Azərbaycan anası

Əsrlər boyu doğma xalqımızın azadlığı naminə, doğma torpaqlarımızın qorunması, istiqlalı uğrunda mübarizə aparan qadınlarımız az olmayıb.

Öz mərdliyi,qeyrəti,namusuyla dünyanın başqa qadınlarından fərqlənən qadınlarımız zaman-zaman öz kişiləriylə, ərləriylə,qardaşlarıyla,oğullarıyla çiyin-çiyinə vuruşub.Namusuyla bərabər ana torpağımızı, ana dilimizi, milli-mənəvi, əxlaqi dəyərlərimizi gözbəbəyi kimi qoruyaraq nəsildən- nəsilə ötürüblər. Tariximizdə əfsanəyə çevrilən, xalqımızın milli şüurunda əbədiləşən Tomris, Nüşabə, Nigar, Həcər, Məhsəti, Natavan və digər çox sayda olan qadınlarımız bunun parlaq nümunəsidir. Azərbaycan qadını öz iradəsi və mərdliyi, saflığı və sədaqəti ilə cəmiyyətimizdə, həyatımızda, xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərinin qorunub saxlanılmasında, inkişafında və formalaşmasında əvəzsiz rol oynamışlar.

Təsadüfi deyil ki, bir çox yazıçılarımız, şairlərimiz öz əsərlərində Azərbaycanı qəhrəman qadınlar vətəni adlandırıblar. Ədəbiyyatımızın elə bir janrı yoxdur ki,orada yüksək mənəvi sifətlərlə səciyyələnən gözəl qadın obrazlarının bədii təsviri verilməsin. Hələ lap qədim rəvayətlərimizdə və dastanlarımızda, eləcə də müasir əsərlərimizdə qadın obrazlarına xüsusi yer ayrılıb.

VII-XI əsrlərə aid olan ən dəyərli ədəbi abidələrimizdən biri “Kitabi Dədə Qorqud” dastanında da, oğuz qadınlarının hərtərəfli həyatı, məişəti, adət-ənənələri, əxlaqı, saf məhəbbəti, həyat tərzi əks olunub. Həmçinin kişinin hər işdə yaxın köməkçisi və dostu olan qadının xüsusi yeri göstərilib, onun sevgisi və sədaqəti tərənnüm edilib. Qadına məhəbbət, qadına sədaqət, qadına müqəddəs varlıq baxışı, milli həyat tərzimizdə, yaşayışımızda böyük əhəmiyyət kəsb edir. Gözəlliyi, iradəsi, müdrikliyi, qətiyyəti, hazırcavablığı ilə fərqlənən qadınlarımız əbədi simvola çevriliblər. Müxtəlif dövrlərdə Azərbaycan yazıçılarının və şairlərinin yaradıcılığında qadın obrazlarının müxtəlif prizmalardan verilməsi müşahidə olunur. Əksər hallarda qadınılarımız kişinin bütün hiss və həyəcanlarını,dərdi-qəmini bölüşdürən köməkçi,sədaqətli rəfiqə, sevgili, müqəddəs varlıq kimi təqdim olunur. Əzizə xanım Cəfərzadənin doğum günü 1921-ci il dekabr ayının 29-u, Fatimeyi Zəhranın ölüm gününə təsadüf edir. Mən eşitmişəm ki, Şirvan tərəflərdə qadınları “əziz” – deyə, çağırırmışlar. Hər-halda Əzizə sözünün kökündə əziz sözü durur. Nə bilmək olar, bəlkə də elə bu adı daşıdığından Əzizə xanım Cəfərzadə xalqımızın əzizinə, sevimlisinə çevrildi. Körpəliyindən bayatılarımızı sevdi, laylalarımıza vuruldu, xalqımızın əzizi oldu, neçə-neçə insanların, ümidsizlərin ümid yerinə, pənah yerinə çevrildi. Kimsədən çəkinmədi, qorxmadı. Adını, soyadını kökünə bağladı, başqa cürə səslənməyinə razılaşmadı. Müsibətlərlə üzləşdi, dözülməz hadisələrlə, gözləmədiyi çətinliklərlə qarşılaşdı. Amma sözündən, yolundan, əqidəsindən, inamından, millətə məhəbbətindən dönmədi.

Qəlbində mənsub olduğu xalqımıza böyük sevgi, hüdudsuz məhəbbət yaşadaraq Azərbaycan xalqının sevimlisinə,əbədi simvoluna çevrildi. Ə.Cəfərzadənin yaradıcılığı başqa yazıçı qadınlarımızın yaradıcılığından tamamilə fərqlənir. Yazıçının hələ ilk qələm təcrübələri öz orijinallığı ilə, təmiz, saf diliylə, zəngin məzmunuyla diqqəti cəlb edib. Əsərlərinin əksəriyyətində real həyatın təsvirinə üstünlük verən Ə.Cəfərzadənin yaradıcılığında dil faktı olduqca güclüdür. Dilin sadəliyi, axıcılığı, rəvanlığı onu nəsrimizin gözəl yazıçısı adlandırmağımıza əsas verir. Ə.Cəfərzadənin əsərlərində xalq ruhu, milli kolorit, şifahi xalq ədəbiyyatına vurğunluq, möhkəm şəkildə bağlılıq var. Və elə buna görə də ədəbi janrlarımızın elə bir növü yoxdur, yazıçı o janrda öz qələmini sınamasın. Ədəbi fəaliyyətə 16 yaşında ikən başlayıb, “Əzrail” adlı ilk hekayəsi 1937-ci ildə “Ədəbiyyat” qəzetində çap olunub. İlk kitabı 1948-ci ildə dərc edilib, amma Moskvanın göstərişi ilə qadağan olunub, mətbəədən birbaşa yandırılmağa aparılıb. Əzizə xanımın nəsr əsərlərində tarixi romanlar mühüm yer tutur.

O, müasir Azərbaycan nəsr tarixində bu janrı yenidən həyata gətirib. Əzizə xanım folklorumuzun vurğunu, onun bilicisi idi, əsərlərində Azərbaycan adət-ənənələri, etnoqrafiyası ilə bağlı yazıları, televiziya-radioda çıxışları onu xalqın sevimlisi etmişdi. Onun yaradıcılığı getdikcə xalqımızın yaddaşindan az qala silinəcək dini, xalq bayramlarımızın, ümumiyyətlə, xalqımızın əsrlər boyu qoruyub nəsildən-nəsilə ötürdüyü adət-ənənələrimizin yenidən məişətimizə, bu günümüzə qaytarılmasında böyük rol oynayıb. Adətən insanların çoxunda sevgi, şəfqət hissi sonradan yaranır, amma Ə.Cəfərzadənin məhəbbəti anadangəlmə idi. Mənə elə gəlir ki, onun bu sevgisi, xalqına, millətinə olan sevgisi, şəfqət hissi ruh aləminə də hopub başımızın üstündə dayanmaqdadır. Əzizə xanım qeyri-adı xüsusiyyətlərə malik bir insan idi. Həm danışığında, həm davranışında, insanlara münasibətində başqalarından fərqlənirdi Əzizə xanım. Mənə elə gəlir ki,Ə.Cəfərzadənin vətənə,doğma yurdumuza məhəbbəti, şəfqəti, fədakarlığı heç kəsin məhəbbəti, fədakarlığı ilə müqayisə edilə bilməz. O, şəxsən mənim üçün, elə bizim hamımız üçün çox müqəddəs bir insan,qayğıkeş bir ana idi.Ana öz balasının başının üstündə dayanıb səhərə qədər övladına keşik cəkdiyi kimi, o da bizə,millətimizə keşik çəkən, rahatlığını, ömrünü-gününü bizlərə sərf edən bir ana idi. Bütün bu qayğılarına, nəcib əməllərinə, vətənpərvərliyinə görə biz də bir vətən xatirəsini övladı kimi onun xatirəsini əziz tutmalıyıq. Onun qələmə aldığı tarixi romanlar əsl fədakarlıq nümunəsidir. “Natavan haqqında hekayələr” “Aləmdə səsim var mənim”,”Vətənə qayıt”, “Yad et məni”, “Bakı-1501”, “Cəlaliyyə”, “Sabir”, “Eldən elə”,Bir səsin faciəsi”, “Gülüstan”dan öncə”, “Zərrintac-Tahirə”, “İşığa doğru”, “Bəla”, “Xəzərin göz yaşları”, “Eşq Sultanı”, “Sahibsiz ev”, “Əllərini mənə ver”, “Sənsən ümidim” “Xəyalım mənim” kimi əsərləri ədəbi-milli tariximizin zəngin nümunələridir. Tale, qismət elə gətirib ki, Parisdə işlədiyim illərdə adlı-sanlı,məşhur qadınlarla görüşüb,yaxından tanış olmuşam. Ümmülbanu xanım Əsədullayeva, Leonida Qeorgiyevna Baqrationi (rus çarının vəliəhdi Vladimir Romanovun həyat yoldaşı), Paris Akademiyasının həqiqi üzvü Elen Karrer-d” Ankoss, tanınmış türkşünas alim İren Məlikoff və sairə. Azərbaycanda isə Mədinə Gülgün, Zemfira Verdiyeva kimi tanınmış qadınlarımızla yaxın münasibətlərim olub. Yaxından tanıdığım və tanımadığım – Nigar Rəfibəyli, Mirvarid Dilbazi, Hökumə Billuri, Xanımana Əlibəyli kimi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində silinməz izlər qoyan Azərbaycanın qadın şair və yazıçıları arasında Əzizə Cəfərzadənin xüsusi yer var. Onu yaxından tanıdığıma görə ulu Tanrıya şükürlər edirəm. Əzizə Cəfərzadə, eyni zamanda, bir tədqiqatçı alim kimi də Azərbaycan elmi qarşısında təqdirəlayiq xidmətlər göstərib. 1920-ci ildə yaradılan və uzun illər boyu – 1991-ci ilə kimi fəaliyyət göstərən Azərbaycan Qadınları Cəmiyyətinə rəhbərlik edən qadınlarımızdan biri də məhz Əzizə Cəfərzadə olub. Əzizə Cəfərzadə Azərbaycan təhsilində də böyük xidmətlər göstərib. O, dönə-dönə müxtəlif fəxri fərmanlar, orden və medallarla təltif edilib, müxtəlif mükafatlara layiq görülüb. Əzizə xanımın ən böyük mükafatı isə xalqın ona qarşı böyük məhəbbəti idi. Bu sevginin müqabilində o 2001-ci ildə “Azərbaycan anası” kimi yüksək ada layiq görülüb. O insanların problemlərinin həllinə yaxından kömək edərdi. Hələ 20 il bundan əvvəl mənə Fransaya göndərdiyi giley-güzarlı bir məktubunda, – Bakıda unudulmuş bir qadın olduğunu yazırdı. O qadın Həsən bəy Zərdabinin nəvəsi Fatmaxanim Məlikova idi. Arxivdən Həsən bəy Zərdabiylə bağlı materialları tapıb ona göndərməyimi xahiş edirdi. Mən də öz növbəmdə onun ümidlərini doğrultmağa çalışırdım. Tanıdığı insanlara, ümumiyyətlə hamıya-balam, övladım,oğlum,qızım deyərdi. İnsanlara belə mehribanlıqla müraciət edən insanı ana çağırmağa hamımızın mənəvi haqqı var. Keçmişinə nəzər salaraq Əzizə xanım Cəfərzadə qürurla. “Mən yaşamışam”, deyirdi. Bəli,o, enişindən yoxuşu, şirinindən acısı sevincindən dərdi-qəmi qat-qat artıq olan bir ömür yaşadı,amma mənalı, məzmunlu bir ömür, millətinə layiq bir ömür.

Ramiz ABUTALIBOV

525-ci qəzet.- 2010.- 1 dkabr.- S.7.