Həyat həqiqətlərinin poetik kəşfi

DAYANDUR SEVGİNİN “50-dən O YANA YOLLAR YOXUŞDU” KİTABI ÜZƏRİNDƏ DÜŞÜNCƏLƏR

Ənənəvi poeziya müstəvisində həyat həqiqətlərinə, ədəbi-bədii mətləblərə özünəməxsus orijinallıqla, yüksək fikir tutumu və poetik təravətlə yanaşan istedadlı şairlərdən biri Dayandur Sevgindir. Onun yaradıcılığı ideya-mənəvi axtarışların siqləti, obrazlı düşüncə zənginliyi ilə yanaşı, həm də milli mənəvi və etik bütövlüyün poetik məxsusiliyini özündə ehtiva edir. Dayandur Sevgin bədii nümunələrində mövzu və forma dolğunluğu, emosional ifadə tərzi, poetik vasitələrin rəngarəngliyi, onun sənətkarlıq bacarığının mühüm elementləri kimi təzahür edir. O, səciyyəvi poetik nəfəsə, məxsusi informasiyaya və seçilən dəst-xəttə malik istedadlı qələm sahibidir. Ərsəyə gətirdiyi poetik əsərlər öz istinad obyektinə, düşüncə miqyasına və bədii qaynaqlarına görə milli lirikamızın maraqlı nümunələri sırasındadır. Şair mövzunun poetik həllində lirik ovqatın səmimiyyətinə, təsvir və ifadə vasitələrinin orijinallığına, hadisələrin dramatizmindən doğan gərginliyə və bədii ümumiləşdirmənin fəlsəfi mahiyyətinə böyük önəm verir.

Sənət müstəvisində ədəbi-bədii nümunənin mahiyyətindəki ictimai-fəlsəfi fikrin dolğunluğu, poetik özünüifadənin, özünütəsdiqin yetkinliyinə dəlalət edir. Çağdaş poeziyamızda öz səmimi intonasiyası, bədii-ictimai mündəricəsi, forma və məzmun tamlığı, həmçinin poetik ümumiləşdirməsi ilə diqqət çəkən sənət nümunələri sırasında Dayandur Sevginin “Allaha sual” şeirini səciyyələndirmək olar.

Maraqlıdır ki, bu şeirin məzmununa yüksək poetik pafos hakim olsa da, onun ilk misrası kövrək, həzin və dərin fəlsəfi poetikaya xas olan dil estetikasını sərgiləyir.

“Burnumun ucunda ölüm qorxusu” bu misra şairin poetik nəfəsinin təravətini təqdim etməklə bərabər, həm də onun poetik ruhunun milli bədii düşüncəmizin ən dərin qaynaqlarından səmərəli bəhrələnməsinin göstəricisidir. Bu şeirin orijinallığı ondadır ki, burada poetik düşüncə çoxqatlı fəlsəfi kod altındadır. İlk baxışda pafoslu səslənən misraların poetik məğzinə varanda, şeirdəki bədii ümumiləşdirmənin fəlsəfi dərinliyi heyranlıq doğurur. Cəmiyyətin ictimai həyatdakı problemlərə mənəvi-əxlaqi aspektdən yanaşaraq, fərdin simasında cəmiyyətin, insanlığın ağrılarını bədii fəlsəfi məzmunda ehtiva etmək həqiqi istedadın mahiyyətidir.

Edam otağından çıxan cəlladın,

Əlləri qırmızı, üzü ağdısa,

Mən insandan qorxum, ya səndən, Allah?

yaxud

Sənin hökmün ilə açılan qapı,

Bədənin əliylə qıfıllanırsa...

Mən insandan qorxum, ya səndən, Allah?

və ya:

Sən mənim hayıma gəlib çatınca,

Bədənin qılıncı başımı kəsir.

Dayandur Sevginin yaradıcılığında çox vaxt yığcamlıq, lakonizm əsas ideyanın, ədəbi qayənin açılmasında bədii vasitə kimi çıxış edir. Onun bir çox şeirlərində bədii dil orijinal və gözlənilməz fikir tutumu, yeni ovqatı, təzə rəng çalarları, həmçinin emosionallığı və obrazlılığı ilə yadda qalır.

Dağlar “Yanıq Kərəm”, dərə “Lələ”di,

“Kərəm”in ardınca çəkdi öz köçün.

Dərələr özünü şəhid eylədi,

Dağları göylərə qaldırmaq üçün.

və ya

Dərənin canını illərdən bəri,

Alsa da, ürəyi dolmaz dağların.

Dərələr torpağın istəsə geri,

Boyu bir təpəcən qalmaz dağların.

Bu misralar onun istedadının, səmimi şair ruhunun poetik özünütəsdiqi olmaqla yanaşı, həm də ümumən poeziyamıza yeni çalar, yeni təravət qatan bədii nümunələrlə eyni sıradadır. Bu misralar istedadlı şairin sənət uğuru kimi dəyərləndirilməyə layiqdir.

“Dərənin dərdi” adlanan bu şeirdə “dağ” və “dərə” sözlərinin daşıdığı mənalar antiteza mahiyyətinə qarşılaşdırılaraq, assosiasiya vasitəsi kimi bədii-fəlsəfi fikrin əyaniləşməsinə, həm də orijinal metaforanın yaranmasına vəsilə olmuşdur.

Qeyd etmək lazımdır ki, Dayandur Sevginin şeirlərinə mövzu rəngarəngliyi, müşahidə dərinliyi, bədii axtarış meyilləri və vətəndaşlıq keyfiyyətləri diqqətdən yayınmır. Bu baxımdan şairin “Əl ağacı”, “Keçir”, “Dünyadan qan iyi gəlir”, “Dərd”, “Bu torpaq”, “Yetim uşaqlar”, “Yaza bilmədiyim şeir”, “Yerişdən qabaq”, “Həsrət”, “Alatoran”, “Sırıf” və s. şeirlərində canlı müşahidə dəqiqliyi, mövzuların bədii həllində poetik elementlərdən zövqlə istifadə etmək bacarığı və poetik təfəkkürün obrazlığı uğurlu səciyyə daşıyır. Şairin poetik nümunələrində epitetlər, təşbehlər, metaforalar, həmçinin obraz zənginliyi qarşılaşdırılan məfhumların məna və məzmun geişliyində ehtiva olunur. Sadalanan bu bədii komponentlər şairin təlqin etmək istədiyi ideyanın, düşüncənin yüksək poetik ifadəsinə xidmət edir. Bu şeirlərin daşıdığı poetik enerji, bədii təravət, vətəndaşlıq qayəsi, forma və məzmun harmoniyası ədəbiyyatımızda özünəməxsus yeri və məqamı olan istedadlı bir şairin varlığını bir daha təsdiq edir. Şair poeziyanın ədəbiyyatdakı funksiyasını dərindən dərk etməklə bərabər, həm də sənətin ideya istiqamətini, vətənpərvərlik məramını düzgün müəyyənləşdirir. Onun “Dəyiş adımızı” şeirindəki səciyyəvi məqamlara diqqət edək. İctimai mündəricəli bu şeirin bədii ümumiləşdirilməsinin poetikasındakı pafos, publisistik çalar şairin aşılamaq istədiyi ideya-məzmunun tamlığına, vətəndaşlıq qayəsinin dolğunluğuna xidmət edir:

Götür qopuzunu özün gəl, Dədə,

Qəlbindən bir çəngə od ver sən bizə.

Yaşada bilmədik sən verən adı,

Dəyiş adımızı ad ver sən bizə...

Bu misralar milli özünüdərkə, mənəvi təkamülə çağırışın poetik əks-sədası olmaqla yanaşı, həm ədəbi, həm də ictimai-fəlsəfi əhəmiyyətə malikdir.

İnamla demək olar ki, Dayandur Sevginin poeziyası vətəndaş qayəli, vətəndaş silqətli poeziyadır. Bu poeziya özündə böyük ictimai təbəddülatları, lirik qəhrəmanın mənəvi dünyası ilə onu əhatə edən dünyanın problemləri arasındakı uyğunsuzluğun inikası olan konfliktləri əhatə edir.

Onun əsərlərinin lirik qəhrəmanı tənasübü pozulmuş dünyanın ağrı-acıları ilə yaşayır və həqiqi vətəndaş kimi buna etiraz edir, narahatlığını poetik sözün ictimai pafosu ilə bəyanə gətirir. Məhz bu xüsusiyyətləri həm də vətənpərvərlik və ideya-estetik amillərin geniş inikası, onun poeziyasına yüksək bədii vüsət, ictimai dəyər, fəlsəfi mahiyyət aşılayır.

Poetik məzmun öz bədii ifadəsinə, estetik gözəlliyinə, məhz uyğun bədii formada nail olur. Məzmun həyəcanı ilə ritm, intonasiya həyəcanının harmoniyası və orijinal düşüncənin səmimi poetikası dəyərli sənət nümunəsinin önəmli məziyyətlərindəndir. Çağdaş poeziyamızı zənginləşdirən bədii sənət faktorları arasında Dayandur Sevginin digər poetik nümunələri kimi, bu misralarla başlayan adsız şeiri də heyranlıq doğuran orijinal poetikaya malikdir. Milli poetik düşüncənin bədii təravəti bu şeirin hər misrasına hopub.

Sən hardan biləsən qeyrətin dadın,

Adın yazılmayıb ar ağacına.

Əl atıb üzdüyün alma deyil ki,

Qandı, laxtalanıb bar ağacında.

Və yaxud

Qarşında can verən canı görmürsən,

Mer-meyvə gəzirsən dar ağacında.

Bu şeir “təpədən-dırnağa” sənətkarlıq məziyyətlərinin bütövlüyü, obrazların, poetik detalların zənginliyi, milli koloritin təbiiliyi ilə məxsusi sənət keyfiyyətləri sərginləyir. Və Dayandur Sevginin yaradıcılığı belə təravətli, yüksək bədii-fəlsəfi poetik nümunələrlə zəngindir.

Fevral ayının 5-i şair dostumuz Dayandur Sevginin doğum günüdür. Bu münasibətlə şairi təbrik edir, cansağlığı və yaradıcılıq uğurları arzulayırıq. İnanırıq ki, özünəməxsus poeziyası olan, təvazökarlığı, səmimiyyəti və ürəkaçıqlığı ilə seçilən istedadlı qələm sahibi Dayandur Sevgin daha böyük ədəbi nailiyyətlər qazanacaq.

Balayar SADİQ,

şair-publisist

525-ci qəzet.- 2010.- 5 fevral.- S.7.