UNUTMAĞA KİMSƏ YOX...

(Roman)

Əvvəli ötən şənbə sayımızda

Çoban papağının artırması üç ayaq üstündə idi. Ayaqlar – kərpic dirəkdən. Artırmanın dimdiyindən dirəklərin altına navalça tuşlanmışdı. Yağışlar burdan keçib guya evin arxa tərəfini çox da islatmadan torpağa hopmalı idi. F.Q. evi görən kimi onu ürəyində “çoban papağı” adlandırmışdı, müqayisə dəqiq idi, amma bu balaca artırma çoban papağının bütün simmetriyasını pozurdu, çünki başındakı dəmir örtük bu papağın, əslində, lüzumsuz dimdiyinə oxşayırdı. Çoban papağı və şapka dimdik?! Özü də bir balaca yanakı dimdik. Evin üstündəki dağın qaya şəklində irəli çıxan sıldırım quzğun dimdiyi ilə artırmanın bu əyri-üyrü dəmir dimdiyi bir-birindən boy-buxunca, əzəmətcə xeyli fərqlənsələr də, amma yenə də ekiz qardaşlara oxşayırdılar. “Ayaqyolunun işığı eləcə artırmadan yanıb-sönür”. Artırmanın bu əyri dəmir dimdiyi ayaqyoluna tərəf gedən cığırın əvvəlini (birinci addımını) ancaq tuturdu.

Çoban papağı kürəyini arxadan etibarlı lay divar kimi ucalan Vəng dağına söykəmişdi, bəlkə də buna görə bütün görkəmindən bir laübalik, arxayınçılıq yağırdı. Başı üstündə qanad açmış quzğun qaya (Çiçəkli yazı tapılan mağara bu quzğun dimdiyi ilə üzbəüzdə, ortadan keçən cığırın sağ tərəfində idi) bu evin Vəng dağının himayəsi altında olmasına sanki bir işarə idi, hər halda bunu belə də anlamaq olardı. F.Q-nı əməlli-başlı mat qoyan bu idi ki, ətrafda hökm sürən bu möhtəşəm Ahəng özündən kənara açıq və aşkar məna-məzmun kəsiklərinə bürünmüş işarətlər göndərirdi. “Bütün bu düzüm, bütün bu ahəng, bu ardıcıllıq bir işarət deyilmidir, əlbəttə ki, bir işarədir. Çiçəkli yazı da o qəbildən. Mənim canımı bu bəladan qurtarsa Çiçəkli yazı qurtarar. Necə gəlib öz ayağımla düşdüm bu zülümə?! Bəladı mənim işim, bəladı...” Eşidən elə bilərdi, F.Q. “bəla” deyəndə Çiçəkli yazını nəzərdə tutur. Amma, yox. Bəla Çiçəkli yazı deyildi. Bəlanın adam kimi adı vardı. Bəlanın adı Afaq idi. İlıq, mülayim, təmənnasız sevgisi ilə ona əzabdan başqa heç nə gətirməyən Afaq!..

Kəndə gəldiyi birinci axşam özünü hava qaralar-qaralmaz kənd sovetinə ancaq yetirə bildi. Maşın xırıltılı səsini elə “xırp” kəsdi ki, elə bil, bu dəmir yığnağından bir daha heç zaman heç bir səs çıxmayacaqdı.

Birmərtəbəli, bir az yöndəmsiz bina olan (tikiləndə məktəb binası kimi tikilmişdi) kənd sovetinin qapısında ahıl yaşda bu istidə əyninə dama-dama, köhnə, amma səliqəli pencək geymiş, üzü-gözü tər içində bir kişi – olardı yetmiş, yetmiş beş yaşlarında – durmuşdu və, elə bil, məxsusi onu gözləyirdi. Maşından düşən F.Q.-ni maraqla süzüb, salamını köhnə tanışlar kimi xeyli mehriban bir tərzdə aldı və dəsmal ilə boynunun tərini silib şirin-şirin dilləndi:

– Deyəsən, uzaqdan gəlirsən?! Yaxşı çatmısan, mən elə indicə çıxırdım. Qayıdaq otağa. Gəl, gəl, burdan gəl.

Mübariz kişi (qapıda duran isə kənd sovetinin sədri Mübariz kişinin özü idi) yenidən, bu dəfə F.Q. ilə birgə içəri qayıdıb bu birmərtəbəli tikilinin dəhlizi ilə sağ tərəfə dönüb ikinci qapının qarşısında dayandı. Açarla yenidən qapını açdı və əvvəl təkidlə F.Q-ni içəri (az qala itələyib) saldı, sonra özü keçdi otağa, yeganə pəncərəni açdı və pəncərənin ağzındakı stolun arxasında oturdu:

– Əyləş, belə, bura əyləş, istini görürsən, bu yay yaman istidi... – dedi və dəsmal ilə yenə üzünü, boğazını sildi.

Bu istidə pencək geyinmiş kənd sovetinin sədri Mübariz kişinin uzun burnundan və azacıq sağ ayağını çəkməyindən, iti, çox iti baxışlarından başqa yadda qalan, əlamətdar bir cəhəti, gərək ki, yox idi. Hə, bir də təkid eləməyi xoşlardı. “Oyunu başqasının meydançasında oynamaq lazımdır”. Mübariz kişi ilk baxışda bir qədər də sirriçində adam idi.

F.Q. stulu çəkib Mübariz kişinin qarşısında oturdu. Stul ki, ortalıqda idi, sağ-solda heç nə yoxdu, ətraf çılpaq görünürdü, ona görə də F. Q. Mübariz kişinin qarşısında sanki bir müttəhim kimi oturmuş oldu.

– Xoş gəlmisən... – Mübariz kişi F.Q.ni maraqla süzüb səmimi-qəlbdən bir daha salamladı. – Mən Mübarizəm, kəndin sədri, görürəm, uzaqdan gəlirsən, nə köməyim dəyə bilər, bala, sənə?

– Xoş gününüz olsun, Mübariz... müəllim, Mənim adım F.Q.-di. Sizə Professordan salam gətirmişəm, bir də bu məktubu. – F.Q. əlindəki məktubu ona uzatdı.

Mübariz kişi, elə bil, dirçəldi, Professorun adını eşitcək baxışı xeyli yumşaldı, F.Q.yə az qala nəvazişlə baxmağa başladı. “Hə, bu da gəlib yazını oxumağa”. Yeni maraqlı söhbətlər, şəhər-kənd dedi-qoduları, tarixə, özü də uzaq tarixi kökə lağımlar, xalqımızın ənənələri və onların unudulma qorxusu... daha nələr, daha nələr, suallar, suallar, şirin mabahisələr, tərəf-müqabilin bu zaman küncə sıxışdırılması və... sonda və yenə də, əlbəttə ki, mərhəmətli Mübariz kişinin səmimi sözləri. “ Sizdə nə günah, sizin günahınız yoxdu...” kimi heç bir məna bildirməyən sözlər...

– Salam gətirən də sağ olsun, salam göndərən də, – deyərək əlində F.Q-nin uzatdığı məktubun ora-burasına baxa-baxa Mübariz kişi iti baxışlarını birdən zənlə onun düz gözlərinin içinə dikib saxladı, bayaqkı şuxluğu yox oldu, uçub getdi, bu dəfə son dərəcə ciddi bir tərzdə soruşdu:

– Səni də... yazını oxumağa göndərdilər? Çiçəkli yazını, deyirəm, oxumağa gəlmisən?

Cavan oğlan gülümsədi, yəni, “nə bilim, görək də, Allah qoysa, inşallah...” Mübariz kişi isə başını mənalı bir şəkildə tərpədə-tərpədə “hə” eləyib ciddiyyətini yenə də pozmadı və məktubu açıb aramla ürəyində oxumağa başladı.

F.Q. Mübariz kişini, Bəhram kişini Professorun söhbətlərindən tanıyırdı. Uzağa getməyək, elə ikicə gün əvvəl Professor ona səfərlə bağlı son göstəriş və tapşırıqlarını verəndə “Mübariz və Bəhram çox yaxşı adamdılar, onlar səni korluq çəkməyə qoymazlar. Qalacaq yerin Bəhram kişinin evi olacaq. Mağaraya ən yaxın evdi. Özü də məsləhətli adamdı. Bu məktubu isə verərsən Mübarizə. Nə çətinliyin olsa onlarlıqdır. Oxumaq, yazmaq, necə deyərlər, sənlik. Ümidimiz artıq sən qaldın. Bu, son ümiddi, bu dəfə də alınmasa... bir cızıq yuxarıdan, bir cızıq aşağıdan, Çiçəkli yazının bizə, deməli, dəxli yoxmuş. Son ümid sənsən, biləsən”.

Kənd sovetinin sədri Mübariz kişiyə məktubu Dil və təfəkkür institutunun direktoru, çoxdanın akademiki olsa da hamının həmişə böyük məhəbbətlə “Professor” deyib çağırdığı, müasir Azərbaycan dilçiliyinə böyük töhfələr vermiş Məmmədəli müəllim özü yazmışdı. Əslində, bu məktub etimadnamə kimi bir şey idi. Özü də daxili pafosu eləydi ki, elə bil, bir adama deyil, bütün kənd əhlinə ünvanlanmışdı. Məktubda Professor, Mübariz kişiyə və eləcə də bütün kənd əhlinə bildirirdi ki, gənc alim F.Q-yə böyük dövlət əhəmiyyətli bir işin öhdəsindən gəlmək kimi məsuliyyətli və ağır bir vəzifə tapşırılıb. Bu gənc alimin Çiçəkli yazını deşifrə edib (“deşifrə?”) oxuması üçün gərək kənd əhli əlindən gələn köməyi əsirgəməsin. Böyük-böyük alimlər istedadlı gənc mütəxəssis F.Q.-yə böyük ümidlər bəsləyirlər və onun təklif etdiyi deşifrə üsulunu dəstəkləyirlər. (Mübariz kişi bu yerə çatanda başını məktubdan ayırıb F.Q.-ni yenə, bu dəfə rəğbətlə süzdü). Professor az qala məktubda bu üsulun o biri üsullardan fərqinin elmi izahını da verirdi (Mübariz kişinin qaşları çatıldı). Sonda isə arzu və ümidlərini bildirirdi. Çiçəkli yazı hökmən oxunmalıdır, çünki bu yazı xalqımızın tarixi ilə bağlı bir çox qaranlıq mətləblərin üzərinə işıq sala bilər və salmalıdır. Nə bilim, bu dəfə bu iş, nəhayət, başa çatmalı, əvvəlki iki cəhdin uğursuzluğu bizi (bilinmirdi, Professor “bizi” deyəndə konkret kimi nəzərdə tutur, kənd əhli də bu sözün içində gedir, yoxsa bu ancaq şəhərdəkilərə aiddir?!) bəli, elə belə də yazılmışdı: “bizi!”. Mübariz kişi bu yerə çatanda qaşlarını bir az da çatıb bir qədər də ciddiləşdi, özünü yığışdırdı: “Məsuliyyətli olmaq lazımdır”. Əvvəlki cəhdlərin ikisi də onun yaxşı yadında idi, o cəhdlər elə əvvəldən könlünə yatmamışdı, mütəxəssis adı ilə gələnlərdən elə ilk andaca Mübariz kişinin gözü su içməmişdi, indi isə bu F.Q.! Qərəz, ilk cəhdlərin uğursuzluğu, Professor yazırdı, bizi (!) ruhdan salmamalıdı, ölkə ictimaiyyəti bizdən (yenə bizdən!) hünər gözləyir, belə-belə işlər, sağ-salamat qalın, cansağlığı, yaradıcılıq uğurları (“yaradıcılıq uğurları?”), Bakıya gələndə görüşmək arzusu, öncədən təşəkkürlər və s. və i.a. Məktubun sonunda hörmətli zatın imzasının altında böyük və dəbdəbəli (onunku ilə heç müqayisəyə də gəlməzdi – Mübariz kişinin bu yerdə hətta bir balaca paxıllığı da tutdu) iri bir möhür basılmışdı – elə bil, o möhürü onunçün elə yekə-yekə vurmuşdular ki, məktubdakı isti, səmimi sözlər onu oxuyanı çaşdırmasın, məsələyə münasibətdə ciddiliyi azaltmasın, əksinə, məsuliyyəti artırsın.

Mübariz kişi möhürün bir qədər də ora-burasına gizli həsəd hissi ilə tamaşa etdi, çalışdı dairənin ətrafındakı qarmaqarışıq sözləri oxusun, alınmadı, nəhayət, dərindən nəfəs çəkib “belə...” dedi:

– Belə-belə işlər... – Mübariz kişi bu boyda məktubdan kiçik bir sitat gətirərək, nəhayət, məktubu səliqə ilə bükdü və mizin çəkməcəsini çəkib ehtiyatla ora qoydu. – Bəli, belə-belə işlər. Aydındı məsələ. Professor necədi, salamatdımı? – Mübariz kişi heç bir cavab gözləmədən soruşdu, beynində isə fırladırdı ki, F.Q.-ni birinci günmü aparsın öz evinə və çəksin onu söz-fikir imtahanına, “Bu necə, görəsən oxuya biləcək, yoxsa...”, yoxsa məktubda yazılan kimi elə birinci gündən aparıb Bəhram kişiyə tapşırsın?!

– Salamatdı. Hamı salamatdı, hamının salamı var. – F.Q. bir azcana səbirsiz cavab verdi.

– Belə... “Səbrsizdi”. – Mübariz kişi arxayın-arxayın öz sorğu-sualını davam edirdi. – Şəhərdə nə var, nə yox, ay bala?! Şəhər dəyişir, dəyişmir? – Sonra onu diqqətlə süzüb qəflətən, – sən heç kənddə olmusan? – soruşdu.

Mübariz kişi F.Q.nin üst-başına, oturuşuna, yerişinə-duruşuna nəzər yetirəndən sonra, nəhayət ki, bu sualı verdi. Dözmədi.

– Şəhərdi də. Dayanıb yerində, nə bir yana tərpənir, nə də dəyişir.

Əsas suala isə (“Sən heç kənddə olmusan?”) F.Q. cavab vermədi. “Yox, bu adam heç kənddə olmayıb, ilk gəlişidi. Dikbaşdı, gözün dikir adamın gözünə, çəkmir, bildiyini babasına verən deyil, bir az da... yox, elə əməlli-başlı lovğalığı da var. İstedadlı gənc mütəxəssis...” Sezilməyən rişxəndli bir təbəssüm cavab kimi gəldi qondu dodağının ucuna və Mübariz kişi açıq-aşkar yalançı bir təbəssümlə onun üzünə baxan F.Q.-yə öz “günahsız” sualını bir də təkrar eləmək qərarına gəldi:

– Deyirəm, bu vaxtacan heç kənddə olmusanmı?

Mübariz kişi F.Q.nin “ədabaz” cavabını (“Şəhərdi də, durub yerində”), elə bil, heç eşitməmişdi, “gənc mütəxəssis”in darıxıb-darıxmamağı, yorğun olub-olmamağı, belə məlum olurdu ki, vecinə belə deyil, “aha, deyəsən, karıxmağa başladı bu istedadlı gənc alim...” Kəndin sovet sədri verdiyi suala dəqiq cavab almadan əl çəkən adama heç oxşamırdı. F.Q. narazılıqla başını yırğaladı, açıq-aşkar yaxasını qurtarmaq üçün:

– Olmuşam, olmuşam. Dialekt yığmağa getmişəm tələbəlikdə – xalq deyimləri, sözlər, nəğmələr... Hər yerin özününkü olur, – dedi. Tələsik dedi.

– Nə yaxşı, nə gözəl... “Bəlkə bu dəfəlik yetər?!” – Hə, onda, sənin işin bir elə çətin olmaz. Kəndistan yeri darıxdırıcı yerdi. – Mübariz kişi səsində gizli qüssə ( dialekt yığma məsələsi onun yadına nəyisə salmışdı) zənlə F.Q.-ni süzdü.

– İş çoxdu, darıxmağa macal olmayacaq. “Darıxmaq ha?!”

Mübariz kişinin bu sözlərdən sonra qanı yenə də qaraldı. Əməlli-başlı, necə deyərlər, dalağı sancdı. “Lovğa gədədi. Ancaq...” Bir şeyi anlaya bilmirdi, F.Q.-nin bu cür dikbaşlığı (gizli də olsa), bu cür lovğalığı, bu cür təkəbbürü (daha dəqiq söz tapmaq çətin idi, əlbəttə – təkəbbür!) niyə onun kefini başlamışdı pozmağa?! Ona qəribə gəlirdi ki, beyninin dərinliyində bir əzablı (niyə əzablı?) duyğu doğulur. Qısqanclıq duyğusu. Çiçəkli yazını bu uşağamı qısqanır?! Niyə yasa batırdı?! İçini, qəlbini, elə bil, qurd gəmirirdi. Səbəb isə ona məlum deyildi. “Ruh məsələsi ilə Bəhram özü yəqin onu xəbərdar edər... lazım bilsə... Mənə nə gəlib?!”

Pəncərədən içəri gəlib sərin meh doldu və meh özü ilə ani işıq topası gətirdi, F.Q.-nin üzü işıqlandı, tez də bu işıq yox oldu. F.Q. siqaret çıxarıb kibrit çəkmişdi, amma yanılı çöpü siqaretə tutmadı, kibrit çöpü eləcə yana-yana ora-bura əyildi və rəngi qap-qara qaraldı.

“İşdi, birdən...” İlk dəfə bu zaman F.Q.-nin ani olaraq işıqlanmış üzünü gizli-gizli süzən Mübariz kişinin dalağı sancdı və ağlına gəldi ki, ola bilər, bu F.Q. Çiçəkli yazını bəlkə oxusun. F.Q.-ni o ilk dəfə məhz bu zaman yazını oxuyana oxşatdı. Gözləri işıldaya-işıldaya kibrit çöpünün necə yanmasına baxarkən. “Beləsi hikkəsindən oxuyar, geri çəkilməz.”

– Bəhram kişinin evi ha tərəfdədi, bir göstərən olsaydı... – F.Q. yanıb qurtarmış kibrit çöpünü zibil yeşiyinə atdı, siqareti qaytarıb qutusuna qoydu və söhbəti yekunlaşdırmağa cəhd etdi. Yol yorğunluğu özünü yavaş-yavaş göstərirdi. “Üzümə bir ovuc su vura bilsəydim...”

– Tələsirsən? “həm də çox hövsələsizdi”. Tələsmə, mən özüm səni aparacağam. – Hələ də özünü bütün qəlbinin genişliyi ilə sevinməyə məcbur edə bilməyən Mübariz kişi (ürəyini hələ də nəsə sıxır, sıxırdı) birdən pəncərəyə baxıb (“hava qaralır”) ayağa qalxdı. – Akademik özü yazır ki, sənə hər cür köməkliyi gərək göstərək. Borcumuzdu. Getdik.

F.Q. sevincək bir səmimiyyətlə:

– Sağ olun, çox sağ olun, – deyərək Mübariz kişi qalxınca o da tez yerindən durdu və beləliklə, Mübariz kişinin otaqdan çıxmaq istəyini qətiləşdirmiş oldu. “Birdən fikrini dəyişər. Halım, halım yoxdu səninlə uzun söhbətə. Bütün suallarına cavab verməyə, vallah, halım yoxdu”.

lll

Mübariz kişi, ardınca F.Q. sovetliyin balaca həyətinə çıxdılar. Hava hələ də tam qaralmamışdı. Mübariz kişi F.Q.nin qədim Qarağac kötüyünə qabaq təkərlərini dayayıb saxladığı maşınına gözucu baxıb “ rəngi nədir bunun görəsən, bu, yəni, şəhərdən buracan özü gəlib çıxıb?!” dedi:

– Maşın qoy qalsın, orda saxlamağa imkan yoxdu.

F.Q. intizamlı şagirdlər kimi maşını açıb çiynindən uzun qayışla asılan əşyalarıyla dolu yol çantasını götürdü maşının pəncərələrini axıracan qaldırdı, qapılarını bağladı, sonra bir də yoxladı, əmin oldu ki, “ala-bula” öz qınına çəkilib:

– Mən hazır, – dedi və çantanı çiyninə alıb gözlədi ki, Mübariz kişi qabağa düşsün, yola düzəlsin, o da onun arxasınca getsin.

Mübariz kişi ayağını çəkə-çəkə yola düzəldi. Yolları əvvəlcə Kəhrizli arxın yanı ilə keçirdi, sonra azca sola burulub çıxacaqdılar Vəngin düz ətəyinəcən uzanan naxır yoluna. Mübariz kişi çaşqınlıq içində idi. Həm danışmaq arzusu uçub getmişdi, o biri tərəfdən isə susmağı düzgün saymırdı. Ona elə gəlirdi ki, iki adam yol gedirsə, hələ bu adamlardan biri buralara nabələddisə, qonaqdısa, hökmən onunla söhbət eləyə-eləyə bu yolu getmək lazımdır. Yenə dəsmal çıxarıb boynunun tərini sildi, boğazını arıtlayıb əli ilə kəndin içindən artıq o qədər də vahiməli görünməyən Vəng dağını göstərdi, dilucu dedi:

– Bəhramın evi dağın lap ətəyindədi. Bir az yolumuz var.

F.Q. dinmədi. Yolu keçib Kəhrizli arx tərəfə getdilər. Mübariz kişi söhbət xətrinə sözünə davam elədi:

– Bu yazını deyirəm, yəni, bunu oxumaq bu qədərmi vacibdi? Üçüncü adamsan, göndərirlər, səninlə üç oldu. Deməli, vacibdi. – Mübariz kişi özü-öz sualına cavab verdi. – Elə-belədən Professor narahat olmaz... “Yəni sizin oralarda bir başqa ciddi işiniz yoxdu?” – Mübariz kişi dumduru, səma rəngli gözlərində yalançı sadədillik, amma yenə də həmənki təkid döndərib F.Q.-nin üzünə baxdı. Uzun burnunun ucunda yenə tər dənəcikləri vardı.

F.Q. özü də bilmədi ki, nəyə görə ağzından məhz bu sözlər çıxdı:

– Görünür, elədi.

Mübariz kişi F.Q.nin “görünür, elədi” sözlərini özünün dilə gətirmədiyi sualına cavab kimi qəbul etdi və sidq ürəkdən mat-məəttəl qaldı. “Mənim fikirlərimi bu da oxuyur. Nahaqdan bunu göndərməyiblər. Ürəyimə dammışdı. Vergilidi”. Bu dəfə dəsmalla deyil, əlinin dalıyla burnunu sildi.

Kəhrizli yola döndülər, bir az da arx boyu gedib sola çöndülər. Artıq bu yol düz aparırdı Bəhram kişinin həyətinin ağzına (Vəng dağının ətəyinə). Kəhrizli yolun altdan sakit-sakit suyu axan balaca körpüsünü keçdilər. Sol tərəfdə, kəhrizin kənarında iki balaca qız uşağı, allı-güllü gen tumanları əyinlərində, biri birindən üç-dörd metrə aralı, hər biri qabağına bir qalaq kirli qab düzüb kəhrizin suyunda yumağa hazırlaşırdılar. Bu qızlar bir-birinə eynən bacı kimi oxşayırdılar; ikisi də qaraca, saçları pinti-pinti, necəgəldi yığılmış, yalın ayaqları palçıqlı-kirli bu qızlar olardı on, on iki yaşlarında. Belə görünür, bu “bacılar” küsülü idilər. Arx boyu bir-birindən kifayət qədər kənarda hər biri öz qab-qacağını qalaq edib yığmışdı. Biri o birinə baxmaq belə istəmir, üzlərini ciddi-cəhdlə yana tutur, bir-birlərilə “üçüncü” adam vasitəsilə danışırdılar. Guya üçüncü adam bunların hirsli-hikkəli sözlərini birindən o birinə ötürməliydi.

– O adama deyin, qablarını tez götürüb getsin. Bura mənim yerimdi. Yoxsa...

O biri qızın isə bu təhdid heç vecinə də olmadı:

– O adama deyin, nə vaxt qablarımı yuyub qurtaracam, o vaxt da gedəcəm. Yer heç kimin deyil. Yerin adı yoxdu.

Bu küsülü qızlar başladılar hirsli-hirsli arxın suyuna basıb qabları şaqqıltıyla yumağa. F.Q. ki, dilçi idi, onun diqqətini “yerin adı yoxdu” sözləri çəkdi və o, addımlarını yavaşıtdı ki, bu maraqlı mübahisənin davamını da eşidə bilsin. Aydın və aşkar idi ki, bu küsülü qızların bir-biri ilə bu cür əda ilə danışmasının səbəbi var, yüz faiz bu kiçik gözəlçələr ya qonşu idilər, ya da bir sinifdə oxuyurdular, qərəz, bunların rəfiqəlikləri heç bir şübhə doğurmurdu. “Ay gözəlçələr...” F.Q-nin dodağı qaçdı. Mübariz kişi başı öz fikirlərinə qarışıb yana-yörəyə fikir vermədən gedirdi, qızlar vecinə deyildi. Əslində heç onlar da qızların vecinə deyildilər, çünki başları bir-birinə bərk qarışmışdı. Qızların mübahisəsinin ardını artıq körpüdən kifayət qədər uzaqlaşmış F.Q. qulağının ucu ilə zorla eşitdi.

– Kim birinci gəldi, yer onundu. Yerin adı yoxdu. O adama deyin ki, yer, göy dağıla mən Əhmədi unudan deyiləm!..

– O adama deyin ki, yer, göy dağıla mən də Əhmədi unudan deyiləm! Bir də o adama deyin ki, mənim qablarım tələsikdi. Cabbar müəllim bu axşam bizə qonaq gələcək. – “Cabbar müəllim” adı xüsusi fəxr və qürurla səsləndi. “Məlum oldu. Gözəlçələr bu Əhməd kimdisə aralarında bölüşdürə bilməyiblər”.

– O adama deyin ki, mənim işim ondan da tələsikdi. Atam bu axşam çörəyini evdə, hamımız ilə bir yerdə yeyəcək...

Arx başında həm qızların, həm də yuyulan qabların hirsli və şaqqıltılı səsi yavaş-yavaş uzaqda qaldı. Yanından ötdükləri həyətdəki ağacdan iki sığırçın bir-birinə həsrətlə qısılıb qalmışdı, onların civiltisi qızların səsini əvəz elədi. Sığırçınların civiltisinə hardansa gəlib inək böyürtüsü qarışdı. İtlər geri qalmadı, “hay verib” bir ağız onlar da hürdülər. Artıq qaranlıq daha sürətlə ətrafı olmaqda idi. F.Q bayaqkı allı-güllü gen tumanlı qızın dediyi “yerin adı yoxdu” sözlərini beynində “yerin adı var, yoxsa yoxdu?” sualına çevirmədimi çevirdi və yanında ayağını çəkə-çəkə gedən, dəsmalını cibinə qoymadan tez-tez üzünün, boynunun tərini (“yaman tez tərləyir”) silən Mübariz kişini qəflətən və birmənalı şəkildə unudaraq düz Bəhram kişinin həyətinə qədər bu sualla (“heç dəxli var?!”) beynində savaşa-savaşa getdi. Mübariz kişi yanında gəmiləri batmış adamlar kimi qaş-qabaqla gedən F.Q-yə yolboyu altdan-altdan diqqətlə nəzər yetirirdi, ürəyinə dammışdı: “bu oxuyacaq!”

lll

Bəhram kişinin kəndin yuxarı ucunda arxasını Vəng dağına söykəmiş evini görən kimi F.Q. onu öz-özlüyündə “Çoban papağı” adlandırdı. “Gözəlçə düz demirmiş, yerin adı var, ən azından yerin adı olmalıdı, yoxsa o yer, yer deyil...” Mübariz kişi başı ilə (bəlkə də uzun burnu ilə) evə tərəf işarə edərək, nəfəs dərib dayandı, F.Q.-ni dümsüklədi. F.Q.-yə elə gəldi ki, yol yoldaşı Çoban papağına gizli bir qısqanclıqla baxdı:

– Odu həyət, özü də həyətdədi...

Həyətə yaxınlaşıb tikənli çəpərin ortasında bu çəpərin özündən çətinliklə seçilən bir balaca taxta qapı vardı, Mübariz kişi bu qapını açmaq istərkən, qapı qəflətən öz-özünə açıldı. F.Q. təəccüblənməyə macal tapmadı, qapının o biri tərəfindən başında, daha doğrusu, təpəsində alabəzək araxçın, əynində uzunqollu dama-dama köynək, yaşına uyğun gəlməyən ucaboyu və şax qaməti olan bir yaşlı kişi göründü. Bu kişinin xeyli mehriban və həlim sifəti var idi, səsi də öz həlimliyi ilə üz-gözünə çox uyğun gəlirdi.

– Ay sizi xoş gəldiniz. Buyurun. Keçin, keçin.

Bəhram kişi (bu isə o idi) çəkilib qonaqları həyətə buraxdı. “Şəhərdən gələnə oxşadı”.

Mübariz kişi çətin anlaşılan ərklə F.Q.-ni bir əli ilə az qala zorla qucaqlayıb özündən əvvəl həyətə saldı. Bəhram kişi bayır qapını bağladı, cəftəsini vurdu və qapı o saat həyət tərəfdən tikənli çəpərin bir hissəsinə çevrildi. Həyətin ortasında böyük bir ağacın (Qarağacın) altında taxta bənzər, elə taxt əvəzi yarım dairəvi, bir tərəfi söykəncəkli skamya, qabağında da dördkünc bir miz var idi. Bəhram kişi qonaqları ora gətirdi.

– Gəl, a bala, keç, əyləş. Mübariz, keç. “Balaca”nın altına. Keç bura. Oturun, oturun. Mən indi...

Bəhram kişinin səsindəki sakit nəvazişi axşamçağı Vəng dağının bu həyətə “məxsusi” göndərdiyi könüloxşayan sərin meh kimi hiss eləməmək mümkün deyildi. Üzü ciddi olanda da mavi gözlərinin dərinliyində işıqlı bir təbəssüm əskik olmurdu. Gözlərinin içində sanki çıraq var idi.

Evdə işıq yandı. İşıq, zəif də olsa, Qarağacın altına da düşdü. İki dəqiqə çəkdi, ya çəkmədi, Bəhram kişi əlində podnos (sini), podnosda (sinidə) çay stəkanları evdən çıxdı. Artırmada pıqqıldayan samovardan (“Nə zaman samovarı yandırdı, mən ki, görmədim...”) su töküb rəngə qarışdırdı, dodaqaltı “ bu saat, bu saat...” deyə-deyə gətirib “Balaca” adlandırdığı bu yekə ağacın altındakı dördkünc mizin üstünə podnosu qoydu.

... Düz iki il əvvəl Bəhram kişinin evi və həyəti Dil və Təfəkkür İnstitunun əsl “hərbi” qərargahına dönmüşdü. Vəng dağının düz göbəyində, yüz illərdi adamların dağı qurşaq kimi sarıyan, ömür boyu ayaq basıb sağa, sola getdikləri cığırın məhz sağ tərəfində (sol tərəfdəki qaya parçası Bəhram kişinin evinin üstünə quzğun dimdiyi kimi uzanıb gedirdi) bir mağara tapılmışdı. Mağaranın içində dörd divar boyu qəribə işarətlər görünmüşdü və əlbəttə ki, bu barədə lazımi yerlərə lazımi xəbərlər verilmişdi. Xəbər fırlanıb dönüb axırda paytaxta, Dil və Təfəkkür İnstitutuna qədər gedib çıxmışdı.

İnstitutdan əvvəlcə bir neçə adam gəldi. Evi mağaraya yaxın olduğuna görə (mağaraya ilk girən adam da elə o idi) Bəhram kişinin evinə yığışdılar. Birgünlüyə Professor özü şəhərdən gəldi. Bəhram kişinin qürrəsini görmək lazım idi, Mübariz kişinin rənginin qaralmasını. Nə qədər təkid etmişdisə də Professor hansısa strateji (özü dediyi söz idi – strateji!) nöqteyi-nəzərdən Bəhram kişinin həyətindən çıxmamışdı (bəlkə Bəhram kişinin təkliyi, üstəlik bu cür qonaqcanlı olmağı buna səbəb olmuşdu?!) İlk qonaqlar mağaradakı işarətlərin şəklini çəkəndən sonra (işarətlərin şəklini çəkmək, əslində, onların üzərində başqa şəraitdə də, məsələn, şəhərdə, İnstitutda işləyə bilmək üçün idi) şəhərə qayıdan kimi Bəhram kişi həyətindəki Bozlar adlı köpəyi (bir azca da qalib bir ədayla) aparıb mağaranın içində bir küncə zəncirləmişdi.

Ardı gələn şənbə sayımızda

Kamal ABDULLA

525-ci qəzet.- 2010.- 7 avqust.- S.16-17.