Yəhudinin əlifbası

İnsan cəmiyyəti yarandığı qədim dövrlərdən ta indiki vaxtadək fərdlərinin xislətlərindəki naqisliklərə tuş gəlib, bunun nəticəsi olaraq zaman-zaman dəhşətli müharibələrin, zorakılığın, insan alverinin, mənəviyyatın cılızlaşmasının şahidi olub. Eramızın axırıncı iki əsrində isə kapital yığımına hərislik o dərəcəyə çatıb ki, Yer kürəsi və onun beşiyi olan ana təbiət artıq ona edilən müdaxilələrə tab gətirməyib insanları bu əməllərinə görə ciddi cəzalandırır.

Ulu Yaradan insanın, cəmiyyətin xoşbəxt və firavan yaşaması üçün hər cür imkanlar yaradıb, ona təbiətin bol ruzisini verib. Bəs insan, onun toplusu olan cəmiyyət bundan necə istifadə edir? Tam qətiyyətlə deməliyəm ki, çox pis, vəhşicəsinə. Nəfsinin qulu olaraq ana təbiəti zəhərləyir, onun canlı və cansız varlığını məhv edir. Bu şər qüvvələr eyni vaxtda varlanmaq naminə insan mənəviyyatını alçaldır, onu istədiyi kimi idarə edir, xeyir görmədiyi halda isə bu insanları uçuruma atmaqdan çəkinmir.

Görkəmli Azərbaycan yazıçısı Seyran Səxavətin 2009-cu ilin axırlarında nəşr etdirdiyi “Yəhudi əlifbası” romanı məhz bunlara qarşı bir həyəcandır. Qeyd etməyi lazım bilirəm ki, Seyran müəllimin insan naqisliklərinin və bunların yaranması səbəblərini, onun təbiətini açıb göstərən, cəmiyyətin mənəviyyatına vurduğu ziyanları və cəmiyyətin buna reaksiyasını bildirən əsərləri əvvəllər də oxucuları ciddi düşündürüb. Yazıçının 2002-ci ildə nəşr etdirdiyi “Nekroloq” romanı ilə tanışdırlar. “Nekroloq” romanı 2002-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Yusif Səmədoğlu adına “İlin ən yaxşı roman” mükafatına layiq görülüb.

Yazıçı “Yəhudi əlifbası” romanında insan zəkasının daha da dərinliklərinə nüfuz edərək bəşəriyyəti düşündürən “olum və ya ölüm” dilemması qarşısında qoyulan sualın cavabını axtarır. Lakin bu islaholunma və özünəqaytma prosesi müəllifin təəssüflə qeyd etdiyi kimi hələ çox ziddiyyətlərlə qarşılaşacaq, uzun yol keçəcək.

Romanın bədii xüsusiyyətlərindən biri və həm də oxucunu dərindən düşündürən cəhəti onun alleqorik formada ifadə edilməsindədir. Dünya klassik ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələri – yunan Aristofan və Exop, italyan Dante, fransız Rable, alman Höte, şərqin böyük söz ustadları Nizami, Sədi, Füzuli və başqa janrlarda məhz alleqorik formadan məharətlə istifadə edərək mənəvi düşgünlüyü, hakim təbəqənin zorakılığını böyük ustalıqla açıb göstəmişlər.

Romanın ilk səhifələri artıq oxucunu ciddi düşündürməyə sövq edir.

“ – Qalxın, Gələn gəlir!!! Bütün bəşəriyyət dik qalxdı. Qəbirlər də dikəldi, baş daşları ilə üzbəüz dayandı. Zaman da dikəlib dayanan kimi Gələn gəldi, Yer kürəsi sətəlcəm olmuş adam kimi ölü sükutuna büründü, bu sükut ağappaq idi, kəfənə oxşayırdı. Bu ölü sükutu Gələndən başqa kimsə dirildə bilməzdi və o da diriltdi:

– İnsan Adəm və Həvva deyilən saatdan sizlərin dik qalxdığınız saata qədər çox uzun bir yol keçib və sizin qiymət almaq saatınız yetişib, qulaq asın...

– Sülh – iki.

– Müharibə – beş.

– Gözütoxluq – iki.

– Allahsızlıq – beş.

– Yalan – beş...

Sükut yenə çabalaya-çabalaya öldü və Gələn bu ölünü təzədən diriltdi.

– Bütün bunları əsas götürərək qərara alıram:

– Bəşəriyyət haqqında həbs-qətimkan tədbiri seçilsin və haqqında cinayət işi qaldırılsın. Bu hökmdən bir ay müddətində Allahdan yuxarı bir kimsə tapsanız, quşların vasitəsilə ona şikayət edə bilərsiniz”.

Necə də düşündürücü bir səhnə.

Böyük Yaradanın, yolunu və dinini azmış övladlarına verdiyi sərt qiymət! İnsan övladı bu çirkablardan qurtula biləcəkmi, şeytan adlandırılan, lakin əslində, insan nəfsinə hakim kəsilən bu şər qüvvəni dəf edə biləcəkmi?

Romanda əsas surət kimi göstərilən Özünü Axtaran Adam insanlardan, cəmiyyətdən qaçaraq çöllərə düşüb uşaqlıq illərindəki saf və pak qəlbli əvvəlki özünü illərdə axtarması müəllifin bədii bir priyomu kimi qiymətləndirilməlidir. Onun bu axtarışda ilk rast gəldiyi adam – Füsunkar isə müasir həyatın hər cür bəd əməllərini öz xislətində cəmləşdirən və bütün bu naqisliklərin yaşandığı cəmiyyətdə adi bir hal kimi qəbul edildiyini bildirir və Özünü Axtaran Adama təlqin etməyə çalışır ki “...Niyə palaza bürünüb elnən sürünmürsən?” Özünü Axtaran Adam Füsunkarı və onun nəslini bu ikiüzlülüyə görə təhqir edir. Füsunkar onun və nəslinin şərəf və ləyaqətini təhqir etdiyinə görə onu öldürəcəy ilə hədələyir. Özünü Axtaran Adam Füsunkarın daxili aləmini açdıqca onun pula hərisliyini yəqin edib bu işi pul ilə yoluna qoymağı təklif edir. Hər şeyin para ilə həll edildiyi cəmiyyətin məhsulu olan Füsunkar onun və şəcarəsinin qırx yeddi nəfər olduğunu və hər birinə min dollar olmaqla qırx yeddi min dollarla bu işi xətm edə biləcəyini deyir. Özünü Axtaran Adam bu qədər pulu olmadığını bildirəndə Füsunkar alverə başlayır.

“ – Yaxşı əlli faiz keçərəm.

– ...Gücüm çatmaz e... Min dollar düzəldə bilərəm...

– İki yüz də qoy üstünə...

– Billah, mümkün deyil...

– Yaxşı, əlli də...

– Min dollar!!!”

Şərəf və ləyaqət alveri sona yetir.

Özünü Axtaran Adam yenə çöllərə düşüb axtarışını davam etdirir. Bu dəfə o, boy-buxunu həddindən böyük olan Pəzəvənglə rastlaşır. Adının və atasının da adı Veyil olan bu adamla söhbətdən bəlli olur ki, sakini olduğu və xəritəyə düşməyən Qarışığıstan adlanan ölkədə” qanunlar çox humanistdir, hər kəsə xasiyyətinə görə ad qoyduğumuz kimi, xasiyyətinə görə də şərait yaradırıq ki, öz işini görə bilsin, biz bilirik ki, o, rüşvət almasa yaşaya bilməz, ölər. Bir rüşvət nədir ki, ona görə Yer üzünün əşrəfi insan ölsün? Bizim qanunlar buna yol verməz”.

Ondan soruşanda ki, bu veyillənməkdə məqsədin nədir? “...Səyyaham, Dünya səyahətinə çıxmışam. Çox yerlərdə olmuşam, nə biz tərəfdən yaxşı tərəf, nə də bizim adamlardan yaxşısını görməmişəm”.

Görün, necə də güclü sarkazm. Demək başqa “planetlərdə” məskunlaşmış cəmiyyətlərdə də şeytan öz işini görür.

Özünü axtaran Adamla Cənnətməkandan, süd əmdiyi mələyin döşünü dişdədiyinə görə qovulan uşaqla söhbət də çox maraqlı keçir. Allahı yuxusunda görmüş uşaq:

“ – Allah mənə dedi ki, bəndələr yazdıqları kitablarda, çəkdikləri filmlərdə Dünyanı çoxdan dağıdıblar. Bu ixtiyar isə ancaq məndədi... Qoy onlar mənim işimə qarışmasınlar..., bu məni qəzəbləndirir, vaxtı gələndə özüm dağıdacam!!!” Bir də mənə dedi ki: “...Adamlar qudurub! Adamlar itlərin işinə qarışmasın! Mən qudurmağı itlərə vermişəm!..”

Bu danılmaz bir həqiqətdir. Öz halal zəhməti ilə, alın təri tökmədən müxtəlif yollar və üsullarla zənginləşən belə adamlar istədikləri ölkələrdə, kurort yerlərində bahalı villalar tikdirir, onları bəzəkli əşyalarla doldurur, itləri, pişikləri, hətta vəhşi heyvanları və ilanları yedizdirib bəsləməkdən həzz alırlar. Özü də bu qudurğanlıq, xeyli sayda kasıb ölkələrin aclıq çəkən, səfalətdə yaşayan milyonlarla insanların həyatı ilə paralel baş verir.

Uşaq, Özünü Axtaran Adama böyüklərin əməllərinə etiraz əlaməti olaraq bildirir:

“ – Siz həmişə demisiniz ki, uşaqlar bizim gələcəyimizdi. Bundan sonra belə olmayacaq, uşaqlar sizin gələcəyiniz yox, bu gününüz olacaq, Dünyanı uşaqlar idarə eləyəcək – Allah belə istəyir...” Necə bir ülvi, pak, həm də cəsarətli bir uşaq arzusu! Bu, müəllifin təxəyyülündən doğan və Dünyanın idarə edilməsini təmiz əllərə tapşırılmasını istədiyindən irəli gələn bir arzudur.

Yazıçının evlərinin qənşərində bitmiş sərv ağacı ilə apardığı “söhbət” də çox düşündürücü bir mövzuya həsr olunub.

“...Niyə bizi vaxtından əvvəl öldürürsünüz... Siz bizi kəsib doğrayanda torpağın nizamı pozulur, torpağın mənə verəcəyi şirə qalır torpaqda, torpağın ürəyi qalxır, xəstələnir, kişilikdən düşür, başa düşürsüz?”

Seyran müəllim sərv ağacının doğru olan bu şikayətinin təbiətə necə ziyan gətirdiyini ürək ağrısı ilə təsdiqləyir və bunun hansı nəticələrə gətirib çıxaracağını göstərir:

“Yer kürəsi enerjisinin böyük bir hissəsini də ağaclara ötürür və bu ötürmə bir şəhərin altını üstünə çevirir, darmadağın edir, adamlar qırılır. Yer kürəsinin tükənməz enerjisinin ünvanı səhv düşəndə belə faciələrə gətirib çıxarır, ona görə də ağacı qırmaq, çayın səmtini dəyişmək, dağı partlatmaq – əlqərəz, dəbdə olan bir cümlə ilə desək, ana təbiətə qalib gəlmək olmaz, çünki biz hər dəfə ana təbiətə qalib gəldikdə ona məğlub oluruq, özü də bu məğlubiyyət çox acınacaqlı olur”.

Romanın son fəsilləri daha təsirli, dramatik və ibrətamiz səhnələri özündə təcəssüm etdirir. Gələnin (oxu Allahın) qərarı ilə bəşəriyyətə və insanlığa qənim kəsilən şərxislətli kəslər cəhənnəmə göndərilirlər. Yer üzündə səkkiz yüz altmış iki milyon adam aclıq çəkir. Onların payını həzm-rabedən keçirən bu kəslər indi yeraltı, çirkab üfunətli, havasız bir dəhlizlə dizüstə cəhənnəmin isti guşəsinə doğru xeyli yol gedib dəhlizin tam ortasına çatırlar. Əldən düşərək onlar deyinirlər: “...Deyirlər cəhənnəmin yolu yaxındı, yüz illərdi gedirik, ancaq yolu heç yarılamamışıq da...” Bu vaxt qəribə bir at skeleti üstündə boy-buxunlu bir adam skeleti sıra ilə gedən bu kəsləri saxlayıb: “...Geri qayıdın, yollar bağlıdı!” əmrini verir. Beləliklə bu sıra illərlə, qərinələrlə cəhənnəmə yol gedir, belə çıxır ki, cəhənnəm də bu şər əməlli insanları qəbul etməkdən imtina edir.

Çox maraq kəsb edən səhnələrdən biri də dəhlizdə cəhənnəmə gedən yolda Hitlerin, Leninin, Stalinin və... Qorbaçovun çarmıxa çəkilmiş heykəllərinin təkrarolunmaz sənət əsərləri kimi sakinlərin tamaşasına verilməsidir. Qorbaçovun çarmıxa çəkilmiş heykəlinin altında yazılmışdı: “yenidənqurma, Alma-ata, Tiflis, Vilnus, 20 Yanvar – Bakı və proses poşol... Nobel mükafatçısı”. Müəllif çox haqlı olaraq belə bir haşiyə edir: “...ancaq heykəlini niyə, elə özü sağ-salamatdı, özünü çarmıxa çəkmək lazımdı”. Bu sözlər necə də, indi, qanlı 20 Yanvar hadisələrinin 20 illiyində məntiqli səslənir. Sonrakı fəsildə öz alleqorik üslubu seçimindən daha düşündürücü səhnələr təsvir edilib. Elə romanın adı da burada cərəyan edən hadisələrdən və məziyyətlərdən götürülüb. Hadisələr, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının maliyyə dəstəyi ilə salınan və saxlanılan, dünyanın bütün ölkələrində acından ölüb burada basdırılan çox böyük bir qəbiristanlıqda baş verir. Qəbiristanlıqda böyük hazırlıq işləri aparılır; burada acından ölənlərin şərəfinə ucaldılmış abidənin açılışına hazırlıq işləri görülür. Dünya ölkələrinin prezidentləri bura gəlib bu təntənəli mərasimdə iştirak etməli, abidənin açılışında nitq söyləməlidirlər. Budur, qəbiristanlıq rəhbərliyi canfəşanlıqla hazırlıq işlərini başa çatdırmaqdadır;

“...Sizcə bu nə həngamədi belə, nə təntənədi?

– Bəşəriyyətin gözünə kül üfürürlər!”

Özünü Axtaran Adamın bu sözlərində həqiqətən indiki dövlət başçılarının dəst-xətti görünür. Məsələn, humanitar yardım adı ilə göstərdikləri köməyin əvəzində öz məkrli siyasətlərini, çox vaxtsa iqtisadi maraqlarını gözləyirlər.

Birdən qəbiristanlıqla göy üzünün arasında qara bir pərdə peyda oldu. Dünyada nə qədər qara rəngli quş varsa hamısı uçub bura gəlmişdi. İlahi bir qüvvə ilə onların bir hissəsi abidəyə və kürsüyə tərəf şığıyıb hər ikisini zəbt etdilər. Abidənin və kürsünün ağappaq kəfəni qapqara oldu. Quşların ağırlığından abidənin də, kürsünün də kəfəni dözməyib üzüaşağı sürüşdü. Quşlar öz bacardıqları kimi “lenti kəsib” abidəni açıq elan elədilər. Onlar prezidentlərin “işini” xeyli yüngülləşdirdilər və bundan sonra uçub getdilər. Artıq prezidentlər gəlmiş və bu qeyri-adi qəbiristanlığa təşrif buyurmuşdular. Onlar belə qərara gəldilər ki, dövlət başçıları əlifba sırası ilə kürsüyə düzülsünlər və çox vaxt almamaq üçün hamısının adından ABŞ prezidenti çıxış etsin.

“Kürsüdə yüksək səviyyədə sıralanmış dövlət başçılarının belə düzümü tam yəhudi əlifbasını xatırladırdı”.

Lakin nə ABŞ prezidentinin, nə də başqa dövlət başçılarının xəbəri yox idi ki, bu kürsünü ucaldan qədim Misir ehramlarını tikənlərin törəmələrindəndir. Onların xəbəri yox idi ki, kürsüdə yalan danışmaq olmaz, yalan danışan, diri ikən özünə ölüm hökmünü qazanır.

Seyran müəllim, insanların Yer kürəsinə, cəmiyyətlərə, özlərinə etdikləri pis əməllərinə görə Böyük Yaradanın ağır cəzası ilə mütləq üzləşməli olduqlarını göstərməklə Onun öz yaratdıqlarına rəhminin də hüdudsuz olduğuna inanır.

“...Bəşəriyyətin nəhəng gövdəsini kəsib nəhəng kötüyünü Allahın qənşərinə qoymuşdular. Bu kötüyün diametri qırx min kilometr olardı. Ağac kötüyündən fərqli olaraq, buradakı dairələrin arası bir illə deyil, milyon illərlə hesablanırdı. Allah ilahi bir hövsələ ilə kötüyü şəhadət barmağı ilə yonub qırıntılarını aləmə üfürürdü. Bu saysız-hesabsız dairələrin mərkəzində kiçik bir dairə vardı – bu dairə bəşəriyyətin bir yaşını göstərirdi.

Allah bu dairəyə çatanda alın tərini sildi, üzünə təbəssüm qondu. Kötük uzunluqda olan bu zoğ ağac şitilinə oxşayırdı. Allah ağac şitilinə oxşayan bu zoğu Yer kürəsinə basdırdı, üstünü torpaqlayıb bir ovuc su tökdü və öz dərgahına çəkildi...”

Romanın sonunun nikbin notlarla bitməsi əbəs deyil. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Seyran Səxavət Böyük Yaradanın sonsuz mərhəmətinə inam gətirir, inanır ki, bir gün gələcək, Yer üzü Allahın ilkin yaratdığı saf qəlbli, təmiz vicdanlı, ürəyində ülvi məhəbbət və sevgi gəzdirən insanların beşiyi olacaq.

Budur, Allahın əkdiyi o zoğ becərdi. Günəş öz şüalarını qara buludların arasından bu yerə – Cənnətməkana tuşlayıb burada yeni yaratdığı ağaclardan, quşlardan və uşaqlardan işığını əsirgəmirdi. “Adam” sözü də çürüyüb torpağa qarışmışdı. İndi “adam” yerinə uşaq, “adamlar” əvəzinə uşaqlar deyirdilər.

“Cənnətməkanda bir milyarda yaxın uşaqdan təxminən əlli mini qalmışdı. Allahın əmri ilə hərə öz ölkəsində peyda olmuşdu. Mələyin döşünü dişləyən uşağı göylər əfv etmişdi. İndi o uşaq Amerikanın prezidenti idi... Bir neçə saatdan sonra Cənnətməkanda dünyanın dövlət başçılarının zirvə toplantısı öz işinə başlayacaqdı. Tədbirin səhərisi günü çox maraqlı yarış keçiriləcəkdi. Zirvə toplantısında iştirak edən bütün dövlət başçıları üç təkərli velosiped yarışında öz qüvvələrini sınayacaqdılar”.

Sonda isə Yeni Dünyanın böyük qələbəsi!

“... Dünya şeytanlarının altı gün davam edən zirvə toplantısından sonra altı sözdən ibarət bəyanat qəbul edildi.

– Uşaqların böyüməsini gözləməkdən başqa çarəmiz yoxdur!

Şeytanların xəbəri yox idi ki, bu uşaqlar heç vaxt böyüməyəcəklər.

Dünya uşaqlara qalmışdı. Mübarəkdir!”

Seyran Səxavət dünyada baş alıb gedən haqsızlıqları, sosial ədalətsizliyi, kapitalın hökm sürdüyü bu ölkələrdə hakimi-mütləqlərin adamı öz istəklərinə uğyun şəkildə söküb təzədən yığdıqlarının şahidi kimi insan xislətinə hopmuş bu naqisliklərin kökünü arayır və tapır. İnsanı hər cür alçaq sifətə sürükləyən onun nəfsidir. Paxıllıq, ikiüzlülük, yaltaqlıq, yalan, haram, zor, cinayət, terror, müharibə-bütün bunlar nəfsin törəmələridir. Allah, öz bəndələrinə göndərdiyi səmavi kitablarında da – Tövratda, İncildə və Qurani-Kərimdə insanları şeytana məğlub olmamaları üçün güclü iradəyə malik olub nəfsi cilovlamağı və ona qalib gəlməyi təlqin edir.

Görkəmli yazıçı Seyran Səxavətin “Yəhudi əlifbası” romanını böyük maraqla oxuyub aldığım bütün təəssüratların məzmunu kimi bildirmək istəyirəm ki, bu əsər həqiqətən çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatında bir hadisədir, bədii realizmin bariz nümunəsidir.

Mən bu romanın təhlilini aldığım təəssüratlarla bağlı bacardığım səviyyədə vermişəm, əgər dünyanın müəllif baxan tərəfindən görünən həqiqətlərinin çözülməsində xətalara yol vermişəmsə məni bağışlamasını rica edirəm. Və əlbəttə ki, bir oxucusu kimi mən Seyran müəllimə ömrünün müdrik çağında ona cansağlığı, yazıçı məhsuldarlığını saxlamağı və yeni-yeni əsərləri ilə daha geniş oxucu auditoriyası fəth etməyi arzulayıram.

Akif MUXTAROV

525-ci qəzet.- 2010.- 4 fevral.- S.7.