Ədəbiyyatşünaslıq elmimizin patriarxı

Bəkir NƏBİYEV – 80

Ömrünün altmış ilini ədəbiyyatşünaslıq elmimizə həsr edən, onun inkişafında xüsusi xidmətləri olan, görkəmli alim, sadə və təvazökar insan, akademik Bəkir Nəbiyevin 80 yaşı tamam olur. Titanik zəhməti, sonsuz məhəbbəti ilə elmin daşlı-kəsəkli yolları ilə irəliləyərək ədəbiyyatşünaslıq elmimizin zirvəsində Bakı Dövlət Universitetində dərs aldığı Məmməd Arif, Əli Sultanlı, Mir Cəlal, Cəfər Xəndan, Məmməd Cəfər, Həmid Araslı, Abbas Zamanov, Feyzulla Qasımzadə kimi böyük ustadların cərgəsində bərqərar olan Bəkir müəllimin ömür yoluna nəzər salanda bir daha dərk etdim ki, illəri illərə calayıb uzun ömür sürmək, necə gəldi yaşamaq hünər deyil, həyatı həyat kimi ləyaqətlə, mənalı yaşamaq, özündən sonra iz qoyub getmək hünərdir. Bu baxımdan akademik Bəkir Nəbiyev xoşbəxt insanlardandır. Ədəbiyyat elmini özünə həyat kredosu seçən, bir gün belə onsuz yaşamayan, ədəbiyyatımıza, onu yaradanlara alimin dərin məhəbbəti, bitib-tükənməyən enerjisi və buna təkan verən sahilsiz ümmana bənzər arzuları cild-cild kitabların, saysız-hesabsız elmi məqalələrin meydana gəlməsinə münbit şərait yaradıb. Bəkir müəllim Yaradanın əta etdiyi həyatının mənasını yazıb-yaratmaqda görür. Uzun ömür payı və istedadı sayəsində ədəbi prosesə, klassik ədəbi irsə, ədəbi tənqidə, ədəbi əlaqələrə, poeziyada sənətkarlıq məsələlərinin tədqiqinə 50-dən artıq kitab, doqquz yüzdən çox məqalə və resenziya həsr edən alim nəinki Azərbaycanda, keçmiş Sovetlər Birliyi ölkələrində, eləcə də Türkiyə, İran və İraqda görkəmli ədəbiyyatşünas kimi tanınır. Hazırda akademik Bəkir Nəbiyev Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda hazırlanan altı cildlik “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” adlı fundamental əsərin baş redaktoru (əsərin üç cildi ingilis və rus dillərində geniş xülasə ilə artıq çap olunub), Azərbaycan Milli Ensiklopediyanın redaksiya heyətinin sədr müavini, AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, həmin institutun nəzdində Dissertasiya Şurasının sədridir. Bir çox doktorluq dissertasiyaları üzrə elmi məsləhətçi, namizədlik dissertasiyaları üzrə aspirant və dissertantların elmi rəhbəri olub. Ümumiyyətlə, alimin ədəbiyyatşünaslıq sahəsində yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasında xidmətləri böyükdür. Bu qədər vəzifə borcunu və yaradıcılıq işini yerinə yetirmək təbii ki, ədəbiyyatımızı və xalqımızı sonsuz məhəbbətlə sevən, bitib-tükənməyən istəklə yazıb-yaradan qələm sahiblərinin payına düşə bilər. Həqiqətən də bu sayda tədqiqat işini ömrünü bütövlükdə ədəbiyyatşünaslıq elmimizə həsr edən, onun patriarxı adını qazanan, elm sahəsində böyük nüfuz sahibi olan bir alim edə bilərdi. Diqqət çəkən odur ki, akademikin özünün də yaradıcılığı tədqiqatçıların, xüsusən də indi adlı-sanlı alimlər kimi yetişən tələbələri Vilayət Quliyev, Kamal Abdulla, Teymur Kərimli, Vaqif Arzumanlı, Nizaməddin Şəmsizadə, Elmira Rəhimova, Şirindil Alışanlı, Arif Əmrahoğlu və başqalarının tədqiqat obyektinə çevrilib, onlar müəllimləri haqqında sanballı məqalələr və kitablar yazıb. Burada AMEA-nın müxbir üzvü, professor Teymur Kərimlinin “Yaxşıların axıra qalmışı” adlı kitabını və professor Vaqif Arzumanlının yenicə çapdan çıxmış “Akademik Bəkir Nəbiyev və ədəbi əlaqələrin öyrənilməsi və inkişafı problemləri” monoqrafiyasını qeyd etmək istərdim. Uzun illərdən bəri dostluq münasibətində olduğum Bəkir müəllimin yaradıcılığına dərin məhəbbət, şəxsiyyətinə ehtiram hissi ilə yaşayanlardan biri də mən olmuşam. Alimin hədiyyə etdiyi hər bir kitabını oxuduqca əsər məni ağuşuna alıb böyük ideyaların bərqərar olduğu, arzuların bitib-tükənmədiyi bir aləmə aparıb. Bəkir müəllimdən bəhs edən bir məqaləmdə göstərdiyim kimi, bu aləmdə usanmadan külüng çalan, ədəbiyyatşünaslıq elmimizin keşiyində müsəlləh əsgər kimi dayanan, yaşamağı yazıb-yaratmaq üçün qənimət sayan, böyük bir elmi müəssisənin görə biləcəyi vüsətli işləri təkbaşına görən, həyatı, yaradıcılığı, insanlara münasibəti, xeyirxahlığı, bəlağətli nitqi, müdrikliyi ilə örnək olan Bəkir Nəbiyev zirvəsi görünür. Məhz buna görə də Bəkir müəllimdən, onun məhsuldar yaradıcılığından yazmaq adama məmnunluq gətirir. Səmimiyyətlə etiraf edim ki, Bəkir müəllimin yaradıcılığına həsr etdiyim “Nə yaxşı dünyada yaxşı var imiş”, “Tarix qurub-yaradanları yaşadır”, “Böyük yolun yolçusu”, “Tarixi səfərin bəhrəsi”, “Gərgin əməyin bəhrəsi”, “Ədəbiyyatşünaslıq elmimizin təntənəsi” kimi məqalələrimi yazaraq mötəbər mətbu orqanlarda – “Azərbaycan” qəzeti və “Azərbaycan” jurnalında, eləcə də “Ədəbiyyat qəzeti”ndə çap etdirəndə qürur hissi keçirmişəm. Akademikin “Heydər Əliyev haqqında etüdlər” kitabına həsr elədiyim “Tarix qurub-yaradanları yaşadır” məqaləmin ictimaiyyətin böyük marağına səbəb olduğunu xüsusi qeyd etmək mənə əvəzolunmaz məmnunluq gətirir. Bəkir müəllimin bu əsəri onun təşəbbüsü və fəal iştirakı ilə yazılan “Heydər Əliyev və Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabına daxil edilib və bu kitaba görə müəlliflər: akademik Bəkir Nəbiyev, müxbir üzv Teymur Kərimli, professorlar Məhərrəm Qasımlı, Vilayət Quliyev, Nizaməddin Şəmsizadə və filologiya elmi üzrə fəlsəfə doktoru Nikpur Cabbarlı bu il Dövlət Mükafatına layiq görülüblər. Bəkir müəllimin “Heydər Əliyev haqqında etüdlər” əsəri mənim qənaətimə görə Azərbaycan tarixində bir epoxa olan, xalqın qürur və güvənc yerinə çevrilən, Azərbaycanın tarixi salnaməsinə qızıl hərflərlə yazılan bu bənzərsiz şəxsiyyət haqqında yazılan ən dəyərli əsərlərdəndir. Hər cümləsinin xüsusi çəkisi olan, böyük mətləblərdən söz açan kitabdan ulu öndərimizlə bağlı bir çox qənaətlər hasil edilir. Kitabdan göründüyü kimi Heydər Əliyevin bədii ədəbiyyat, ədəbiyyatşünaslıq, tənqid, bədii tərcümə, klassik irs, ədəbi proses və s. barədə fikir və ideyaları indi də aktual olaraq qalır. Sevindirici haldır ki, prezidentimiz İlham Əliyev öndərimizin fikir və ideyalarının həyata keçməsində ardıcıl olaraq əlindən gələni edir, ədəbiyyatımız, elmimiz və dilimizin inkişafı yolunda xidmət göstərənlərin əməyini layiqincə qiymətləndirir. Ədəbiyyatımıza və xalqa xidmətinə görə əməyi yüksək qiymətləndirilən alimlərimizdən biri də akademik Bəkir Nəbiyevdir. Bəkir müəllim demək olar ki, bütün titullara, fəxri adlara, ordenlərə, yüksək mükafatlara (təkcə onu demək kifayətdir ki, iki dəfə Dövlət Mükafatı alıb) layiq görülmüş nüfuzlu alimdir. Dalbadal çap olunan məqalə və kitabları bu qənaətə gəlməyə imkan verir deyək ki, akademik Bəkir Nəbiyev bu yaşda da ömrünün mənasını yazıb-yaratmaqda, xalqa xidmətdə görür. Yeri gəlmişkən deyək ki, alim hazırda dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun həyat və yaradıcılığına həsr olunan böyük bir monoqrafiyanı bitirmək üzrədir. Bu kitabda Üzeyir bəyin ədəbiyyatşünaslıq və publisistik fəaliyyətinin qaranlıq qalan bir çox məqamlarına aydınlıq gətirilir. Uzun illər Azərbaycan Elmlər Akademiyası Ədəbiyyat, Dil və İncəsənət Bölməsinin akademik-katibi, Azərbaycan Elmlər Akademiyası “Xəbərləri”nin (Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası üzrə) baş redaktoru, on ilə yaxın AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru kimi tutduğu məsul vəzifələrin diktəsi ilə hümanitar elmlərin, xüsusən də ədəbiyyatşünaslıq elminin bütün ağırlığını çiyinlərində daşıyan, ədəbi-bədii fikrimizin inkişaf yollarını müəyyənləşdirən, doğru məcraya yönəldən Bəkir müəllim ömrünün bu çağında da ədəbi prosesin fəal iştirakçısı olaraq qalır. Alimin gündəlik əzmkar fəaliyyəti örnək olmaq baxımından xüsusi məna kəsb edir. Başqalarına örnək olmaq isə böyük xoşbəxtlikdir. Bu xoşbəxtliyi Bəkir müəllim gərgin əməyi, insanlara təmənnasız köməyi, xeyirxahlığı sayəsində əldə edib. On il bundan öncə akademik Bəkir Nəbiyevin soraq kitabçası çıxmışdı. Həmin kitab alimin “Bir də fürsət olacaqmı?” adlı ön sözü ilə açılırdı: “Altmış doqquz yaşın içindəyəm. Bu hələ 70 deyilsə də, hər halda yeddinci onluğun sonuna doğru gedirəm... əgər tale üzümə gülsə, bir də görəcəyəm ki, budur yetmiş də tamam oldu...” Yetmiş də tamam oldu, 75-də. Bu münasibətlə Bəkir müəllim soraq kitabçasının daha mükəmməl nəsrini oxuculara təqdim etdi. Ön sözdə yazdı: “Səxavəti sonsuz olan tanrının iradəsi ilə mənə bir də fürsət verilmişdir. Artıq mən həyatımın 75-ci ilini yaşayıram...” Həyat və Bəkir müəllimin səmərəli, mənalı həyatı davam edir. İndi Bəkir müəllimin 80 yaşı tamam olur. Mən şübhə etmirəm ki, 10 ildən sonra Bəkir müəllim 90 illik yubileyi münasibətilə çıxan soraq kitabında yazacaq ki, səxavəti sonsuz olan tanrı və ədəbiyyatımıza, ədəbiyyatşünaslıq elmimizə olan sonsuz məhəbbət ona 90-nı haqlamağa imkan verib. Bunu deməyə haqqı olacaq. Bu böyük şəxsiyyətin geniş qəlbi, xeyirxahlığı və elm fədaisi olmağı bunu deməyə əsas verir. Paxıllıq, kin-küdurət nə olduğunu bilməyən, qəlbi başqalarına xeyirxahlıqla döyünən şəxs ilahidən gələn enerji ilə çox yaşayar. Bir də ki, qədim Çin mütəfəkkiri Konfutsinin düşündürücü kəlamı var: “Elm, bilik elə bir həzz mənbəyidir ki, o insana hər şeyi, hətta fiziki iztirabı, necə qocaldığını belə unutdura bilir”. Çin filosofunun kəlamı sanki yorulmaq bilmədən çalışan, xalqımıza qədərincə xidmət edən, ədəbiyyatşünaslıq elmimizin patriarxı, akademik Bəkir Nəbiyevin boyuna biçilib.

Qəzənfər PAŞAYEV,

Filologiya elmləri doktoru,

professor

525-ci qəzet.- 2010.- 21 avqust.- S. 19..