Salam. Nöqtə. Bitdi.

(Salamın doğum gününə)

BÜTÜN DİLLƏRDƏ

Salam. Nöqtədən əvvəlkini rüşvət deyil deyə geri qaytara bilərsiniz, sadəcə unutmayın ki, bizim ölkədə verilən salamlar geri qaytarılmır.

Salam – bütün dillərdə adamları görüşdürmək, yaxınlaşdırmaq funksiyasını boynuna götürmüş əzabkeşdir.Salam – ünsiyyət mağarasının tilsimli,ovsunlu, sehirli sözü, sim-simidir. Salam – bu şəhərdə hamının bir-birinə ən azı bir dəfə dediyi sözdür. Salam – tanrının adıdır, nitq etiketidir, məişət əxlaqıdır. Salam – nitqdəki bütün sözlərin üzünə gülüb, paxıllığını çəkdikləri başçıdır. Salam – qaçış zolağında start xətti, futbol meydanında mərkəzdir.

Salam adam adıdır. Yox e, yox, Salam şair adıdır. Yox e, yox, Salam dost adıdır. Yox e, yox, Salam müəllim adıdır. Yox e, yox, Salam kişi adıdır. Yox e, yox, Salam adam, şair, dost, müəllim, kişi adıdır.

Pis başlamadıq, hə?

YAXŞIDI, AMMA...

Yox, dostlar, qardaşlar mən sizinlə razı deyiləm. Necə yəni “yaxşıdı, amma...”? Niyə sizin “amma”larınız “yaxşı”lardan əvvəldə və böyük görünür? Bu “amma”dakı əmma nədir? Həqiqətlə aramızdakı bu “amma” divarının dibinə dinamit qoysaq, görən bizə terrorist deməzlər ki? Dilin lüğət tərkibinə sui-qəsd cəhdinə görə haqqımızda cinayət işi açılmaz ki? “Amma”ların hüququnu müdafiə komitəsi yaradılsa, mən günahkarmı sayılaram?

Bizə cəmi bircə rəsmi gəlib çatan (o da mübahisəlidi) Şekspir məşhur sonetlərindən birində belə yazır:

“Günəşi sevdiyini deyirsən,

Günəş çıxan kimi kölgəyə qaçırsan.

Yağışı sevdiyini deyirsən,

Yağış yağan kimi çətirini açırsan.

Məni sevdiyin deyirsən,

Qorxuram...”

Bu şeirdə hər “deyirsən” sözündən sonra bir “amma” var. Şekspir o “amma”ların heç birini yazmayıb. Şeirdəki ayrılığın inkişaf xəttinə “amma” damğası vurmayıb ki, qorxsa da, ümid canını tapşırmasın. “Amma”nın qətiyyəti öncədən düşünülmüşlükdür. Əgər “deyirsən”dən sonra bu sonetdə “amma” olsa, bu öncədən haqqında düşünülən ayrılıq qorxusundan çox, ayrılıqla bağlı qərarı arqumentləşdirmək cəhdi olacaq. Şekspir isə sadəcə qorxub.

Salam haqqında “amma”lı cümlələr çox eşitmişəm. “Yaxşı şairdi, amma...”? Amma nə? “Amma az yazır, amma hecada yazır, amma çox ironikdi, amma, amma, amma, amma, amma...” Salamı üzdə sevib, arxada sevməyə gücləri çatmayanların əlindəki yeganə əlac, silah “amma”dır. Bu, “fəqət”in qapı qonşusu, “lakin”in qan qardaşı “amma”lardan zəhləm gedir. Görəsən kimsə nə vaxta cəsarət edib belə bir cümlə qura biləcəkmi: “Salam yaxşı şairdi, amma mən ona paxıllıq edirəm”? Bəlkə belə olsa, onda əyilib “amma”nın alnından öpmək olar. Çünki bu zaman, “amma” “elə buna görə də” sözünün əvəzi kimi etiraf notlarıyla bəstələnmiş bir nəğmətək səslənəcək.

Yazının bu yerində eynəyimi çıxardıb, gözlərimi ovuşdura-ovuşdura düşünməyə başladım ki, ustadın yaradıcılığıyla, özüylə nə vaxt tanış olmuşam ? Bunun vacibliyi barədə çox düşünmüşəm. Dost məclislərində, qədəhlər toqquşmadan öncə bir-biri haqqında söz deyəndə, adamların ilk dəfə harda tanış olduqları barədə söhbətləri həmişə diqqətimi çəkib. Bu doğum günü yazılarında da həmişə olub. Məsələn, yazı belə başlayır : “ Əzizim Rüfət, 40 yaşın mübarək ! Yadıma düşür 70-ci illərin əvvəlində sən sütül bir cavanıydın. Biz səninlə universitetin yataqxanasında tanış olduq, ağrılı-acılı günlərimiz oldu. Sonra sən istedadın sayəsində əvvəlcə kafedrada laborant, sonra isə nəşriyyatda redaktor müavini oldun. Bir neçə ildən sonra evləndin, ailə qurdun, Zöhrə bacı kimi bir həyatın yoldaşın, işıqlı iki övladın oldu. İndi o illəri xatırlayanda düşünürəm ki, çox şey dəyişib, dostluğumuzdan savayı“. Nədir bu? Doğum günü sahibinin bütün bunları yazan dostdan yüz dəfə yaxşı bildiyi bu bioqrafik məlumatların mənası nədir? Bütün bunlar təbrik klişesidi, yoxsa yazılmamış təbrik qanunu? Bəlkə bütün bunlarla yazını yazan dost öz dostuna demək istəyir ki,sən artıq bir yaş da qocaldın, amma bax, mən hər şeyi xatırlayıram, yazını da yazdım ki, yadından çıxanda baxarsan? Olmazmı ki, keçib getmiş də olsa, dostun özünün də bilmədiyi xatirələr xatırlansın? Məncə, xatırlamaq yox, unutmamaq lazımdır. Borcumuz unutmamaqdı.

UNUTMAMIŞAM

Tələbəlik vaxtı qrup uşaqlarıyla dərsdən qaçıb şəhərdə gəzməyə çıxmışdıq. Ayaqlarımızın yerə dəyməyən vaxtlarıydı. Onda elə bilirdik ki, bir qıza sevgililər günündə hədiyyə almaq kifayətdi ki, qız səni əbdiyyən sevsin. Seriallardan zəhləmiz getsə də, ağlımız serial qəhrəmanlarının ağlı qədəriydi. Üzü “Baksovet” metrosuna (indiki “İçərişəhər) tərəf qalxanda, “Sabir bağı”yla üzbəüz kitab evində Salamın “Yolu qarşıla” kitabını gördüm. Kitabı rəfdən götürüb təsadüfi bir səhifəsini açdım. Qarşıma indiyə qədər də Salamın ən sevdiyim şeiri olan, “Tutdum yıxılmağa qorxduğum yerdən” misrasıyla bitən şeiri çıxdı. Elə ovqata düşdüm ki, elə bil dünyanın bütün sirrini anlamışam, civəni qızıla çevirən iksiri tapmışam, fəlsəfə daşının sahibiyəm, “yaxşını-pisi bilmə” ağacından sonra, “həyat” ağacının da meyvəsini dadmışam. Kitab almağa pulum yoxuydu. Qrup yoldaşım Nişanədən təcili borc istədim, kitabı aldım. Bir neçə ildən sonra Nişanə ailə həyatı qurdu və mən onun borcunu hələ qaytarmasam da, tələbəlikdən, qrup yoldaşımdan mənə Salamın kitabı nişanə qaldı. Mən sonralar Slavyan Universitetinin Yaradıcılıq fakültəsində bizə ustad dərsi keçən, müəllimimiz Salamla belə tanış olmuşam.

YARADICILIQ FAKÜLTƏSİ

Əsəd Qaraqaplanla (o vaxt Nəsirli idi ) Slavyan Universitetinin Yaradıcılıq fakültəsinə qəbul olunandan sonra böyük həyəcanla ilk dərs gününü, daha dəqiqi Salamın dərsini gözləyirdik. İlk dərs günü Slavyan Universitetinin 3-cü mərtəbəsində dayanıb gözümüzü pilləkənə dikib, səbirsizliklə Salamı gözləyirdik. İndiyə kimi yadımdadı, uzaqdan Salam görünəndə Əsədlə pıçıldaşdıq ki, gəlir. Əynində qəhvəyi kostum varıydı. Əlində bloknot və arasında qələm. Yaxınlaşıb hamıyla salamlaşdı. Beləliklə bizim ilk dərsimiz başladı. Birinci cümləsi beləydi: “Biz burda necə yazmağı yox, necə yazmamaq lazım olduğunu öyrənəcəyik. Necə yazmaq lazım olduğunu siz özünüz tapacaqsınız“ .

İndi o balaca dərs otağını, universitetin qapıları bağlanana qədər davam edən söhbətlərimizi, qızğın müzakirələri, zarafatları xatırlayanda o günlər üçün dəhşətli dərəcədə darıxıram.

Zaman ötdü, kimimiz necə yazmaq lazım olduğunu tapdı, kimimiz əlində olanı da itirdi, kimimiz hələ də axtarır...

Pedaqoq kimi Salam müəllim çox maraqlı eksperimentlər edirdi və bu bizim çox xoşumuza gəlirdi. Çünki hər fürsətdə təkrar etdiyi “Bura yaradıcılıq fakültəsidirsə, yaradıcı adamlar gərək sərbəst fikir yürütməyə utanmasınlar” sözü həqiqət idi. Bəzən spontan şəkildə günün mövzusunu elə dərs prosesindəcə ortaya atıb müzakirə edirdik. Məsələn, ədəbiyyat və futbol. Aramızda pozitiv bir rəqabət varıydı deyə müzakirələrimiz canlı, qaynar keçirdi.

Günlərin bir günü, dərslərində birində Salam müəllim hansısa mövzuya uyğun bir şairdən sitat çəkdi. Bizdən soruşdu ki, necədi? Biz hamımız şeiri çox bəyəndik.Çox sonralar müəllifini o vaxt Salamın da unutuduğu o şeirin müəllifinin Salam olduğunu biləndə cəsədi vətənə dönən Cavidə sevindiyimiz kimi, vətəndaşlığı bərpa olunan Nazim Hikmətə sevindiyimiz kimi sevindim, həm də gözlərim doldu. Çünki mənə görə ədəbiyyatımızda, bir şeirini demirəm, bircə misrasıyla hər yerdən baxanda görünən azsaylı şairlərindən biri də Salamdır. Və belə bir adam öz şeirini öz adıyla oxumağa utanmışdı, çəkinmişdi. Ədəbiyyatda adamlar var ki, Salamın bircə misrasını yazsalar, o misrasını printerdə çap edib, boyunlarından asıb küçələri arşınlayarlar. Kaş Salamın əxlaqını çoxaldıb, camaata paylamaq olaydı...

VƏ SONDA USTAD...

Ustad, bu yazı sistemsiz düşüncələri sistemə salmaq cəhdidir. Sənin haqqında yazmaq istədiyim o qədər çox mətləb var ki, hansını yazacağımı, hardan başlayacığımı bilmirəm. Ona görə bu yazı bir az emosional,bir az quru, bir az pinti, bir az da səliqəli alındı.

Biz səndən təkcə necə yazmamağın dərsini almadıq, həm də sənə öz şeirini belə başqa adamın adıyla oxutduran əxlaq süfrəsinin, dostluq süfrəsinin məzunu olduq. Hansı süfrənin başındakı sən oldunsa, biz rahat olduq, geniş olduq. Biz səndən alnıaçıqlığı, özünü qorumağı, xırda işlərin fövqündə dayanmağı öyrəndik.

Dünyada sənin qədər dadlı siqaret çəkən, saçlarının tökülməsində, duruşunda, danışmağında, susmağında bu qədər xarizma olan ikinci bir adam tanımıram.

İndi sənin doğum günündü və yaşının üstünə bir yaş da gəlir. Sən indi müdriklik pilləkəniylə bir pillə də yuxarı qalxırsan. İndi biz bir yaş da yaşlanmağına yox, bu yeni pillədə nələr gördüyünü bizimlə bölüşəcəyinə sevinirik, yenə müəllimimiz olaraq qalacağına sevinirik.

Zaman ötəcək bəlkə də mən 5-ci, 10-cu, 90-cı Qismət olacağam. Amma sənin adın gələndə, sən xatırlananda, mən – sənin tələbən, dostun həmişə mənə verdiyin adı öpüb gözümün üstünə qoyacam və belə yazacam: İMZA: İKİNCİ QİSMƏT.

Doğum günün qutlu olsun, ustad !

P.S. Sənin adın gələn yerdə ayrı sözə ehtiyac yoxdu. Salam. Nöqtə. Bitdi.

II QİSMƏT

525-ci qəzet.- 2010.- 7 avqust.- S.22.