İstedadlı səhnə ustalarımız çox azdır

Aliyə Ramazanova, Əməkdar artist: "Niyə rəqslərimizi unudaq?"

Rəqsin daxili aləmi və gözəlliyi minlərlə adama mənəvi zövq vermək qüdrətinə malikdir. Gözəl bir el havasının qanadında əsrlərlə əvvələ səyahət etmək də mümkündür. Ovqatın təlx olanda, sevinəndə, kədərlənəndə, könlünü oxşayan, gözlərinə rahatlıq gətirən bir xalq rəqsinə baxmaq kifayətdir ki, yenidən "bu dünya gözəldir" deyə biləsən. Ona görə də qədim yunan filosofları rəqsi "sözsüz poeziya" adlandırıblar. "Naz eləmə", "Nəlbəki", "Gülgəzi", "Vağzalı-Mirzeyi" rəqslərini görmək kifayətdir ki, xalqımızın zəngin musiqisinə, köklü adət-ənənəsinə bələd olasan.

Tanınmış rəqqasə, Əməkdar artist Aliyə Ramazanova 50 ildən artıqdır ki, xalq rəqslərimizi yaşadır. Onun simasında rəqslərimizi dünya tanıyıb. Dünyanın böyük konsert salonlarında Azərbaycanın xalq rəqsləri Aliyə xanımın ifasında oynanılıb. O, bu gün də "yoruldum" demədən eyni həvəs və məhəbbətlə işləyir. Səhnədən ayrılsa da, sənətdən ayrılmayıb.

Rəqqasə "Kaspi"nin müxbiri ilə söhbətində həyatının acılı-şirinli günlərini vərəqləyib:

- Mən uşaq olanda atam müharibəyə gedib, qayıtmayıb. 3-4 yaşım olanda anamı da itirmişəm. Ona görə də ata-anamı xatırlaya bilmirəm. Məcburiyyət qarşısında qalan xalam məni və böyük bacımı Qəbələdəki uşaq evinə təhvil verdi. Sonra məni bacımdan ayırıb bir neçə uşaqla Bakıdakı uşaq evinə gətirdilər. Aradan bir neçə il keçəndən sonra bizim uşaq evinə rayondan bir neçə qız da gəldi. Qızlardan biri gələn kimi oturub nəsə yazırdı. Diqqət yetirəndə, bir-birinin ardınca müxtəlif adlar yazdığını gördüm. Onların arasında bacımın adını görüncə dayandım. "Abidə kimdir?"- deyə dərhal soruşdum. "O qızın Bakıda özündən kiçik Aliyə adlı bacısı var. Mənə tapşırıb ki, mütləq onu axtarıb tapım" -deyə cavab verdi. Elə bil məni cərəyan vurdu. Dedim ki, mənim adım da Aliyədir. Ailəmiz haqqında yaddaşımda nə qalmışdısa hamısını ona danışdım. O qız dedi ki, danışdıqların Abidənin dediklərinə uyğun gəlir. Mənim şəklimi məktuba qoyub bəzi faktlarla bərabər bacıma göndərdi və bacımı tapdım.

- Rəqsə marağınız necə yarandı?

- Sənət məktəbində oxuyarkən rəqs qabiliyyətim üzə çıxdı. Orda gimnastikaya, tikiş dərnəyinə, hətta tar çalmağa da gedirdim. Amma rəqs adı gələndə elə bil ki, canlanırdım. Mələk adlı müəlliməmiz məni rəqsə buraxmaq istəmirdi. "Məni rəqsdən ayırmayın"-deyə bərkdən ağlamağa başladım. Yanındakı başqa müəllimə "Görmürsən necə ürəkdən ağlayır? Qoy getsin məşğul olsun. Bəlkə bu sahədə bir uğuru olacaq" -deyəndən sonra müəlliməm razılaşdı. Ehtiyat Əmək Qüvvələrinin (EƏQ) Mədəniyyət Evində istedadlı rəqs ustamız, Xalq artisti Böyükağa Abdullayev uşaqları seçib ansambla qəbul edirdi. Məni də bəyəndi. Sənət məktəbində oxuduğum 3 il ərzində istedadlı rəqqasə kimi tanındım. O vaxt görkəmli sənətkarlarımız Əlibaba Abdullayev, Əminə Dilbazi tez-tez bizim məşqlərə baxmağa gələrdilər. Əminə xanım da məni bəyənmişdi. "Qızım, gəl səni Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblına işə düzəldək"- deyəndə razılaşdım. Ancaq EƏQ-nin sədri etiraz edib dedi ki, "...belə istedadlı bir qız bizə də lazımdır. Ona ev də verəcəyik, hər cür şərait də yaradacağıq". Əminə xanım ona dedi ki, bu istedaddır, biz belələrini axtarırıq. Bunların gələcəklərinə dövlət səviyyəsində qayğı göstərməliyik. O vaxt Filarmoniyanın direktoru Soltan Hacıbəyov idi. Əminə xanım məsələni ona danışır. Bir müddət sonra məktəbə belə bir teleqram gəldi: "Əliquliyeva Aliyə Allahqulu qızı məktəbi bitirən kimi Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblına keçirilsin". Əminə xanımın xeyirxahlığı sayəsində həyatda öz yerimi tutdum. Bacım isə öyrəndiyi sənətlə məşğul olmağa başladı.

- Çox az rəqqasələrimiz var ki, oynadıqları rəqslər onların adı ilə tanınır. Heç şübhəsiz, siz də həmin rəqqasələr sırasındasınız. Uşaqlıq illərimin yaddaşında xarici ölkələrin rəqslərini də məharətlə ifa etməyiniz qalıb.

- Rəqsdə sənətkarın istedadından, onun daxili aləmindən, qavramaq bacarığından çox şey asılıdır. Elə vaxt olub ki, ərəb əlifbasını öyrənib əzbərləyərək, Quranı oxumaq istəmişəm. Lakin buna nail ola bilməmişəm. Həm ərəb, həm hind, həm Orta Asiya xalqlarının rəqslərini çox asanlıqla qavrayıb böyük müvəffəqiyyətlə ifa etmişəm. Rəqs zamanı dinmədən, danışmadan, hərəkətlərlə hər şeyi deyə bilirəm. Axı milli çərçivədən çıxıb geniş arenada tanınmaq istəyən rəqqasə gərək öz milli rəqslərindən əlavə repertuarına başqa xalqların rəqslərini də daxil etsin. Hind, ərəb, tacik, özbək, italyan və b. xalqların rəqsləri hesabına repertuarım həmişə zəngin olub. Tunis, Mərakeş, Misir və digər ölkələrə gedərkən rəhmətlik Əlibaba Abdullayev bizimlə "Ya Mustafa" adlı bir ərəb rəqsi qurmuşdu. Onu çox böyük uğurla ifa edirdik. O vaxt rəhmətlik Topçubaşovun həyat yoldaşı Reyhan xanım geyimlər üzrə rəssam idi. Özü də rəqsi çox sevirdi. Həmişə mənim rəqslərimə baxıb "Ay Allah, bu qızı elə bil Ərəbistandan götürüb bura atıblar. Necə gözəl və təbii oynayır"- deyə heyrətini gizlətmirdi. "Benqal" hind rəqsini isə burada ifa eləyəndə Hindistan Dostluq cəmiyyətindən 15 nəfər nümayəndə gəlmişdi. Onlar gəlib bizim rəqslərə baxanda deyirlərmiş ki, rəqs də bizimdir, rəqqasə də. Sonra eşidəndə ki, oynayan azərbaycanlı qızıdır, inanmayıblar. Deyiblər ki, paltarını dəyişməmiş onunla görüşmək istəyirik. Səhnə arxasına gələrək ingilis dilində mənə suallar verdilər. Hind rəqsini belə gözəl ifa etməyi harada öyrəndiyimlə maraqlandılar. Cavab verdim ki, bu, mənim istedadımın sirridir. Mən o rəqsləri əvvəllər Roza Cəlilovanın, televiziyada başqa bir ifaçının, daha sonra Moskvada ayrı bir sənətkarın ifasında baxıb bütün incəliklərinə qədər qavramış, sonra da öz əlavələrimlə daha da zənginləşdirmişdim. Ümumiyyətlə, tacik, ərəb, hind və bir çox başqa xalqların rəqsləri də milli rəqslərimiz kimi məndə çox yüksək səviyyədə alınır. Onları yaşaya-yaşaya, duya-duya oynayıram. Başqa xalqların, məsələn, Amerika, Pribaltika xalqlarının, rusların, Ukraynanın rəqslərini də ifa etməyi bacarıram. Gözəl geyim, müxtəlif rəng, boya, al-əlvan işıqlar, sənətkarın ölçülüb-biçilmiş incə hərəkətləri - bunların hamısı birlikdə sənətkara xüsusi bir gözəllik verir. Məndə də bir az rəssamlıq qabiliyyəti olduğu üçün boyalarla elə incə zövqlə işləyirdim ki, heç kəs məni tanımırdı. Bir dəfə ərəb ölkələrindən birinə qastrola gedirdik. Vəfa Quluzadə də bizim tərcüməçimiz idi. Təyyarədə yanaşı oturmuşduq. Təbii ki, sənət barədə danışdıq da, güldük də. Gəlib Qahirə mehmanxanasına çatdıq və oradan da konsertə getdik. Özü də mən konsertdə "Neftçilər" süitasını ifa edirdim. Geyinib hazır durdum. Vəfa müəllim məni qızların içində görəndə dedi ki, bircə bu qızı tanımadım. Mən özümdən çıxdım ki, necə tanımırsınız? Onda mən də deməyəcəyəm, özünüz tapın. O, yenə diqqətlə baxıb dedi ki, yox, tanımadım. Qızlar güldülər. Dedilər, gələndə təyyarədə kiminlə söhbət edirdiniz? O, məəttəl qalmışdı.

- Özünüzün qurduğunuz rəqslər varmı?

- "Zəriflik" rəqsini özüm qurmuşam. Əminə xanım ona baxandan sonra "Bu rəqsdə bir dənə də olsun nöqsan tapa bilmədim" -deyə bildirdi. Elə rəhbərlik etdiyim ansambla da ona görə "Zəriflik" adını vermişəm. Mahnısını İslam Rzayev oxuyur. Uşaqlar üçün "Güllər" rəqsini, Nigar Rəfibəylinin "Neyləyim" mahnısına da bir rəqs qurmuşam. "Ay ləli yar" yallısı, "Zaqatala" rəqsi də mənimdir. Bir-iki hind rəqsi də qurmuşam. Özümə məxsus belə rəqslərim çoxdur. İndi hamısını xatırlaya bilmirəm.

Biz sənətimizə həmişə böyük məsuliyyətlə yanaşmışıq. Heç bir rəqsə fərq qoymamışıq. Yadımdadır, bir dəfə qızdırma içində yatırdım. Ansamblın rəhbəri ilə bir neçə yoldaşın içəri girdiyini gördüm. Ansamblın rəhbəri vəziyyətimi görüb: "Nə pis oldu, sabah ansambla baxmağa komissiya gələcək"-dedi. Mən komissiyanın qarşısında tacik rəqsi oynamalıydım. Dedim ki, arxayın olun, sabah mütləq gəlib oynayacağam. Bir az dava-dərman qəbul edib, səhəri gün işə gəldim, əla da oynadım. Heç kim xəstə olduğumu hiss etmədi. Səhnədən çıxıb paltarımı dəyişmək istərkən huşumu itirib yıxıldım. Vəziyyətimdən xəbərsiz olanların "Ay canım, axı bu indicə səhnədə tacik rəqsi, "Vağzalı" oynayırdı, buna nə oldu?"- sözlərini eşitdim. Bu hadisədən sonra düz 10 gün ağır xəstə yatdım. Sənətkarın həyatında belə hadisələr, fədakarlıqlar çox olur. Bəzən şaxtalı havada adi rəqs geyimində oynamalı olmuşuq. Bütün bu çətinliklərə sənətimizə olan məhəbbət xatirinə dözmüşük.

- Sizin nəsil rəqqasələr gileylənir ki, bu gün əvvəlki rəqslərin gözəlliyindən əsər-əlamət qalmayıb.

- Bu gün səhnəyə çıxmaq çox asanlaşıb. Ancaq yaxşı oyun tərzi göstərmək çətindir. Çünki əsl istedadlı səhnə ustalarımız çox azdır. İndi onları barmaqla saymaq olar. Amma əvvəllər belə deyildi. Mənasız quruluş verilmiş rəqs çox yaşaya bilməz. Gərək qurduğun rəqsin əməlli-başlı bir süyeti olsun ki, nə demək istədiyini başa düşsünlar. İndi mən bəzi ansambllarda oynayanları görəndə təəssüflənirəm. Axı milli qadın rəqslərində nə qədər hoppanıb- düşmək olar? Bizim milli qadın rəqslərimizdə hoppanıb-düşmək olmayıb. Bu, yalnız "Yallı"da ola bilər. Zərif, incə, gözəl Azərbaycan qadını uzun paltarda necə hoppanıb-düşə bilər? "Tərəkəmə", İnnabı", "Naz eyləmə", "Vağzalı", "Uzundərə" kimi nə qədər gözəl milli rəqslərimiz var. Onları yaşatmaq lazımdır. Əgər istedadın, qabiliyyətin varsa, öz gözəl əlavələrini də edə bilərsən. Amma bacarmırsansa, heç olmasa olanlara dəymə, korlama. Bax, mən "Azərbaycan süitası"nı qızlarla qurmuşam. Çox gözəl rəqsdir. Vaxtilə mən özüm də oynamışam. O vaxt bu rəqsi rəhmətlik Əlibaba Abdullayev qurmuşdu. İndi istəyirəm ki, o itib-batmasın. Musiqisi də, rəqsi də hamısı yadımdadır. Niyə onu atmalıyıq ora-bura? "Vağzalı-mirzeyini" niyə oynamayaq? Mən onu necə oynamışamsa, tələbələrimə də elə öyrədirəm ki, qoy onlar da gələcəkdə öz tələbələrinə elə öyrədib yaşatsınlar. Niyə rəqslərimizi unudaq?

Kaspi.- 2007.- 1 iyun.- S. 16.