Sehirli qutudan səslər

(“Bu gün dünəndən başlayır” silsiləsindən)

1973-cü ilin martında Azərbaycan radiosunda işə düzəldiyim ilk  günlərdə papağımı qabağıma qoyub fikrə getdim ki, görəsən bu təzə iş yerim taleyimdə nə sayaq rol oynayacaq. Fikirləşə-fikirləşə “Radio mənim taleyimdə” adlı bir veriliş hazırlamaq qərarına gəldim. Bununçün məndən öncə talelərini radioyla bağlamış kimlərisə axtarıb tapmaq lazım idi. İstəyirdim biləm ki, görən radionun onların taleyində oynadığı roldan razıdırlarmı. Onlar da kim olasıydı, əlbəttə radiomuzun səs ulduzları – aktyorlar, diktorlar. Deməli çox uzağa getməyəcəkdim, onlar mənim həndəvərimdə yaşayıb-yaratmaqdaydılar. Fikrimi açıqladım, həvəslə razılaşdılar.

Beləcə, “Radio mənim taleyimdə” adlı verilişin bəxtinə gün doğdu və nə qədər ki, radionun İncəsənət və radio teatrı şöbəsində işləyirdim vaxtaşırı həmin verilişin işığında radioyla əlbir-dilbir işləyən sənətçilərin qapısını döyür, onları mikrofona dəvət edirdim. Təbii ki, tək bircə sualla üz tuturdum onlara: Azərbaycan radiosunun taleyinizdəki rolu nədən ibarət olub? Və hərəsi öz səviyyəsi, intellekti baxımından danışır, başlıcası isə bu təklifimə böyük həvəslə razılıq verirdilər. Bu gün hədsiz qürur duyduğum, eyni zamanda həm də məni kədərləndirən məqam odur ki, o sənətçilərin bir çoxu artıq həyatda yoxdurlar. Amma çox da uzun sürməyən fasilələrlə biri-birinin ardınca dünyalarını dəyişsələr də səs yadigarları bizimlədir, lentlərə həkk olunan fikir və düşüncələrini, arzu və ideyalarını bizlərə, bizdən sonra gələnlərə əmanət verib gediblər və bu işdə az da olsa mənim payım var. Bax, radionun üstünlüyü də bundadır- keçmişi əyani olaraq gələcəyə daşımağında. Bu bizim qazancımızdır. Əziz oxucular, həmin sənətkarların nə zamansa mənə verdikləri müsahibə mətnlərindən nələri isə götürsəniz, özünüzə örnək etsəniz, bu da sizin qazancınız olar.

İlk həmsöhbətim zaman-zaman Azərbaycan radiosunun məşhur “Biləyən” verilişinin çağırışıyla yuxudan oyanan uşaqların sevimlisi olmuş Savalan baba – respublikanın əməkdar artisti Sadıq Hüseynov olmuşdu.

S.Hüseynov: “Mənə elə gəlir ki, radionun taleyimdə oynadığı rolun dəyərini, qədərini ifadə eləmək üçün söz tapa bilmərəm. Bununçün lap obyektiv olaraq kənardan özümə baxmaq, radionun mənə bəxş etdiyi imkanları da seyr eləmək mənə çətin gəlir. Ona görə çətin gəlir ki, 30 ildən artıqdır ki, özümü radiosuz hiss eləməmişəm. Radio, efir mənim sənət inkişafımda daim bir ehtiyat mənbəyi olub. İnstitut illərindən başlamış bu günə kimi əgər radio arxivlərini qaldırıb dalğalarda özümü axtarsam böyük bir sənət yolu nəzərə çarpar. Radio mənə sərbəstlik verib, diksiya, səliqəli danışmaq öyrədib, səhnə üçün də geniş imkanlar açıb. 50-ci illərdən bəri radioda ifa etdiyim rolları saymaqla qurtaran deyil. Onların bir çoxu qızıl fonda daxil olub, indi də səslənməkdədir.

Gün o gün oldu ki, böyük Füzulimizin yubileyində onun bir çox qəzəllərini oxumaq, “Leyli və Məcnun” poeması əsasında hazırlanmış radio tamaşada Məcnun surətini yaratmaq mənə nəsib oldu. Gənc idim, əruzun sirlərindən o qədər hali deyildim. O zamankı radio rəhbərliyi, rejissorlar meydana atılıb mənə ürək-dirək verdilər, bu şərəfli işə həvəsləndirdilər. Repertuarımda kimlər olmayıb! Mirzə Fətəli Axundov, Mirzə Cəlil, Nəcəf bəy Vəzirov, Səməd Vurğun, Maksim Qorki, Ostrovski, Tvardovski, Şekspir... Bunların əsərlərinin hər birisi mənim üçün böyük bir məktəb olub. Müxtəlif xarakterli keyfiyyətlər, tiplər qalereyası və bütün bunların efir təcəssümü. Radio bir aktyor kimi məni yüksəldib, xalqın gözündə ucaldıb. Mən radionu taleyimin ən mənalı, ən tutarlı, ən xoşbəxt amili hesab edirəm.

Radio mənə daha nə verib? Savalan baba! Bəli, uşaq verilişi “Biləyən” dəki Savalan baba. Uşaqların sevimlisi olmaq. Bundan artıq səadət mənim heç yuxuma da girməzdi. Bu ad ilə respublikanı dolaşanda kiçik yaşlıların mənə olan sevgisini görüb, açığı doluxsunurdum. Bu, əlbəttə radionun sayəsində idi. Bəzən uşaqlar sual verirdilər ki, baba hey, bundan sonra daha nə etmək, nələri yaratmaq istərdin? Hər yerdə, hər zaman bircə cavabım olurdu: Savalan baba mənim yaradıcılığımın zirvəsidir. Radio isə həm yaradıcılığımın, həm həyatımın ən yüksək şəhadət zirvəsidir”.

Şahmar Ələkbərov sənət aləminə atıldığı ilk illərdə aktyor taleyini kinoya bağladı. Ancaq kinosuz keçirdiyi günlər, aylar olsa da radiodan heç zaman ayrı düşmədi. Bu gün Azərbaycan milli radiosunda nə zamansa tamaşaya qoyulmuş neçə-neçə radio pyesdə, bədii verilişlərdə Şahmarın səsi, sözü, ovqatı, verdiyi müsahibələr, çıxışlar saxlanır. Bir də “Radio mənim taleyimdə” adlı verilişdə mənimlə olan söhbəti. 1985-ci ildə lentə alınmış o çıxışının mətnini sizə yetirirəm, əziz oxucular.

Ş.Ələkbərov: “1963-cü ilin yaz aylarıydı. 3-cü kursda oxuyurdum. Tələbənin böyük arzularla yaşadığı hamıya məlumdur. Mənim də arzularımın həddi-hüdudu yox idi. Qəribədir ki, kinodan daha çox məni televiziya, radio cəlb edirdi. Xüsusən radio tamaşalarına böyük məmnuniyyətlə qulaq asır, onlardan hədsiz zövq alırdım. Ələsgər Ələkbərovun, Əli Zeynalovun, Həsənağa Salayevin səsləri adamı valeh edirdi. Mən ümumiyyətlə radioya qulaq asmağı xoşlayıram. Onda nə isə izah olunmaz bir sehr var. Efirdə dinlədiyim şeiri, poemanı, hər hansı bir bədii parçanı həmən özümünküləşdirir, onu öz həllimdə görür, öz aləmimdə canlandırıram. Radio hər bir dinləyiciyə diqqətlə qulaq asmaq, özünə intim şərait yaratmaq imkanı verir. Maşında yol gedə-gedə, evdə rahat kresloda əyləşərək, lap uzandığı yerdəcə. Belə şəraitdə dinləyici əsəri daha yaxşı qavraya bilir, aktyorla daha çox yaradıcılıq əlaqəsi yaradır, dolayısıyla, hətta dinlədiyinin tamaşaçısına çevrilir, ətrafdan heç bir maneə, reaksiya hiss etmədən, qavrama qabiliyyəti, fantaziyası daha da güclənir. Bəlkə də bu mənə belə gəlir, mən belə qulaq asıram, deyə bilmərəm. Ancaq 50-ci illərdə yazılan “Məşədi İbad”, “Durna” və bir çox radio-tamaşalar indiyə kimi gözümün qabağında canlanır. 60-cı illərdə lentə alınan “Hamlet”, “Ölülər”, “Dəli yığıncağı” və başqa sənət əsərlərini bəzən mənə elə gəlir ki, görmüşəm. Bəli, məhz görmüşəm. Səsin təsir edici qüvvəsi ilə bu və ya digər əsərin özlüyündə, öz gözünə görünən variantını yaradırsan. Mübaliğəli görünsə də mən radioya mütaliə kimi insana zövq aşılayan, onun fərdi yaradıcılığını gücləndirən, fantaziyasına qol-qanad verən sənət növü kimi baxıram.

Mənim radiodakı ilk çıxışım uğurlu olub. Respublika radiosu efirində böyük bir verilişin aparıcısı olmaq hər bir aktyor üçün fəxrdir. Uzun illər respublika radiosunun seçilən proqramlarından olmuş “Ulduz” radiostansiyasının ilk sayını mən oxumuşam. Özü də o zaman respublikamızda tanınıb sevilən Əminə Yusifqızıyla birgə. Sınaq oxunuşları gedirdi. Bir sıra tanınmış sənətkarla birlikdə həmin sınaq oxunuşuna məni də dəvət eləmişdilər. Mənim üzərimdə dayanası oldular. Əlbəttə redaksiya əməkdaşlarının bu işdə “təqsiri” çox oldu. Rejissorun bütün şübhələrini bir dəqiqədə alt-üst elədilər, çoxdankı arzularımın həyata keçməsinə yol açdılar. Digəl burada bir əngəl ortaya çıxdı. Məsələ burasındaydı ki, verilişin mətnini yaxşı oxusam da başlığın öhdəsindən gələ bilmirdim. Lenti nə qədər geri fırladırdılarsa başlığı (radio dilində şapkanı) yaxşı oxumur, bir növ “xoruz” buraxırdım. Nəhayət ki, rejissorun, operator və redaktorların ciddi-cəhdi ilə ilk baxışda sadə görünən, əslindəsə professional radio işçisi üçün qəbul edilməz olan o çətin vəziyyətdən məni çıxarda bildilər. Ancaq boynuma alıram ki, mən o başlığı yetərincə oxuya bilmədim ki, bilmədim. Bu da radionun unikal özəlliklərindən biridir. O vaxtdan illər keçib. Hər dəfə çıxış üçün radioya dəvət olunanda böyük məmnunluqla razılıq verir və hələ o zaman öhdəsindən gələ bilmədiyim o qüsurumu xatırlayaraq mənə tapşırılan mətnin oxunuşuna böyük gərginlik sərf edir, hədsiz məsuliyyətlə yanaşıram”.

Davamı var

İntiqam MEHDİZADƏ

525-ci qəzet.- 2010.- 17 aprel.- S.21.