“Qrafoman” Polşada

Bu günlərdə Polşada, Vroslavın “ATUT” nəşriyyatında tanınmış yazıçı Əjdər Olun “Qrafoman” adlı hekayələr kitabı nəşr olunub. 10 hekayənin daxil olunduğu kitabın tərcüməçiləri, son illər Azərbaycan-Polşa ədəbi əlaqələri, tərcümə və qarşılıqlı mübadilə sahəsində diqqətəlayiq işlər görmüş Vüsalə Mustafayeva, Sonya Piriyeva və Helena Karetinadır. Kitabın Azərbaycan tərəfindən redaktoru Agnieszka Raczka, Polşa tərəfindən isə tanınmış polyak ədəbiyyatşünası Maciej Zalewskidir. Nəşriyyatın direktoru Witold Podedwornydır. Nəşrin koordinatoru “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının baş redaktoru Səlim Babullaoğludur. Kitabda müəllif haqda müfəssəl avtobiqrafik məlumatla yanaşı “Tənqid.net” jurnalının baş redaktoru, doktor Tehran Əlişanoğlunun Əjdər Ol haqqında yazısından fraqment, habelə müəllif haqqında “İzvestiya” (Rusiya), “Orta Doğu” (Türkiyə) kimi ciddi nəşrlərdə yer almış rəylərdən parçalar yerləşdirilmişdir. Kitabdakı tərcümələr “Dünya ədəbiyyatı” jurnalının “Azərbaycan ədəbiyyatını təbliğ proqramı” çərçivəsində hazırlanmışdır. Səlim Babullaoğlu bizimlə söhbətində bildirdi ki, Əjdər Olun kitabının Polşada uğur qazanacağına inanır. Onun fikrincə, Aşağı Sileziyanın mərkəzi olan Vroslav, Varşava və Krakov kimi bütövlükdə Polşanın mədəni-intellektual mərkəzlərindən biridir: “Bu şəhər Tadeuş Rujeviçin, Urşula Kozelin şəhəridir. Bu şəhərin sakinləri Polşanın ən çox mütaliə edən insanları sırasındadırlar. Əjdər Olun kitabı isə çağdaş nəsrimizi xaricdə təmsil etməyə layiq olan dəyərli kitabdır. Onun Milli Kitab Müsabiqəsinin əsas qaliblərindən olması faktı ilk əvvəl bizim naşirlərlə danışıqlarımızda əhəmiyyətli rol oynadı. Sonradan, onlar əsərləri oxuyanda bizim seçimimizin təsadüf olmadığını dəfələrlə təsdiq elədilər. Ədəbiyyat tariximiz üçün bir maraqlı fakt da məhz bu şəhərlə bağlıdır. Hələ 1948-ci ildə böyük şairimiz Səməd Vurğunun şeirlər kitabı da məhz bu şəhərdə nəşr olunub. Ümumiyyətlə, ATUT nəşriyyatı, onun rəhbərləri milli ədəbiyyatımıza sayğı duyurlar və bu çox vacibdir. Nəşriyyat təkcə Polşanın deyil, ümumavropa mədəni həyatında aktiv iştirak etməyə çalışır, demək olar bütün regional, beynəlxalq kitab yarmarkalarında iştirak edir. Düşünürəm, bu kitabın populyarlaşmasında az rol oynamayacaq”. Kitabın tərcüməçilərinin kitab haqqında maraqlı təəssüratları və fikirləri var, onlardan parçaları diqqətinizə çatdırmağı lazımlı bilirik. Məsələn, Vüsalə Mustafayeva deyir:

“Əjdər Olun əsərləri zəmanəmizin reallıqlarını göstərir, belə əsərlər çox olsa, yaxşı olar. Bu əsərləri oxuyanda gülüşlə kədərin sərhədində hiss edirsən özünü, elə həyatdakı kimi. Məsələn, “Fa...” hekayəsindən ağlımda ilişib qalan adı bir cümlə: “..hamının qonşuluğunda, tanışlardan, qohumlardan qaçqın və ya köçkün ailəsi yaşayır, çətin vəziyyətdə, haradasa, hansısa daxmada, vaqonda, baxçada sıxışıb közərən ümidlə yaşayır...” Əsərləri oxumağa başlayanda dayanmaq olmur, lakin tərcüməyə keçəndə bu artıq adekvat çətinlik deməkdi. Milli mədəniyyati, reallıqları, gözəl ata sözlərimizi, deyilişləri polyak oxucularına daha dəqiq, onların bütün gözəlliklərini, düzgün mənaları saxlayaraq çatdırmaq gərəkdir. Əlbəttə, bunun üçün biz çalışmışıq da. Düzdü, bəzən çətinliklərlə üzləşirdim – dini, mədəni, etnik fərqlər milliyyətlərimiz çox ayrıdı, lakin çalışdım polyak oxucusu bizi özü qədər anlasın. Hər halda, Əjdər Ol sadə, hamının anladığı dildə yazır. Bu onu xalqa daha yaxın edir, xalqın dostuna, sözçüsünə çevirir. Problemləri əsərlərdə əks etdirmək, pislikləri danmamaq, insanları düşündürmək lazımdır. Bu lazımlı, faydalı, gələcək nəslin formalaşmasına təsir edəcək amildir. Bu layihədə iştirak etdiyim üçün çox şadam, buna görə Səlim Babullaoğluna təşəkkürümü bildirirəm” Sonya Piriyeva deyir: “Bu kitabda 4 hekayə tərcümə etmişəm. Hər birisi mühüm sosial problemlərə toxunur. Məsələn, “Hərbi-səhra komandiri” hekayəsində müharibə dövründə hərbi hissələrin vəziyyəti göstərilir. Burada Komandirin, əsgərlərdə vətənpərvərlik hissini güclədirmək əvəzinə, günlərini şənlənmək, yeyib-içməklə keçirtdiyi əks olunub.

“Ölümlə zarafat” hekayəsi real bir hekayədi. Hətta orada personajların adı dəyişdirilməyib. Bu əsərdə insanların ölüm qarşısında olan zaman özünü necə aparmaları, situasiyada özlərini faş etmələri ustalıqla göstərilib. “Şər Nizi” hekayəsində isə insanların pula görə nəyə gedə biləcəklərini, nə üsullara əl ata biləcəkləri əks olunub. “Qəbulda” hekayəsində isə insanların müharibədən sonrakı vəziyyəti göstərilir. Bir sözlər ədəbiyyatın məqsədi insanı olduğu kimi göztərmək bacarığıdı və müəllif buna yüzə-yüz nail olub. Bu bizim tərcüməsındə iştirak etdiyimiz ikinci antalogiyadı. İlk dəfə biz polyak yazıçıların əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdik. Çox sevindirici haldır ki, artıq ikinci kitab işıq üzü gördü. Bu kitablar Azərbaycan və Polşa xalqının yaxınlaşmasına, bir birimizin mədəniyyətini daha da yaxından tanımağımıza imkan yaradır. Ümid edirəm ki, bu bizim son layihəmiz deyil...” Digər tərcüməçi Helena Karetinanın fikri belədir: “Əsəri, kitabı oxumamışdan əvvəl, hər bir oxucunun təsəvvüründə onun obrazı yaranır. Əsərin adı da, sözsüz ki, burada ən vacib rol oynayır. Əjdər Olun polyak dilinə çevirdiyim “Qrafoman” hekayəsi bu müəllifin ilk oxuduğum əsəriydi. Bir tərəfdən, əsasən mənfi mənada işlədilən və hətta psixiatriyada müəyyən psixiki pozulmanın simptomlarından biri sayılan “qrafomaniya” termini müsbət emosiyalar doğurmamışdı. Digər tərəfdən isə, bu ad böyük maraq – qrafomanın kim olduğunu bilmək istəyini oyatmışdı. Məşhur rus yazıçısı Anton Çexov əsərlərində “balaca adam” anlayışı yaradıb. “Balaca adam” – milyonlardan biri, digərlərdən seçilməyən, axınla gedən, həyatını sanki əvvəlcədən hazırlanmış şablonla yaşayan insan deməkdi. Hekayə-portret janrında yazılmış əsərində isə Əjdər Ol böyük ustalıqla və təkrarolunmaz yumor duyğusu ilə “balaca yazarın” surətini yaradıb. Olun “qəhrəmanı” özünü yazar hesab edən, ədiblər arasında dolaşan, əslində isə çoxsaylı qrafoman kütləsinin bir vahidi olan “balaca” yazardır. Müəllifin dili zənginliyi ilə seçilir, o, frazeologiyalar, dialoqlar kimi ifadə üsullardan bol-bol istifadə edir və mən tərcümədə də bu xüsusiyyətləri birəbir ötürməyə çalışmışam. Baş qəhrəmanın adından yazılmış hekayədə Əjdər Ol bizi müasir Azərbaycan ədəbiyyat aləminə daxil edir, incəsənət xadimlərinin üzləşdiyi problemlərə toxunur. Əsərdə eləcə də, Azərbaycanın siyasi və ictimai həyatında son iyirmi il ərzində baş vermiş əsas hadisələr öz əksini tapır”.

Kitabın redaktorlarından biri olan Agnieszka Raczkanın fikri də maraqlıdır: “Polyakların bir çoxu üçün Azərbaycan az tanınmış ölkədir. Onun paytaxtı, Bakı şəhəri əsasən “Bahardan əvvəl” tanınmış polyak hekayəsinin qəhrəmanı, Tsezarı Barıka ilə assosiasiya edilir – bu hekayədə əhvalatlar başqa şəhərlərdə və eləcə də Bakıda baş verir. Beləcə, polyaklar Azərbaycanı ədəbiyyat ilə assosiasiya edirlər, lakin bu doğma ədəbiyyatdır, çünki polyak oxucular Azərbaycan yazıçılarının yaradıcılığı ilə, demək olar ki, heç tanış deyillər. Bu vəziyyətdə Əjdər Olun hekayələr toplusu polyak oxucularını Azərbaycan nəsri ilə tanışlığı üçün əla fürsət olacaqdır. Toplu bir neçə qısa və fərqli tematikalı əsərlərdən ibarətdir. Onların sadə və plastik dili oxucunu Azərbaycanın reallığına aparır, müasir eləcə də keçmiş reallığa. Qorxmadan demək olar ki, müəllif Azərbaycan ruhunu tam anlayır. Başqa mədəniyyətlə maraqlanan oxucular üçün burada bir çox anlar var. Məncə, bu kitabın mütaliəsi müstəsna dərəcədə maraqlı təcrübə olacaq”.

Təxminən bir ay əvvəl Əjdər Olun Ankarada kitabının nəşri ilə bağlı yazılar, əsərlə bağlı müsbət resenziyalar dərc etmişdik. O vaxt müsahibəsində Əjdər Ol, əsərlərinin xaricdəki nəşri ilə bağlı olduqca təvazökar, bir qədər də soyuqqanlı fikirlər söyləmişdi. Demişdı ki, başqa dilə çevirilmək, oxucu miqyasını genişləndirmək hər bir qələm sahibinin arzusu olsa da, yaradıcı kimi onun üçün öz ölkəsində, doğma dilin hüdudlarında daha çox tanınmaq istəyi olub: “Düzdü, nəsr kitablarının başqa ölkələrdə çıxması hər halda məni istiləndirir, amma əgər həmin yazılar vətəndə xoş qarşılanıbsa, bu isə daha vacibdi, kənarda da oxunacaq, çünki insan elə hər yerdə insandır”. Biz isə öz növbəmizdə müəllifi təbrik edir, ona yeni yaradıcılıq uğurları, daim genişlənməkdə olan oxucu coğrafiyası arzulayırıq.

GÜNEL

525-ci qəzet.- 2010.- 4 dekabr.- S.25.