Sabaha yazılmış məktublar

“Salam məktub!

Əgər biz tərəfin əhvalını xəbər almaq istəyirsinizsə, biz yaxşıyıq və sizlərin də sağ- salamat olmağınızı o bir Allahdan arzu edirik”.

İş elə gətirib ki, bizim nəsil üçkünc cəbhə məktublarını görməyib. Böyükləri təqlid edərək kəndə-kəsəyə, sonralar isə əsgərlikdəki dost-tanışlarımıza yazdığımız məktubları isə iki qatlayar, zərfə yerləşsin deyə başından da bir barmaq büküb yola salardıq. Həmin məktubların hamısı eyni cür- yuxarıdakı kimi başlardı. Hə, bir də bu məktublar gül qoxusun, ünvanına xoş ovqat bəxş eləsin deyə, mütləq “qızılgül ətirli salamlar” ifadəsi də yer alardı mətndə.

Yusif İldırımzadənin kitabına qoyduğu “Məktub” adı, bizdən çox-çox sənələr uzaqda qalmış uşaqlıq illərinin o dadlı, unudulmaz xatirələrini, nostalji hisslərini beləcə bir daha yaşatdı bizlərə. Sağ olsun, Yusif müəllimi.

Amma sonralar...sonralar bu məktublaşma məsələləri tamam unuduldu. Unutduğumuz çox şeylər kimi. Yerini telefona verdi, internetə verdi, nə bilim biganəliyə, zamanın qaçhaqovuna verdi.

Mənə məktub yazma,

Məktubdan gəlmir xoşum.

İstəmirəm səninlə

Məktub ilə danışım.

Məni bağışlasın, kimliyini unutmuşam bu misraların müəllifinin. Amma aşiq kimi praqmatikdir bu adam, hardasa bir kəndli zirəkliyi də var onda. Sevgilisi ilə üzbəsurət buluşmağı, bir dəfə əlindən tutmağı, yüz məktubdan əfzəl bilir. Potensial müsahiblə, oxucu ilə ünsiyyətin, təmasın müasir informasiya texnologiyalarının təqdim etdiyi bu qədər zəngin resursları içərisindən Yusif İldırımzadənin məhz məktub formasını seçməsi bir tərəfdən təəccübləndirirsə, digər tərəfdən də həmsöhbət olmağın ənənəvi üsullarının hələ də tərk olmadığını sərgiləyir. Məktubu kimə yazırlar? Adətən, ən yaxın adama, başa düşüləcəyinə qəlbən inandığın kəslərə, hisslərinə, düşüncələrinə anlayış verəcək dostlara, səmimiyyətinə bir an da şübhə etməyən sirdaşlara... Bu geniş auditoriyanı bir yerə toplayıb – Əziz dost!- deyə müraciət edir Yusif müəllim. Nə xoş ki, bu seçilmişlərin içərisində biz də varıq.

Bu yazı çoxdan yazılası idi. Gör bir onu hasilə gətirmək üçün nə qədər vaxt keçdi aradan. Qələm adamı həmişə ürəyinin yağını yedirtdiyi, könlünün sevdasını bəxş etdiyi yazısını əziz-xələf övladı kimi sevib oxşayır. Nə qədər ki, o sözlər işıq üzü görməyib, eyzən duyğularının sultanı kimi hamıya qısqanırsan, ərsəyə gətirəcəyın söz evini neçə dəfə kərpic-kərpic söküb yenidən tikirsən. Yazı da bina kimidir, müəllifi sən olsan da, istifadəçisi özgələrdir.

Yaxşı yazımı gec yazılır, yoxsa ürəkdən gələn yazı? O adamlar üçün ki, yaradıcılıq prosesi bütövlükdə katarsis kimi bir şeydir, qızmar lavası çölə can atan vulkana bənzəri var, fikirlərin sözə çevrilməsi zaman istər. Yaxşı yazılar birnəfəsə yaranmır. Ümumiyyətlə, kamil bir şeyin ərsəyə gəlməsi üçün, istər dünyanı dizi üstə qoyan kəşf olsun, istər incəsənət, yaxud da söz incisi, vaxt lazımdır. Mətahımı qiymətə mindirmək təriqi ilə söyləmirəm bunu, əsla! Arximedlə Nyutonu çıxsaq, qısa zaman işində bəşəriyyəti heyrətləndirənlər sırasında daha kimlərin adını çəkmək mümkündür ki?

Qələm adamı çox şey yaza bilər. Və bu kəmiyyət çoxluğunda mütləq bir təsnifat olasıdır; içində növbətçi yazılar da var, qələmin zorlandığı, könlün dirəniş göstərdiyi yazılar da. Bir də var ürəyinin tərcümanı olan yazılar. Onların sayı azdır. O cür yazılar söz dəzgahından hələm-hələm çıxmır. Hər söz rəndələnir, cilalanır, boyuna-biçiminə, rənginə, ətrinə uyğun sonalanır, sonra sapa düzülən inci misalı sətirlərə düzülür. Ürəyincə bir yazını ortaya qoymaq, hesab edirəm ki, dünyaya körpə gətirmək kimi bir şeydir. Fərq ancaq vaxt sarıdan ola bilər.

“Məktub”da Yusif İldırımzadənin esseləri və bir də müxtəlif illərdə mətbuatda dərc olunmuş məqalələrindən seçmələr gəlib bir araya. Onların bəziləri bizə tanış olsa da, hamısı ilə birlikdə yenə də görüşdük. Köhnə tanışlarla hər yeni görüşsə insana nə qədər sevinc gətirir, bilsəniz... Amma o yazıların hamısının bağrının tən ortasından keçib biri-birinə bağlayan, bütün qənaət, mühakimə, fikirlərə yoldaşlıq edən bir ana xətt, aparıcı prinsip mövcuddur: fəlsəfi təfəkkür. Obrazlı düşüncə və epik təhkiyə fəlsəfi mündəricə ilə ifadə olunanda bəhs edilən mövzu daha da substantivləşir, həyatla, reallıqla daha inandırıcı şəkildə səsləşir.

Kitabdakı esselərdə həm yaradıcılıq uğuru var, təhkiyə şirinliyi var, həm də bir fəlsəfi dərinlik, zehnin, təfəkkürün, idrakın təvazökar “müştəbehliyi” seyr etdirir özünü. Həyatın inadla diktə etdiyi problemlərin kilidinə fikirlə, düşüncə ilə açar salanda hüquqi məsuliyyət öz yerini gündəlik məişətin özü qədər sadə hikmətlərə, həqiqətlərə təhvil verir. Hərəsi bəşər mədəniyyətində bir epoxa olan Pittak, Sokrat, Məhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s.), Şeyx Nizami, Şopenhauer, N.Makiavelli, L.Tolstoy və başqaları ilə düşüncə söhbətləri bir tərəfdən bəşəriyyətin yaranış boyu üzərində baş sındırdığı “hamletvari” suallara çıraq tutursa, digət tərəfdən də müəllifin əqli-intellektual, hissi-emosional axtarışlarının labüd sonucu kimi təzahür edir.

“Biganəlik- ruhun xərçəngidir” essesi hardasa Y.İldırımzadənin özü ilə söhbəti, həsbi-halıdır. Cəmiyyət, ictimai münasibətlər, əbədi dəyərlər sistemi, etik-əxlaqi və mənəvi-estetik məsələlər ətrafında publisistik gəzişmələr “Məktub”un oxucularını ətrafımızda yaxşı nə varsa, uğrunda mübarizəyə kökləyir. Klassiklər ona görə dahidilər ki, həmişə müasirdirlər. Frans Kafkanın biganəlik barədə zamanında söylədiyi idioma da ona görə aktualdır ki, günümüzün mənəvi boy-buxununa, əxlaq və məcazına tən gəlir.

Bəli, bu gün cəmiyyətdəki ictimai patologiyaların rişələri gedib birbaşa total laqeydlik sindromuna calanır. Bir çox bəlalarımız biganəlik zindanından körüklənir. Cəmiyyət irəli getdikcə, daha çox qloballaşdıqca, inteqrasiya etdikcə, sosial indefferentlik də mütənasib olaraq artır. Bütün bunlar isə öz növbəsində millətin milli düşüncə sisteminə sağalmaz yaralar vurur. Biz soyumuza, kökümüzə, özümüzə yadlaşırıq. Səhv etmirəmsə, Polşa yazıçısı Yasenskiyə məxsus ifadədir, deyir ki, oğrunu başa düşmək də olar, bağışlamaq da. Qatili başa düşmək olar, ancaq bağışlamaq yox. O biganələrdir ki, onları nə başa düşmək olar, nə də bağışlamaq. Çünki dünyadakı bütün pis işlər məhz belələrinin cinayətkar susqunluğu sayəsində baş verir. Yusif İldırımzadəyə görə, “ruhun xərçəngi” olan biganəliyə tək-tək hallarda rast gəlinsəydi, bəlkə də heç bu barədə söhbət açmağa dəyməzdi. Bəla burasındadır ki, həmin xərçəng gün-gündən metastaz verib kütləviləşir, ictimai sindroma çevrilir.

Ümid nəyədir, yaxud kimədir? Müəllif bu məsələdə- Zərdüşt fəlsəfəsinin mahiyyətini təşkil edən xeyirlə-şərin, haqqla-nahaqqın mübarizəsində, ön cərgədə ziyalıları, toplumun aydınlarını görür: “Bir anlıq təsəvvür edək ki, cəmiyyətimiz bütünlüklə olmasa da, heç olmasa çoxluq belə insanlardan ibarətdir. Onda dünyamız nə qədər xoşbəxt olardı”. Ancaq onun ziyalı anlayışına yanaşması da fərqlidir; mövcud ehkamlardan, definisiyalardan uzaq, canlı və cəsarətlidir. Ziyalılığı təhsil, elm, savad məfhumlarından daha uca bilir, ziyalılığın kəhrəba bal şandan süzüldüyü kimi kökdən, nəcabətdən, insanın zəngin daxili aləmindən gəldiyi qənaətindədir. Çünki “Elm, savad adamı təkmilləşdirdiyi kimi, mənəviyyatı da cilalayır, qəlbi saflaşdırır. Əsil ziyalı da bu iki iksirin- elmi və əxlaqi cövhərin vəhdətindən yaranır. Odur ki, mənim üçün Həzrəti Məhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s.) başda olamaqla ... bütün peyğəmbərlər ən böyük və uca ziyalılardır. Sonra Nizami Gəncəvi başda olmaqla Füzulidir, Şekspirdir, Hötedir, Tolstoydur, Mark Avrelidir, Mahatma Qandidir, Erazm Rotterdamlıdır...”

Məkkeyi-mükərrəmədə Allahın evini ziyarət etmiş Hacı Yusifdə Tanrı məhəbbəti çox güclüdür. Və bu, kortəbii, spontan, adi məhəbbət deyil, ülvi, bəşəri, dərk edilmiş sevgidir. Hər halda, məsləyi etibarilə hüquqşünas üçün, əlində insan taleləri ilə bağlı hökm vermək səlahiyyəti olan şəxs üçün halalnan haramın, haqla-nahaqqın hüdudlarını tanımaq, hökm çıxararkən qanunla yanaşı, Xaliqin də buyurduğunu nəzərə almaq az iş deyil və nəticə etibarilə cəmiyyətin humanistləşməsinə xidmət edən bir görəvdir. Müəllifin poeziya, elm, həyat haqqında söhbətləri də ona görə maraqlı və inandırıcıdır ki, hər bir yeni fikir, ümumiləşmiş qənaət müqəddəs Qurana istinad edir, bu və ya digər hadisə yaxud məziyyətlə bağlı dahilərin söylədiklərinin zaman etibarilə yüzillər öncə Tanrı tərəfindən nazil olunmuş müqəddəs kitabın buyurduqları ilə vəhdət təşkil etdiyini önə çəkir.

Bilmirəm, bəlkə də analoji nümunə var, sadəcə, mən təsadüf etməmişəm, ancaq atasının yaradıcılığı barədə söz deyən adama rast gəlməmişdim ... Yusif müəllimə qədər. Biri-birindən maraqlı hekayə, povest və romanların müəllifi, hər bir əsəri ən azı içimizdəki xatirə kamanının bir telini tərpədən yazıçı-publisist Əli İldırımoğlu bu gün Azərbaycan jurnalistikasının metrlərindən, nümunəsinə peşəkar qələm əhlinin düzlənəcəyi korifeylərindən biridir. Bu yöndə “Yaratmaq- ölümü öldürmək deməkdir” essesi daha çox bir oğulun ata haqqında deyil, bir söz xiridarının söz bahadırı haqqında düşüncələridir, desək, yanılmarıq. Zira, bu yazıda diqqəti ovlayan məqam müəllifin ata haqqı qarşısında bir vəfa borcundan çox söz, sənət və yaradıcılıq qarşısındakı ehtizazı, sayğı duruşudur.

Məqalələri Yusif İldırımzadəni bir başqa yöndən təqdim edir. Bu ampluasında o daha çox praktikdir; hüdudları həmişə prinsipləri ilə müəyyənləşən hüquqşünas, cəmiyyətin sosial-ictimai ağrılarını içindən keçirən vətəndaş, eləcə də bütün hiss-həyəcanı və qayğıları ilə adidən adi bir insandır. Bu yazılarında o, cinayətkarlıqla mübarizədən, hüquq qaydalarının hər bir vətəndaş üçün vazkeçilməz həyat normasına çevrilməsindən də bəhs edir, 90-cı illərdən üzü bəri ölkənin taleyində baş vermiş hadısələrə impulsiv reaksiyası ilə də diqqəti çəkir, eyni zamanda, Azərbaycanın həqiqi müstəqilliyinin möhkəmlənməsində, dünya birliyinə qovuşmasında və qüdrətli bir dövlətə çevrilməsində ulu öndər Heydər Əliyevin titanik fəaliyyətinin müxtəlif məqamlarına toxunur. Oxucu vaxtilə Heydər Əliyevin kadrı kimi müəllifin də güruhun qisas və repressiya maşınının qəzəbinə tuş gəlməsi, lakin ümummilli liderin hakimiyyətə qayıdışı ilə həmin ədalətsizliyin aradan qaldırılması faktı ilə tanış olur.

Yusif İldırımzadə deyir ki, “...bu kitab həm də artıq məni tərk edib getmiş ötən zamanı yenidən dirildib görmək yanğısından doğuldu. Bu kitab gün-gün yaşadığım ömrün səhifə-səhifə şəklidir”. Birinci fikir o qədər səmimi və başadüşüləndir ki, həvəslə qəbul edirik. Amma ikincisi ilə mübahisəyə dəyər. Müəllifi az-çox tanıyan adam kimi deyə bilərik ki, bu kitab onun ömrünün səhifə-səhifə şəkli deyil, olsa-olsa bu omrün “fotoobyektivə qapdırılmış” anlarından ibarət kiçicik, lakin əziz, munis, şirin bir albomudur. Əslində, özcə təbirincə söyləsək, “... özümüzdən özümüzə açılan bir qapıya oxşayan bu yol”, yəni ömür, əsrin ekvator xəttini təzəcə keçsə də, ruhən vaxt anlayışının fövqündə durduğu, zamanın qoruq-qaytanına bac vermədiyi üçün daha ixtiyardır, həyatın çox üzünü görməyə, bərkindən-boşundan çıxmağa, haqlı-haqsız sınaqlarına sinə gərməyə macal tapıb. Ona görə də belə bir ömür kitabını tam başqa cür təsəvvür edirik: daha monumental, vəzncə ağır, siqlətli...

Mən müəllifə yazıçı deyə bilmirəm. Çünki əvvəla, özü bu addan imtina edir. Ərsəyə gətirdiyinin böyük bir təvazökarlıqla kitab deyil, dostlarına, tanışlarına ünvanladığı məktub olduğunu söyləyir. Ancaq o fakt da şəksizdir ki, Yusif İldırımzadə dizlərini yerə qoysa, kitab da yazar, hələ desən, lap roman da. Çünki bildiyimiz qədər hələ heç kim istedadın irsən keçə biləcəyini inkar edəcək az-çox tənqidə dözümlü bir elmi postulat qoymayıb ortalığa. Eyni fəlsəfəyə dayansaq, məgər Əli İldırımoğlu kimi tanınmış bir yazıçı-publisistin ocağından çıxmış Yusif İldırımzadəni tale hərləyib hüquqşünas eləməsəydi, babət bir jurnalistdən, yazıçıdansa da olmayacaqdımı? İndilik isə, yüzdə-yüz əminəm; ruhunun dərinliklərində oyur-oyur oynayan, lap o döyüş buğaları kimi dırnağı ilə torpağı eşələyib cəng meydanına can atan yaradıcılıq həvəsinin “cilovlarını” azacıq boşaltsa, ortaya biri-birindən dəyərli kitabları, söz sovqatları çıxasıdır.

Deyirlər ki, Bakıda iri ağacları köklü-köməcli çıxarıb başqa yerdə əkməyə imkan verən maşınlar alınıb. Texnika əsridir, hər şey mümkündür. Ancaq illərlə üz-gözünün öyrəşdiyi, şəhd-şirəsini tamsındığı torpaqdan iraq düşən ağacın təzə yerdə məskunlaşa biləcəyi perspektivi sizə dumanlı görünmürmü? Bu, gövdəsindən qoparılıb büllur güldana qoyulmuş qızılgülün bir neçə saata hesablanmış zavallı taleyini xatırlatmırmı? Dünənindən qoparılan insan da belədir. Çılğın bir küləyin naqolay silləsinə bənd olan köksüz-köməcsiz çinar kimi kökündən, keçmişindən ayrılsa, özünü sabahda tapa bilməyəcək. Yusif İldırımzadə də deyir ki, “... Nədənsə, dünən, keçmiş mənə bu gündən daha diri, daha gerçək görünür. Elə bil hər sabah açıldıqca, mən gələcəyə yox, keçmişə yaxınlaşıram. Çünki həmin keçmişdə doğulduğum o torpaq, məni dünyayla tanış edən Qubadlı var, babam İldırımın o torpağa qarışan nəşi var... İçimdə bir inam var ki, o torpaqlar qayıdanda, babam da qayıdacaq ... Mütləq qayıdacaq”.

Bunlar sabah olacaq. Ona görə də sabaha baxmalıyıq, üzü sabaha getməliyik. Məktublarımızın ünvan yerinə Qubadlının, Cəbrayılın, Ağdamın, Şuşanın, Zəngəzurun, yağı tapdağı altında inləyib bizdən imdad gözləyən o biri torpaqlarımızın adını yazıb göndərməliyik ki, bir gün dönəcəyimizə ümidləri üzülməsin. Axı, ümid axırıncı ölür, deyirlər.

Xalid NİYAZOV,

əməkdar jurnalist

525-ci qəzet.- 2010.- 10 aprel.- S.24.