NƏŞRLƏRDƏ İXTİSAR VƏ “REDAKTƏ” EDİLMİŞ ƏSƏRLƏRİNİN TAM MƏTNİ (1906-1915)

Üzeyir HACIBƏYLİ - 125

Milli iftixarımız Üzeyir Hacıbəylinin anadan olmasının 125 illiyi tamam olur. Bu tarixi xalqımız milli bayram kimi qeyd edəcəkdir. Hazırlıq işləri artıq başlanmışdır. Üzeyir bəyin, onun zəngin irsinin pərəstişkarı kimi mən də, neçə ildir ki, bu dahi şəxsiyyətin yaradıcılıq irsini, xüsusilə bu vaxtadək olan nəşrlərdə kənara qoyulmuş, hətta heç yerdə adı belə çəkilməyən mətbu əsərlərini aramaqla məşğulam. Hələlik 1904–1917-ci illərdə dövri mətbuat orqanlarında dərc olunmuş 150-dən artıq əsərini toplamış, onları ərəb əlifbasından müasir əlifbaya çevirmişəm. Bu əsərlərlə oxucuları “525-ci qəzet” vasitəsilə tanış etmək istədim.

Toplayanı, ərəb əlifbasından latın qrafikasına çevirəni və lüğətin tərtibçisi:

(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

ORDAN-BURDAN

Müxtəlif qəzetələrimiz

Əgər əhalimizdən hər sinifin özünə məxsus bir qəzetəsi olsa idi, onda onların hərəsinin məzmunu bu yolda olardı ki, ərz olunur:

Ruhanilər qəzetəsi

Teleqraf – Tehran. Ağayi-əcəlli-əkrəm balaca, ... damət təyidatühüm, bugünki günlərin şərəfli günlərindən bir günüdür və o günün şərafəti barəsində əazimi-şüərayi-islamdan çox kimsələr gözəl qəsidələr inşad buyurubdurlar. Balai-mənbərə süud buyurub müsəlmanlığın əvvəliminci əlamətlərindən olan saqqala nə vəzndə həna yaxmaq və nə miqdarda rəng sürtmək keyfiyyətini tamam hüzzarə fəsih və bəliğ bir zəban ilə təbliğ buyurdular və tamam hazıruni feyziyab etdilər.

Məqalə – O vaxtdan ki Allah-tala insanı yaratdı, insan cəmi məxluqatın əfzəli oldu.

Məsələn, əgər sizin içinizdən birisini götürüb at, eşşək, qoyun, xoruz və sair bu kibi heyvanlar ilə bərabər tutsaq, yəni tərazuyi-mənəvi ilə çəksək və adamı tərazu daşı məqamində qoyub cəmi heyvanatı da o biri gözə sığışdıra bilsək, onda görərik ki, haman insan bunların hamısından ağır gəldi.

Yəni ağır gəldi, nəinki bu mənada ki, insanın cismi dəmirdən yaranıb ağır çəkir: xeyr, bəlkə əqli, zəkavət, bəlaqət, fəsahət, həmaqət, kəmalat cəhətincə insan sair məxluqatdan artıqdır və o səbəbdəndir ki, dünya yaranandan bəridir ki, o vaxtdan yetmiş min il keçib və bundan sonra da yetmiş yeddi min il keçəcəkdir. Heç yerdə və heç bir vilayətdə görünməyib ki, bir at və ya bir eşşək insanı yəhərləyib onun üstünə minsin. Bəlkə hər yerdə və hər zamanda insan at ilə eşşəyin üstünə minibdir. Bəs belə olan surətdə, o kəsləri ki, diyorlar insana elm lazımdır, nə üçün bu boş sözlər ilə insanı zəlalətə salırlar? Halbuki insan oxusun-oxumasın cümlə məxluqatdan əfzəldir. Və qeyri əzin əlavə, əgər bütün insanlar elm dalısına düşüb biz həqirlər kimi elm yolunda otuz-qırx il sərf etsələr, aya o surətdə kim bizim üçün hammallıq eylər, kim bizim üçün başmaq tikər, kim bizim üçün xörək hazır edər? Heç kim! Çünki hamı diyor ki, mən mollayam, axundam və hamı molla və axund olan surətdə-mən ağa, sən ağa bəs inəkləri kim sağa-məsəli-məşhuri üz verib dünya bərbad olar.

İntellegentlər qəzetəsi

Teleqraf – Peterburq. İntellegentlər klubunda klub çlenlərinin birisi ikicə saatın prodoljeniyasında iyirmi üç min səkkiz yüz doxsan dörd manat pul vıqrat eyləyib, gecə poyezdilə Amerikaya otpravitsə oldu. O pulu proiqrat eləyən əvvəlcə istəyib zastrelitsə olsun, amma sonra istəməyibdir.

İstatya – Ayə bizim musurmanlar qanmazdırlar ha! Çesnislovo, adam ruslar yanında az qalır ki, utandığından yerə girsin. Birdən sluçay olur ki, bir rus kavaleri və ya bir rus damasilə qulyaniyaya çıxırsan, bir də görürsən ki, qabağına bir adam çıxdı: başı qırxıq, saqqal qırmızı, əl hənalı, ayağındakı başmaqlarının da taqqıltısı bir verstdən eşidilir. Gəlib sənin yanından keçdiyi bəs degil, hələ arsızlığına salıb onların yanında sənə bir salam da verir. Az qalır ki, dişin bağırsağını kəssin. Bununla belə də bəzi liberallar çıxıb diyorlar ki, bizə işkol lazımdır ?Məktəb lazımdır, nə bilim elm lazımdır.?. Daha onu başa düşə bilmirlər ki, bu musurmanlar bir bədbəxt tayfadır ki, Allah həmişə bunları başı qapazlı yaradıbdır, çünki ona da laiqdirlər. Əşi ... nə deyim, vallah! Allah insaf versin Əhməd bəy Ağayevə ki, Peterburqdan belə gedib gəzməklə, adam görməklə, qəzetə yazmaqla qoymadı ki, bu qanmaz tayfanı hökumət “vıselit” eləsin “k çortu”! Nahaq yerə başımıza avaldırlar!...

Əsnaf qəzetəsi

Teleqram – İsfahan. Burada bir seyid zühur edib, bir ocaq açıb və bir ziyarətgah qayırıb. Arvad-uşaq hamısı baş açıq, ayaq yalın onun hüzuruna gedib nəzr verirlər. İki nəfər məlun bu qurban olduğuma şəkk gətirdikləri üçün, birinin gözü kor oldu, o biri də ayaq üstə qurudu.

Məqalə – Din əldən getdi, musurmanlıq məhv oldu, islam puça çıxdı, iman süst oldu. Cavanlarımız üzlərini qırxdırdı!

Himmət yox, həmiyyət yox, namus getdi, qeyrət qalmadı. Papaq bizə haram olsun. Xalq bizi aldatdı. İttifaq yox, ittihad yox, heç utanmırıq, heç qızarmırıq, din əldən getdi, musurmanlıq məhv oldu. Həmiyyət yox, namus getdi, qeyrət qalmadı, iman süst oldu.

Papaq bizə haram olsun. Qaradavoy gəldi qaç.

Cavanlar qəzetəsi

Teleqram – Parij. Burada tazə bir zad ... Cəmaət yox, cəmiyyət yox, əcəmiyyət yox, yox əşi, “obşestvo” əmələ gəlibdir. Onun zadı ... belə nişanı yox, zad ... hə, məqsədi yaxşı-yaxşı işlər görməkdir! Amma biz bədbəxt musurmanlar ... daha nə deyim!

Qabaq bizim müqəddəs vəzifəmiz odur ki, cəmaət içində yaxşı-yaxşı işlər görək və razı olmayaq ki, bizim cəmaət pis-pis işlərə məşğul olsun. Biz molodyoj, yox ... biz cavanlar gərək çoxlu-çoxlu yığılaq və orada söhbət eləyib, cəmaətimizin dərdinə yaxşı-yaxşı dərman hazırlayaq. Biz gərək bu yolda çoxlu-çoxlu iş görək və razı olmayaq ki, hamı irəlidə olsun, amma bizim bədbəxt cəmaətımız dalda qalsın...

Bu saat bizim cəmaət bir quyunun içindədir, o quyu ki, onun adına rus dilində “nevejestvenni”, amma bizim dilimizdə xəcalət quyusu deyirlər. İndi bizim borcumuz o quyunu darmadağın eləməkdir və ... və ...

İdarədən: – Və boş-boş sözlər danışmaqdır.

Filankəs

“Tərəqqi”, 26 iyun 1909, № 141

Bu yazıda bir cümlə –”Məktəb lazımdır, nə bilim elm lazımdır” sözləri ixtisar edilmişdi (bax. 4-cü c. 1968, səh. 128-130; 2-ci c. 2005, səh. 82 –84).

ƏHVALIMIZDAN

Tərəqqi yolu ilə mədəniyyət sahibi olmuş məmləkətlərdə əhalinin həyat və məişəti dəfələrcədəkindən rahat və tərəqqiyə hali olunması aşikardır. Odur ki, o xoşbəxt yerlərin əhalisinin rəfah hal ilə yaşayıb da rahatca öz kəsb-karlarına məşğul olmaları bizim üçün həsəd ediləcək əhvaldandır.

O yerlərdə hər bir kəs insanlığın və insan kimi ömür sürməgin yolunu bilib, bu nəhv ilə sərbəst və müstəqilən yaşayırlar. Və böylə rahat və azadə yaşamaq sayəsində günü-gündən bir şey ixtira edirlər ki, özlərinə və bütün insaniyyətə mənfəət yetirir.

Ora əhalisinin əqli, insafi və sair hissiyyatı bizimki kibi daim təzyiq altında degildir. Kimsə kimsəyə təərrüz etməz, zirdəst və zəbərdəstlik əhvalatı ola bilməz. Hər kəs, böyük olsun, kiçik olsun, bir miqdarda sərbəstdir. Bir şəxsin istifadə etdiyi hürriyyət digərlərinin dəxi payıdır. Və hər kəsə verilmiş olan belə bir hürriyyət bir əməl və ya bir hadisə ilə xələldar olduğu surətdə, bu iş istər əhalinin, istər hökumət əhlinin son dərəcədə nifrətinə səbəb olub, insanın rahatlığını pozan elə hadisələrin dəfi üçün hərə var qüvvəsi ilə çalışır. Bunun hamısına səbəb odur ki, o yerlərdə hər kəs öz hüququnu və özgənin hüququnu tanıyıb, öz hüququnu müdafiəyə qadir olmağı ilə özgənin hüququna təcavüz etməyə qüdrətsizdir.

Əlbəttə, insanınkı da odur ki, mümkün dərəcədə sərbəst olub, heç bir təzyiq altında qalmasın, ta ki onun əqli sərbəstanə iş görməklə, mənfəət yetirən kimi, insaf və vicdanı da sərbəst qalıb, fənalığı qəbul etməsin. Yoxsa insanın əql və insafı təzyiq altında iş görməgə məcbur olsa, elə insanın əqli çox az səmərələr verib, insaf və vicdanı da fənalığı qəbula məcbur olar.

Bu gün bizim və Ümumrusiyanın içində hər an vüqu bulan fəna və murdar hərəkətlərin ümdə səbəbi hürriyyətsizlikdir.

Doğrudur, hürriyyətdən sui-istifadə edən və hürriyyəti, sərbəstligi başqa bir rəngdə anlayan adamlar çoxdur. Və ola bilsin ki, o adamlara hürriyyəti-tammə verilsə, onlardan daha fəna, daha dar hərəkətlər baş verər: buna heç bir sözümüz yox. Lakin burasını nəzər-diqqətə almalıdır ki, öylə adamların da cahilə məsələ olub da, hürriyyəti anlamadıqlarına səbəb, yenə hürriyyətsizlikdir. Nə üçün? Çünki, hərgah bir yüz əlli il bundan əqdəm hamıya hürriyyət verilsəydi, o halda bu gün hürriyyət kibi neməti-əzəminin qədrini bilməyən adam qalmazdı. Necə ki, indi Yevropada qalmıyıbdır. Yəni o vəqt verilmiş olan hürriyyət sayəsində hər kəs sərbəstanə öz tərəqqisi üçün çalışıb mədəniyyət kəsb etmiş olurdu. Cəhalət də ortalıqdan rəf edilərdi. İnsanın cəhaləti elmsizlikdəndir. Elm kəsb etmək üçün də insana yol verməlidir, mane olmamalıdır.

Laəqəl, hürriyyəti-tammədən məhrum edilmiş bir cəmaətin əhvalına yazığı gələn başçılar öylə etməlidirlər ki, heç olmasa cəmaət öz məişət və güzəranını yüngüllətmək üçün rahat və arxayın yaşaya bilsin. Yəni heç kəsin istirahəti pozulmasın, qorunsun. Halbuki hürriyyətdən məhrum qalmış cəmaətlərin əksəriyyəti o böyük nemətdən məhrum olduğu kimi, hər bir müdafiə və məsuliyyətdən də məhrumdurlar. Onların asayişi və istirahətini mühafizə edəcək heç bir qüvvə olmur. Odur ki, o bədbəxt cəmaətin da ömür və məişəti onlar üçün bir əzabi-əlim olur. Onların içində zirdəst və zəbərdəst əmələ gəlir, qüvvətli zəifi basır, zəif də fürsət məqamında qüvvətlidən intiqam almağa başlayır. İnsanlıq itir, insanın ömrü heç bir zada sayılmır. Heç kəs öz malından, canından, övladından əmin olmur. Təəccüb deyildir ki, belə bir şərait içində keçən məişət insanın ağlını da, insafını da pozub heç bir yaxşılığa qoymuyor və hər bir insanın fitrətində qoyulmuş istedad və qabiliyyəti-xariqüladəsi itib batır, bir şeyə lazım olmuyor. Ona görədir ki, hürriyyəti-tammə içində yaşayan yevropalılarda bir gün olmur ki, insaniyyətə xidmət edəcək və insanın məişətini asanlaşdıracaq bir ixtira əmələ gəlməsin. Halbuki hürriyyətdən məhrum olan cəmaətdən heç bir yaxşı şey çıxmır ki, onun insaniyyətə bir mənfəəti olsun.

Xüsusi məişətə gəldikdə Yevropada hürriyyəti-tammə üzrə yaşamaqla mərifət qazanmış olan cəmaətin və həm də öyləcə mərifətli olan hökumətin nəzarəti əhalinin istirahətini, rahati-can və malını hər bir təərrüz və təcavüzdən məsun qılır. Orada polis əhlinin vəzifəsi oğrunu, əgrini kənarda qoyub da xalqın əqidəsini, fikir və məsləkini sınamaq degildir. Bəlkə müxtəlif əqidə sahiblərinin əqidə və məsləkinə, mal və canına təərrüz qılmaq fikrində ola, ədəbsizləri görüb tovqif və bərkənar etməkdir.

Hürriyyət nemətindən məhrum qalmış ölkələrdə isə bu əhvalat tərsinədir. Əhali mədəniyyətsiz və mərifətsiz olduğuna görə insanlığın və insan kibi yaşamağın yoluna çıxıb axşam sağ və salamat qayıdacağını bilmədiyi kimi, qayıdıb da ev-eşigini öz yerində görəcəgini də bilmiyor. Çünki bu yerlərdə hər kəs, hər yerdə və hər bir an hər bir cürə vəhşiyanə təərrüzlərə düçar ola bilir.

Söz, hərəkət, gediş, gəliş, pul, dövlət, büxl, həsəd, din, əqidə, aclıq və bu kibi səbəblər ucundan hər kəsin canı fənaya gedə bilir. Və böylə fənalıqların vüquini dəf etməgə də heç bir tədbir görən olmuyor. Odur ki, bu yerlərdə də hər nə pis və murdar əməl varsa, hamısı baş verməyə başlıyor.

Qaf

“Həqiqət”, 30 dekabr 1909, № 5

Məqalədə “hərgah biz yüz əlli il bundan əqdəm hamıya hürriyyət verilsəydi, o halda bu gün hürriyyət kibi neməti-əzəminin qədrini bilməyən adam qalmazdı. Necə ki, indi Yevropada qalmıyıbdır” –cümləsindən “Necə ki, indi Yevropada qalmıyıbdır” sözləri çıxarılmışdır. Bir neçə yerdə isə ayrı-ayrı sözlərdə ciddi yanlışlıqlara yol verilib. Məsələn, “hürriyyəti tammə” “hürriyyətnamə” kimi yazılıb. “Yevropa” sözü bir neçə yerdə ixtisar edilmişdir (bax. 4-cü c. 1968, səh. 188-190; 2-ci c. 2005, səh. 123 –125)

nəhv-sayaq

təərrüz-təcavüz etmə, sataşma

zirdəst-əlaltı

zəbərdəstlik-qoçuluq

laəqəl-az da olsa

tovqif-saxlama, dayandırma

büxl-paxıllıq, xəsislik

TİCARƏT

İnsanların həyat və məişətində ən böyük rol oynayan xüsus – ticarətdir.

Ticarət: insanların kəsbi-rüzusi üçün bir vasitə olmaqdan başqa, din, milliyyət, sinif, firqə və sairə bu kibi ayrılıqlarla biri-birindən ayrılmış olan insanlar arasında bir münasibət və bir rabitə təşkil ediyor. Və bununla insanları biri-birinə yaxınlaşdırır. Bundan əlavə ticarət öz-özlügündə hər bir insanı tərəqqiyə sövq edən, əqlini artıran, gözlərini açıq edən və huşyar qılan bir vasitədir.

Ticarətin: insanın ruzusu üçün bir vasitə olması aşikardır. Odur ki, ticarətləri tərəqqi etmiş bir dövlətin və dövlətin təbəəsi olan cəmaətin sərvət və samani, ticarəti tənəzzüldə olan dövlət və cəmaətlərdən qat-qat artıqdır. Zatən, ticarət olmasa, dövlətin xəzinəsi də dolu olmaz. Odur ki, hər bir dövlət, öz cəmaətinin ticarətini artırmaq üçün əlindən gələn tədbirləri müzayiqə etmiyor. Dövlətlər arasında ittifaq düşən müharibələrin bir çoxu da ticarət üstündədir. Bu gün Amerikanın, İngiltərənin bir o qədər sərvət və samanə malik olmalarına səbəb məhz ticarətlərinin tərəqqisidir.

Heç bir dostluq, aşinalıq insanları biri-birinə o qədər mərbut edə bilməz, necə ki, ticarət. Ticarət işində haqq və hesab düz olsa və rəqabət öz qaydası hüdudundan xaric çıxmasa, insanlar arasında heç bir münaziə və münaqişə törəməz. Çünki mənafeyi-ümumiyyəni xəlaldar edəcək hadisələrə heç bir tərəf razı olmaz.

Tarix göstərdigi üzrə ən qədim zamanlardaki insanlar arasında hələ ticarət yox idi. O vaxtlar ovçuluq, maldarlıq və köçərilik ilə yaşayan insanlar arasında da heç bir rabitə və münasibət yox idi. O vəqt insanlar bir-birinə biganə idilər, yad idilər. Bir-birlərindən vahimə edirdilər. Aralarında etibar və etimad yox idi. Lakin insanlar köçərilikdən, ovçuluqdan əl çəkib oturaq halda yaşamağa başladıqdan sonra bunların arasında ticarət başladı və getdikcə tərəqqi edib bu ticarət sayəsində insanlar bir-birini gördü, tanıdı, bir-birinə yaxınlaşdı. Aralarında etibar və etimad törədi və bunun sayəsində idi ki, şəhərlər tikildi, yollar açıldı və insanın hər yerə yolu oldu.

Yuxarıda ərz olunduğu üzrə ticarət insanın əqlini artırır, huşyar edir. Doğrudan da ticarətə məşğul olan adam hər yerdə öz mənafeyini güdmək, gözləmək və artırmaq üçün cürbəcür vasitələr, vəsilələr arayır, səyahətə məcbur olur, görmədigini görür, bilmədigini bilir, özündən şeylər icad ediyor. Qərəz hər halda fikrini açıq saxlamağa vadar edilir.

Təəssüflər olsun ki, biz hər bir işdə pəsmandə olduğumuz kimi, ticarət işində də çox geridə qalmışıq. Sairləri bütün fikir və əqillərini öz ticarətlərinin tərəqqisi yolunda sərf etdigi bir zaman, biz də başımızı puç və mənasız xəyalət ilə doldurub, bir-birimizin canına düşmüşük ki, filan adam, filan yerdə belə oldu, filankəsin əqidəsi gəcdir. Filan adam papağını düz qoymuyor və s. Əziz olan vəqtimizi də hamamlarda keçirmişik. O səbəbdəndir ki, ticarətimiz tərəqqi etməyibdir. Sairlərə möhtac olmuşuq. Hal-hazırda da özgə tayfalardan götürülmüş olan on nəfərin beşi tacir, üçü sənətkar, ikisi alim olduğu halda, bizdən götürülmüş on nəfərin üçü tacir, biri sənətkar, (yarımalim) qalanları da müftəxorlardır. Zatən hal-hazırda da bizim tərəqqimizə mane olanlar da həmin müftəxorlardır ki, puç və çürük xiyalat ilə ticarət və sənətə məşğul olan adamlarımızı da işdən-gücdən fariğ edib qoymurlar ki, xalq öz fikirlərini öz işlərinin tərəqqisi yolunda sərf etsinlər. O səbəbdəndir ki, bizim tacirlərin əksəriyyətində gözüaçıqlıq yox, şövq və həvəs yox, kəsalət, ətalət bol-bol, rəqabət nə olduğunu və nə yol ilə rəqabət faydalı olduğunu əsla bilməz, buna görə də ticarəti tərəqqi etməz. Alma satandırsa ömrü olanı alma satan qalar, baqqaldırsa ölənə qədər baqqal olar, müştəri cəlb etmək vasitəsini anlamaz, ticarəti yolunda lazım olan bilik və təcrübələrə heç əhəmiyyət verməz. Özünün də tövsei ticarət işində heç bir cürəti olmaz.

Ən təəccüb və təəssüf ediləcək yer burasıdır ki, aləmi-islamın hər bir taifəsində ticarət işi tənəzzüldədir: Osmanlılar öz başlarının milli papaqları olan fəsləri də özgədən alırlar. İran rus, ingilis olmasa lat-lüt və ac qalar. Bizlər də ki, nə haldayıq-məlumdur.

Ü

“Həqiqət”, 14 yanvar 1910, № 10

Məqalədə sonuncu çox mühüm bir nəticə ixtisar edilmişdir (bax. 4-cü c. 1968, səh. 207-208, 2-ci c. 2005, səh. 136 –137).

münaziə-mübahisə, sözləşmə

fariğ-asudə, boş

ORDAN-BURDAN

Sevinirəm...

Eşidəndə ki, filan yerdə teatro oynadılar – xoşuma gəlir.

Eşidəndə ki, filan yerdə məscid tikdilər – xoşuma gəlir.

Eşidəndə ki, filan yerdə məktəb açılır – xoşuma gəlir.

Eşidəndə ki, filan yerdə bir cəmiyyət qurdular – xoşuma gəlir.

Eşidəndə ki, filan dövlətli filan studentə dərs pulu verdi – xoşuma gəlir.

Eşidəndə ki, filan bəg filan toyda, ya filan vayda ehsan elədi – xoşuma gəlir.

Eşidəndə ki, məhərrəm təziyəsində Qars fələkzədələrinə pul yığdılar – xoşuma gəlir.

Amma bəzi xoş xəbərlər olur ki, onu eşidəndə nəinki təkcə xoşuma gəlir, bəlkə hələ sevinirəm də!

Məsələn: bugünkü nömrəmizdə Şamaxı müxbirimiz yazan əhvalatı eşidib çox sevindim.

Bəli! Şamaxıdaki varlılar şəhərlərindəki fəqir-füqəranın halını nəzərə alıb pul yığdılar və bir adamı Stavropola göndəribdirlər ki, gedib o pula un alsın və o unu gətirib bazarda elə bir münasib qiymətə satsınlar ki, fəqir-füqəra ala bilsin.

Yuxarıda sadaladığım və xoşuma gələn işlərimizin hamısı-(məktəb açmaq da içində) hissiyat gücü ilə əmələ gələn işlərdir. Yəni ürək arzusu ilə meydanə qoyulan əməllərdir. Amma şamaxılıların tədbiri-hissiyatdan başqa bir də əqli-səlim təhriki ilə icra edilibdir. Məsələn: bir fəqir və yolçuya pul vermək – ürək işidir, rəhmdillikdir.

Amma o fəqiri bir sənətə qoyub pul qazandırmaq – əqli-səlim işidir.

Bu saət şəhərlərimizdə bahalıq olduğuna görə fəqir-füqəranın və kasıb-küsubların halı əvvəlkindən daha pis olubdur.

Ağdam cəmaəti məhərrəmlikdə yığılan pullardan bir qədərini bu fəqir-füqərayə paylamağı qərar qoyubdurlar. Əlbəttə, yaxşı iş görübdürlər.

Amma Şamaxı əhli daha yaxşı və daha məqul tədbir görübdürlər.

Fəqir-füqəradan və kasıb-küsubdan murad – tək bir dilənçilər və yolçular degildir ki, onlara pul payliyasan! Çox fəqirlər və kasıblar var ki, ənvai-məşəqqət ilə dolanıb pis-pis günlər keçirdikləri halda, bir kəsə əl açıb dilənməgi və ya “ehsan” almağı özlərinə ar bilirlər. Utanırlar, şərəf və heysiyyətləri o cürə şeyi qəbul etmiyor. Sırtıq və sital dilənçi və yolçular kimi sədəqə yığmağa üzləri gəlmiyor. Halbuki, dilənçi və yolçudan əvvəl bu cürə kasıb-küsubların qeydinə qalmaq lazımdır!

O da nə yol ilə olar?

Bax, haman Şamaxı varlıları etdigi tədbirlər ilə, yəni un kimi ən zəruri olan şeyi bir yerdən çoxlu-çoxlu alıb, şəhərdə ucuz qiymətə satmaq ki, kasıb-küsubun da onu almağa məqduri olsun!

Qəzetəmizdə çox vəqt “kooperatif” adında söz keçir. Ola bilsin ki, bir çox oxucularımız bunun nə söz olduğunu bilmiyor.

“Kooperatif”in əsil məqsədi-fəqir-füqəra və kasıb-küsubları gözləməkdir. Yəni onlara pul paylamaq, ehsan vermək degildir! Bəlkə onların ağır olan məişət və güzəranlarını mümkün qədər yüngül etməkdir, şərtlərini ələ gətirməkdir.

Şamaxı varlılarının bu tədbirləri-”kooperatif”ə tərəf açılan bir yoldur.

Ürək tərəfindən qəbul edilən və baş tərəfindən də caiz və lazım görülən böyük bir işdir ki, adına – cəmaət işi deyirlər!

Pəs, bu cürə işlərimiz məni çox sevindirir. Allahın altında o biri şəhərlərimizin varlıları da şamaxılılara “təqlid” edib belə-belə işlər görə idilər!...

Filankəs

“Yeni İqbal”,

20 noyabr 1915, № 170

əqli-səlim-sağlam düşüncə

mürad-istək

ənva-növ, növlər

məqdur –imkan

Son

Üzeyir HACIBƏYLİ

Şirməmməd Hüseynov

525-ci qəzet.- 2010.- 11 dekabr.- S.20-21.