birdən-birə olmadı. 1998-ci ildə bizə bu bina verildi. Hazırda teatr zəngin repertuara, həmçinin yaradıcılıq qabiliyyətinə, potensiala malik aktyor heyəti ilə tam təmin olunub.

- Bu tipli teatrlarda bir tamaşanın araya-ərsəyə gəlməsi üçün şübhəsiz, böyük yaradıcı heyətin olması tələb olunur.

- Bəli, işimizin çətinliyi də elə ondadır. Lakin istər aktyor truppası, istər xor, balet, istərsə də orkestr tam formalaşıb. Daim kollektivə yeni, istedadlı gənclərin cəlb olunması ilə bağlı fikirləşirik. Həmçinin teatrımızın bir sıra işçiləri Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində dərs deyirlər. Bu universitetdən yüksək səs qabiliyyətinə, aktyorluq məharətinə malik gəncləri teatra cəlb etdik. Gənc aktyorların öz sənətlərinə sevgi və məsuliyyətlə yanaşmaları məni çox sevindirir.

- Teatrınızda müşahidə edilən son yeniliklər nədən ibarətdir?

- Teatrın həyatında ilk dəfə olaraq yeni bir layihə həyata keçirdik. Bu mərhələyə qədər aktyorların bir qismi məşqlərdə iştirak edir, qalanları isə təbii olaraq boş qalırdılar. Çünki bir tamaşada aktyorların hamısına rol vermək mümkünsüzdür. Qərarlaşdıq ki, paralel olaraq teatrda bir neçə tamaşının məşqlərini aparaq. Mürəkkəb fəaliyyət prinsipi olan teatrda belə bir ideyanın gerçəkləşməsi doğrudan da çətin idi. Amma işimizi elə qurmağa çalışdıq ki, məşqlər biri-birinə qarışmasın. Nəticədə teatrın repertuarı zənginləşdi, hamı eyni vaxtda işləməyə başladı.

- Burada maliyyə məsələsi əhəmiyyətli rol oynayır. Bu problemi necə həll edə bildiniz?

- Hər halda maliyyə problemi olmadığı dərəcədə bu ideyanı gerçəkləşdirə bildik. "Qısqanc ürəklər" və "Milyonçunun dilənçi oğlu" tamaşaları dövlət sifarişi ilə hazırlanmışdı. Hesab edirəm ki, tamaşalar olduqca uğurlu alındı. Bunun ardınca isə aprel ayında "Kələkbazlar" tamaşasını təhvil verdik.

- Deyəsən, yeni tamaşanız olacaq?

- Bəli, bugünlərdə Cavanşir Quliyev və Əli Əmirlinin "Yeddi məhbusə anası" adlı tamaşanın premyerası olacaq. Baş rolda xalq artisti Afaq Bəşirqızı çıxış edir. Tamaşanın məşqlərinə baxmışam, yaxşı alınıb. Tamaşaçını bu gün teatra cəlb etmək hər halda asan deyil. Bu səbəbdən daim yeni layihələr, proqramlar üzərində çalışırıq. Sentyabr ayında teatr məzuniyyətdən qayıtdıqdan sonra yeni ideyaların gerçəkləşdirilməsinə başlayacağıq. Gedişat bizə onu deyir ki, teatrın həyatında kompleks şəkildə işlər getməlidir. Səhnə avadanlıqlarının müasir tələblərə cavab verən səviyyədə qurulması, digər tərəfdən də teatrın milli dəyərlərə əsaslanan daha avanqard üslubda fəaliyyət göstərməsi, dünya standartlarına uyğunlaşdırılması istiqamətində kompleks işlər görülməsi qərara alınıb.

20-30, hətta 50 il bundan əvvəlki avadanlıqlarla, üslubla bugünkü gənc nəslin, tamaşaçıların zövqünü oxşamaq çox çətin məsələdir. Sovet dövrünün standart təsir qaydası, adamların əhvalına sosialistsayağı müdaxilə psixologiyası vardı. Tamaşaların quruluşunda, oyun tərzində artıq bunları təkrar etmək olmaz. Bugünkü tamaşaçı haradasa bir yüngüllük, daha çox göz oxşayan, zövqlə yaradılmış səhnə tərtibatı, aktyorların hərəkətlərində bir dinamiklik, çeviklik, müasir dövrün əhvalının tamaşalara gəlməsini istəyir. Bu məsələlər təkcə bizim teatrları qayğılandırmır. Bu gün dövrün tələbinə görə çox inkişaf etmiş Avropa teatrlarında da yeni axtarışlar davam etməkdədir.

- Yeri gəlmişkən, İngiltərə teatrı ilə əlaqələriniz necə yarandı?

- 4-5 ildir ki, "British Consile"in xəttilə teatrımızda bu qəbildən bir neçə tamaşa göstəririk. Bu tamaşalar Azərbaycanda maraqla qarşılanıb. Hesab edirəm ki, bu ideyaları öz tərəfimizdən Azərbaycanda reallaşdırmaq çətin məsələ deyil. Baxmayaraq ki, tamaşaçılara bu cür tamaşalar hədsiz çətin başa gələn təəssüratı yaradırdı. Həmin tamaşaların hazırlanma stili ilə yaxından tanış oldum. Sonuncu tamaşanın Bakıda göstərilməsinə az qalmış hələ də onun dekorları hazır deyildi. "British Consile"in rəhbərliyi bizə müraciət etdi, əməkdaşlıq təklif etdi. Onların iş prinsipi ilə tanış oldum, baxdım ki, bunları etmək çətin deyil. On gün müddətində dekorlar hazır oldu. Bu teatr dünyanın 30-40 ölkəsində tamaşalar verib. Onlar etiraf etdilər ki, heç bir yerdə onlar üçün bu səviyyədə sürətlə dekor hazırlanmayıb.

- Bəs onda belə tamaşaların bu teatrda olması üçün nə çatışmır?

- Sadəcə, bir az vəsait tələb olunur. Biz teatr adamıyıq, potensialımızı dəyərləndirməliyik. İnternet vasitəsilə dünya teatrlarının bugünkü durumunu izləyirəm, yenilikləri təhlil edirəm. Yuxarıda haqqında danışdığım London Kiçik Opera Teatrı gəlib bizə pantomim tamaşa göstərir. Onda bizim teatr nədən müasir, avanqard tamaşa göstərə bilməsin?

Teatrın həyatındakı zəruri yeniləşməni milli keyfiyyətlərimizdən keçməkdə görmürük. Bütün hallarda bu cəhəti unutmaq olmaz. Xalqımızın özünəməxsus dəyərləri var. Amma o demək deyil ki, teatrlarımız sırf klassik ənənələr əsasında inkişaf etməlidir. Mütləq müasirləşmə, sintez getməlidir.

- Azərbaycan teatr mühitində avanqard janrlara müraciət etmək gərəkliyi deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?

- Bu vaxta kimi bizim teatrda oynanılan tamaşaların əksəriyyəti ya operetta, ya da musiqili komediya janrındadır. Bugünkü tamaşaçıların isə müzikl janrına böyük ehtiyacı var. Artıq Amerika teatrlarının repertuarında müzikl janrı aparıcı yer tutur. Avropa da buna getməkdədir. Cəmiyyət inkişaf edir, bir yerdə dayanmır, inkişaf etdikcə tələbləri də dəyişir. Amma əlimizdən gələni etməliyik ki, milli ölçülərimizə ziyan dəyməsin.

SSRİ dağıldıqdan sonra başqa MDB dövlətlərində olduğu kimi Azərbaycanda da kinoteatrların çoxu mövcudluğunu saxlaya bilmədi. Dünyanın çox yerində bu proses gedir. Çünki kinoteatrlar zamanın dinamik dəyişmə sürətinə, əhvalına tab gətirə bilmədi. Teatr isə qalır, çünki o, canlı sənətdir, bundan sonra da yaşayacaq. Bizlərin çiyninə düşən yük odur ki, teatrı daim inkişaf etdirək. Sadəcə olaraq orta, köhnə düşüncə tərzindən xilas olmaq lazımdır. Hərdən yenə də təkrarlayırlar ki, teatrlarımızı yaşadaq. "Yaşadaq" o deməkdir ki, birtəhər teatr mövcudluğunu saxlasın. Amma inkişaf tamam başqa məsələdir.

- Teatr hər mənada inkişaf etdiyi dərəcədə mövcudluğunu qoruyub-saxlaya bilir. Qarşıdakı illərdə hansı yaradıcılıq planlarınız var?

- Ölkə başçısı 2008-2018-ci illərdə teatrların inkişafı ilə bağlı dövlət proqramı haqqında sərəncam verib. Bu, o deməkdir ki, teatlar texniki avadanlıqlardan tutmuş aktyor heyətinə kimi kompleks şəkildə inkişaf etməlidir. Biz bir teatr olaraq bu prosesə daha hazırlıqlı qatılmaq istəyirik. Müəyyən mənada daxili imkanlarımızdan da istifadə etməyə çalışırıq. Daim yeni-yeni tamaşaların istifadəyə verilməsi bu böyük istəyin tərkib hissəsidir.

- Başqa teatrlar təmir olunur. Deyəsən, hələ sizin teatrın təmir olunmasına çox var.

- Teatrın təmirinə hələ ehtiyac yoxdur. Teatrın görünüşünün, avadanlıqlarının qorunub-saxlanmasına çalışırıq. Afişalarımızın çapı üçün sponsorlar tapırıq. Hər halda teatrın bu və ya digər müəssisənin loqosunu afişalarda yazmaqdan, həmçinin onların işçilərinin tamaşalara baxması üçün şəraitin yaradılmasından başqa əlindən heç nə gəlmir.

- Sovet dövrü teatr qəlibinin bu gün üçün kifayət etmədiyini dediniz. Faktdır ki, bu gün də Azərbaycan tamaşaçısı məsələn, 60-cı illər Musiqili Komediya Teatrının tamaşalarını nostalji ilə xatırlayır.

- Keçmişi sayğı ilə xatırlamaq xalqımızın yaxşı keyfiyyətidir. Burada bir məqam da var ki, yaşanan tarix bizən uzaqlaşdıqca olub-keçənləri daha ciddiliklə xatırlayırıq. Amma həmin dövr tamaşalarının hazırlanması ilə bağlı bir cəhəti qeyd etmək istəyirəm. O dövrdə rejissorlar fikirləşirdilər ki, bu və ya digər tamaşaları əsasən "ulduz aktyor"ların ifası üzərində qursalar, uğurlu alınar. Sovet dövründə tamaşaçı teatra daha çox bu və ya digər "ulduz aktyor"un ifasına görə gedirdi.

- İndi də bu amil teatrlarımızda aparıcıdır.

- Amma biz çalışırıq ki, tamaşaçı teatra bir aktyora görə gəlməsin, tamaşa aktyorların birgə gərgin işinin uğurlu nəticəsi kimi meydana çıxsın. Qoy tamaşaçı sadəcə, tamaşaya baxsın. Belədə həm də bütün aktyorların yaradıcılıq imkanları aşkarlanmış olur. Məsələn, "Hərənin öz ulduzu" tamaşası 11 ildir ki, repertuardadır, 200 dəfədən çox oynanılıb. Burada "ulduz aktyor" yoxdur, gözəl aktyor oyunu var. Tamaşaçılar bu tamaşanı çox bəyənirlər. Bu layihəni daim inkişaf etdirəcəyik. Amma bir aktyor üçün yazılmış tamaşalar da olacaq. Teatrın uğuru üçün belə ideyaları da kənarda qoymayacağıq.

- Bu gün gənclərin mürəkkəb, çətin tamaşalara baxmaq istəməməsinin səbəbi sizcə, nədədir?

- Əvvəllər Bakıda, iri şəhərlərdə, hətta kəndlərdə teatr dərnəkləri fəaliyyət göstərirdi. Hər halda bu cür dərnəklər gənclərin həyata, ciddi tamaşalara münasibətinin formalaşmasına səbəb olurdu. Təəssüf ki, ötən yüzilin 80-ci illərinin sonu, 90-cı illərinin əvvəllərində bu prinsip pozuldu. Açıq deyək, "KVN"-lərin hətta bölgələrdə belə artması ilə gənclərin yüngül, əyləncə xarakterli tamaşalara meyllənməsinə səbəb oldu. Bu il ölkədə "Gənclər ili"dir. Bu mənada fəaliyyətimizdə əsas xətt olaraq gənclərin maraqlarını nəzərə almağa çalışırıq

Xalq cəbhəsi.- 2007.- 19 iyun.- S. 15.