Ruh qohumum Hüseyn Kürdoğlu ilə beş saatlıq söhbət

Aramızda on beş il yaş fərqi olsa da o, mənim dostum idi. Özü də bu dostluğun təməlini özü qoymuşdu. İlk tanışlığımızda (ancaq imzalarımız çoxdanın tanışları idi): – “Ay Musa, sənin nə pak ürəyin var, bu gündən sən mənim dostumsan” – demişdi. Demişdi və ömrü boyu bu dostluqda öz tərəfindən sabitqədəm olmuşdu.

Vallah ən çətini budur ki, onun haqqında keçmiş zamanda danışmaq istəmirəm. Öldüyü günü, ayı, ili birdəfəlik unutmaq istəyirəm, elə unutmuşam da, o, mənim üçün, onun ürəyinə bələd, şeirinə bələd minlərlə oxucusu, qədir-qiymət bilən az sayda qələm dostları üçün sağdır, heç zaman ölməyəcək. Ruh adamları ölmürlər, axı!

İstəyirəm mən onun ruhu ilə baş-başa verim, çəkinib utanıb sağlığında özünə demədiyim sözləri ruhuna deyim. Cisim gəldi-gedər, ruh əbədidir. Əslində onun heç indi də bizim tərifimizə, sözümüzə ehtiyacı yoxdur, o, öz qiymətini bilən adam idi, şeirinin, sözünün dəyəri özünə hamıdan yaxşı məlum idi. Elə buna görə də bu fani dünyada heç kəsdən tərif-zad ummadı, umsaydı, bir çoxları kimi kimlərəsə üz tutsaydı, hər kitabına, kitab nədir hər şeirinə, hər misrasına ayrıca məqalələr həsr etdirərdi.

O, şeirə-sənətə bir çoxları kimi gəlməmişdi! Minillik şeirimizin dərin qatlarından süzülüb gəlmişdi. Nizaminin, Nəsiminin, Füzulinin, Sarı Aşığın, Vaqifin, Ələsgərin, Səməd Vurğunun varisiydi. Sənət dünyasında ölməz klassiklərimizdən halallıq almışdı. Onların bağrından qopub gəlmişdi.

Bu cür gələnlərin gedişi olmur. Elə ona görə də yaxın zaman kəsiyində baş verən bir hadisəni – onun bu dünyadan tanrı hökmüylə yox, öz hökmüylə gedişini – cismən gedişini unutmuşam, bu cür insanlar ruh kimi gəldikləri üçün getmirlər. Dünyada əbədi qalırlar.

Hüseyn Kürdoğlu – şeirimizin, sözümüzün bulaq təmizliyi, Kür axarıydı, Həkəri coşqunluğunu, Araz salğarını yaşadırdı özündə. Milli poeziyamızın şah budaqlarından sayılırdı.

Hüseyn Kürdoğlu dağ silsiləli çağdaş poeziyamızın ən uca, ən görümlü zirvələrindən biriydi. Biriydi yox ey, xalq ruhuna bələdliyi, söz, ifadə, təcnis ustadlığı ilə, folklora, şifahi xalq ədəbiyyatına yaxınlığı, doğmalığı nisbətində sözə həssaslığı, söz üstündəki zərgər naxışları – sözə qədərindən artıq yaradıcı münasibətilə tək idi, yek idi, yeganə idi desəm, fikrimi daha dəqiq ifadə etmiş olardım. Qoy bu deyimim kimsənin xətrinə dəyməsin. Məni o yandırır ki, bu sözləri ona vaxtında demədik, o, zamanında öyülmədi,şeirlərindəki, sözündəki dərin qatlar aşkarlanmadı, doğru-dürüst qiymətini almadı.

Kürdoğlu sözü ustad sözüydü, Tanrı istəyindən güc alan sözüydü.

Tanrı sevgisidir hər ayə bizə,

Haqqın kəlamıdır sərmayə bizə.

Dünyanı yaradan dünya mülkünü

Verir nəsil-nəsil kirayə bizə!

Yox, vallah amacım nə onun şeirlərini öyməkdi, nə də təhlil etmək, get-gedə məqsədimdən, məramımdan da uzaqlaşıram...

Mən onun ruhuna üz tutub, elə-belə dərdləşmək istəyirəm. Söhbət eləmək keçir könlümdən. İyirmi-otuz il bundan əvvəlki kimi...

Yadındamı Kürdoğlu, sən, mən bir də Dədə Camal (fəlsəfə elmləri doktoru, professor Camal Mustafayev) Akademiya bağında rastlaşdıq, hər ikiniz vaxtınızın az olduğunu desəniz də, saatlarla söhbət elədiniz. Mən də o söhbətlərin içindəydim. Dünyəvi biliklərdən, fəlsəfədən, ədəbiyyatdan, şeirdən, sözdən gedirdi o söhbət. Siz bir-birinizi kəşf elədiniz o söhbətdə. Dədə Camal sənin doğrudan da söz sərrafı, ustad olduğunun fərqinə vardı. Sən də Dədə Camala vurulmuşdun. Nə qədər tələssən də, ayrılmaq istəmirdin. Bədii söz, poetik söz öz fəlsəfi dərkini tapmışdı o söhbətdə. Siz hər ikiniz ara-sıra məni də o söhbətə qatmaq istəyirdiniz. Bu əlbəttə, hər ikinizin böyüklüyündən gəlirdi. Həmin gün, həmin an üçün mən o söhbətə hazır deyildim, bəlkə heç indi də hazır deyiləm.

O söhbətdən sonra mən klassiklərimizi təzədən oxumağa başladım. Şeirimin, sözümün üstündə əsim-əsim əsdim. Çox oxuyub, az yazmağa qərarlı oldum. Sonralar sən o söhbətdən doğulan bir şeirini yazdın və Dədə Camala ünvanladın. Sən elm, ürfan sahibiydin, Kürdoğlu, adamlardan qaçmağın, öz hücrənə çəkilməyin, beton divarlar arasında əsə-əsə ürəyində çatdığın ocaq – elm, ürfan ocağıydı. Sən bu ocaqda yana-yana pürkamal olurdun, ustadlaşırdın!

Dağlara üz tut, könül, bulaqlar gözünə var,

Sevdalı günlərinin ot basmış izinə var.

Mən adsız bir dağam ki, sinəmdə xəzinə var,

Qafildir çağdaşlarım, hələ tapmamış məni.

Sən düz deyirdin, Kürdoğlu, biz səni görmürdük, başımız özümüzə qarışmışdı öz ad-sanımıza, ordenimizə, medalımıza hər on ildən bir keçirilən təntənəli yubileylərimizə, nəyə, nələrə...

Biz səni görə bilməzdik başı uca dağlar kimi ağ, məğrur, mərd, həmişə şax, düz sözünü deyən qoca Kürdoğlu! Sən o günlərdə bu cür şeirlər yazırdın:

Şad olaram əcəl məni uyutsa,

Yanğınımı torpaq altda soyutsa,

Yer üzünə min kərə də qayıtsa,

Mənim ruhum mələr keçər dünyadan.

Sən yazırdın ki:

Tanımadıq yamanları,

Dişindən qan damanları.

Tale axır zamanları

Teyxaca qara gətirib.

Göy tutmaz bu qədər ahı,

Açılsın fələk dərgahı.

“Allah” deməkdən allahı,

Şairlər zara gətirib.

Sən əsl şairiydin, Tanrının, haqqın ətəyindən yapışardın dar günündə. Hansı imkan sahibininsə, hansı məmurunsa şəninə şeir yazan şair deyildin.

Fəxri ad, mükafat, fərdi təqaüd üçün yuxarıları narahat eləyən şair deyildin. Səndən ötrü bircə yuxarı vardı – Ulu Tanrı! O da sənin üçün ulu sözdə, ölməz sözdə təcəlla edirdi...

Sənin sözdən qeyri dərdi-sərin, sözdən artıq ağrı-acın yox idi. Sən elə sağlığında ruha dönmüşdün. Göylərlə yaşayırdın, yerlərlə cismani qayğılarla işin yox idi. Bəlkə heç vaxtlı-vaxtında yeyib-içmirdin də. Bu sözü deməyə də, səni, əstəğfurullah, ilahiləşdirməyə də məni bu şeirin vadar elədi. Qoy bu şeirdən sətirləri sənin ruhuna da oxuyum:

Bazar qan ağlayır deyə

Bu qədər ah-zar eyləmə.

Gəl məni bizar eyləmə,

Sən Allah, qoy şeir yazım.

Dünya bir gün düşər çəmə,

Divan tutar ağlı kəmə.

Ət tapılmır? – cəhənnəmə,

Sən Allah, qoy şeir yazım.

Onsuz da acıdır həyat

Qoy düşünüm rahat-rahat,

Soyundur, əynimi də sat,

Sən Allah, qoy şeir yazım.

Sənsən ömrümə yaraşıq,

Gülüşün könlümə işıq,

Yağ yoxsa da bircə qaşıq,

Sən Allah, qoy şeir yazım.

Kürdoğlu, sən öz kasıb komanda ululara layiq bir ömür yaşadın. Halal, uca, müqəddəs, minnətsiz bir sənətkar ömrü! Bu ömür bir günün, beş günün, beş ilin, on ilin, hətta yüz ilin xırda qayğılarına deyil, əbədiyyətə hesablanmışdı. Uca Tanrıdan gəlirdi bu ömrün irili-xırdalı çətinliklərlə müşayiət olunan, enişli-yoxuşlu yolları da. Tanrıydı səni qoca çağında, xəstə vaxtında Laçın həsrəti ilə, Vətən yanğısıyla göyüm-göyüm göynədən.

Sən şəhid oldun, Vətən şəhidi, Torpaq şəhidi, namus-qeyrət şəhidi! Yalançı, cismani ağrılar səni bu yola sürükləyə bilməzdi! Sən mənəvi ağrılarının qurbanı oldun. Sən Vətənsiz an-an, saniyə-saniyə, ay-ay, il-il göynədin, aylarln-illərin yaddaşına yaddaqalan, ağrılı, göynəkli şeirlərinlə köçdün, şəhid qardaşım. Günahsız şəhidlərin bihudə qanına dözə bilmədin, Vətənin vətəndən zorla aralanmış parası paraladı ürəyini:

Əzəldən Arazboyu paralanmış Vətənin

İndi də parasının parası qalmış bizə.

Yeddi rəngin altısı yağmalanmış nə vaxtdan,

Dönüb yas paltarına, qarası qalmış bizə.

Qarabağ cənnətini röyamızda görürük,

O möcüzə dağların harası qalmış bizə?!

Ay haray, nə durmuşuq, gör nələr gedib əldən

Şəhidlər məzarınca yarası qalmış bizə.

Sən başqaları kimi sadəcə şeir yazmırdın ki, ürəyini ilmə-ilmə sökür duyğularına calaq eləyirdin, ilhamına yedirirdin qanlı-qanlı...

Ona görə də şeirin canlı olurdu, qanlı olurdu, çəkirdi, cəzb eləyirdi... Sözünün sərrastlığı, şəkildən-şəkilə dəyişən ahənginin ahənrübalığı da bir sənət sirridir, möcü-zəyəbənzər bir yaşantıdır, ən sadə deyimlə desək haqq vergisidir. Əslində haqq vergisi sözü sənin poeziyanın boyuna biçilmişdi.

Örnək gətirəsi olsam, gərək indi stolumun üstündə olan sənin sevimli qardaşın, mənim əziz dostum Şirindil Alışanlının qədirbilənliklə nəşr elədiyi “Yurduma qurbandır sözüm” kitabını başdan-başa sənə bir də oxuyam. Bu, imkan xaricindədir. Mən bu kitabı çağdaş poeziyamızın örnəyi, uğuru, tutiyası, tutalcağı sayıram, şeirə-sözə az da olsa hörməti qalan bütün oxucularımızı bu kitabı tapmağa, oxumağa səsləyirəm.

Sənin şeirlərində nəinki sözlər, kəlmələr, hətta hərflər, səslər də bir-birinə doğma idi, sən sözləri, kəlmələri ürəyinin odunda-közündə əridirdin, bir-birinə qatırdın. Onlar qələmindən axanda odlu olurdu, hərarətli olurdu, ürəklərə bir mərhəmlik, istilik bəxş edirdi.

Mən bu şeirləri həyəcansız oxuya bilmirəm. Özümdən xəbərsiz göz yaşlarım axır, süzülür. Sözün gücünü, nüvəsini, bax, bu dönəmdə axtarmaq, bu göz yaşlarında aramaq gərəkdir.

Sən bizim el butalı, gül butalı şairimiz idin. Öydüyün, oxşadığın, oduna pərvanə olduğun elə-günə yaxşı tanıda bilmədik səni. Ortalıqda çox əngəllər alt-üst vurdu, qamçı çəkdi, at oynatdı.

Pərvanə qəbridi çıraq kölgəsi,

Bülbül məkanıdır budaq kölgəsi.

Yanaram, kölgəni çəksən başımdan

Düşsə də üstünə min dağ kölgəsi –

deyirdin. Vallah sən söz qalanı elə həssas, elə ustalıqla ucaltmısan ki, üstünə heç bir dağın kölgəsi düşə bilməz. Əsl şeirin, ürəkdən qopan, ilahidən gələn şeirin təkcə məkanı var, zamanı yoxdu. Sözə can verəndə, yəni canından kəsib sözün ömrünə calayanda söz canlı olur, diri olur, lap üstündən əsrlər ötsə də. Sənin şeirlərin, bax, belə şeirlərdəndi, mənim ruh qardaşım:

Dolama yolları kəsə gəlmişəm,

Bir acı xəbərə, səsə gəlmişəm.

Kəsiblər qayada bitən palıdı

Eşidib, dağlara yasa gəlmişəm.

Yolunu görmədim hamar dünyanın,

Ovcuna göz yaşı damar dünyanın.

Qələmim iynədir, sətirlərim sap,

Cırıq köynəyini yamar dünyanın.

Hə, əziz Kürdoğlu bir görüşümüz də heç yadımdan çıxmır, o görüşdə sənin bütün şairlərimizi (əlbəttə, söz əsl şairlərdən gedir) birər-birər oxumağının, oxumaq nədir bilməyinin, yaşantılarını birbaş ürəyinə köçürməyinin şahidi oldum. Sənin qonşun – qələm dostum, gözəl şairimiz İsa İsmayılzadənin yas mərasiminə getmişdim. Sən həyətdə idman paltarında özün öz əllərinlə əkib-becərdiyin bağçada beli əlinə dayaq verib mən tərəfə boylanırdın: – “Hə, Musa, bu da növbəti bir görüş, görürsənmi odu keçirib, külü ilə oynayıram, – dedin, – Laçın kimi bir bağı talanmışın indi burda bağça salmaq istəməsi sənə gülməli görünmürmü?!”

Mən onda sənə ürək-dirək verdim. Laçının – əsir torpağımızın tezliklə alınacağını, azad olunacağını dedim. Sən eləcə belə söykənimli vəziyyətdə üzümə diqqətlə baxıb dedin: – “Musa, İsanın çadırından təzəcə çıxıb bura gəlmişəm. Bir culoy ağlamışam da. İsa yaman tez getdi. Yaxşı şairləri dövran tez götürür aradan. Torpaqların qayıtmağına mənim də böyük inamım var. Əgər o inam olmasa, bax, bu qoca Kürdoğlunun canı üçün, bircə gün də yaşamaram!”

O inamdan əlini kim üzdü, kimlər üzdü, Kürdoğlu? Bəlkə indi mənə deyəsən, təkcə mənə...

Məni o yandırır ki, bu boyda dağı olan, dünyanın, vətənin, torpağın dərdini çəkən böyük şair öz sərvətli yurdunda çörək dərdi çəkənlərin də dərdini çəkirdi:

Bir parça çörəkdən yana atəşlərə yandıq,

Dünya bizi xar eylədi, dövrandan usandıq,

Dağ çayları tək sərsəri sellərlə bulandıq –

Bir parça çörəkdən yana.

Sənin dost dediyin, balaca qardaş saydığın Musa Ələkbərli də səndən xəbərsiz eyni dərdi çəkir, eyni ağrını yaşayırdı həmin keçid dövründə:

Yeni ilin hədiyyəsi ehtiyac,

Bu həyatın nə amansız üzü var.

Beş-on kartof, beş-üç soğan, bir az yağ...

Köhnə ilin hələ evdə izi var.

Köçümü köçə qoşmuram, vallah. Elə şeirlərini və bu şeirlərdə ömrünün-gününün elə səhifələrini oxuya bildim ki, bizim ən yaxın dost, ən doğma qardaş olduğumuzu mənə gözyaşlarım dedi. Vətən, torpaq yanğısını öz ürəyimdə tapdığım üçündür ki, dəryana baş vurmuşam, üzüb sahilə çıxa bilmirəm.

Sən sevdalı kişiydin, Kürdoğlu! Saysız-hesabsız sevgi şeirlərin, minillik mənəvi sərvətlərimizin ən qiymətli nümunələri kimi tarixdə qalacaq, tarixləşəcək.

Deyəsən, səni yoruram artıq. Deyirsən, ay Musa, məni tərifləməyəmi çağırırdın? Bəlkə sənə yad idim, bəlkə mənim xasiyyətimə, təvazökarlığıma bələdliyin yox idi? Yaxşı tanıyırdınsa onda bu nə söhbətdi eləyirsən?!”

Bir dərd ki, dindirir məni,

Ucaldır, endirir məni.

Ölüncə yandırır məni –

Ona sevda deyirəm.

Bir dəfə də...

Eh, nə bu “bir dəfə”lər tükənəndi, nə mənim sənin ruhunla söhbətim...

Qələm dostun, eloğlun Ağa Laçınlı ilə mənim bir xahişimə getmişdin imkan, hökm yiyəsi bir eloğlunun yanına. Ağa Laçınlı haqqında yazdığım xatirədə bunu bütün təfərrüatı ilə açıqladığım üçün burda açıb-ağartmıram. Həmin adamın: – “Musa Gədəbəyli, siz Laçınlı... Bu xahişi belə ötkəmliklə, canıyananlıqla eləməyinizi başa düşə bilmirəm”. Onda sən əlini o kişinin başına vurub dedin: – “Sənin bu başın haqqı, bu Hüseynin canı üçün, Musa mənim ən yaxın qohumumdu”. O kişi də bu anda inanıb mənalı-mənalı gülümsündü və o işi düzəltdi. Biz şad-xürrəm onun otağından çölə çıxanda Ağanı gülmək tutdu:

– Ə Hüseyn, o boyda kişinin canını niyə yalandan peçatlatdın, birdən xəbər tutar, eşidər, bilər.

Onda sən özünəməxsus təbəssümlə dilləndin: – “Ağa əziz canın üçün düz demişəm, Musa elə sənin də qohumundur, təmiz, saf qəlbi, pak ruhu ilə! Musa ilə min ilin qohumuyam. Ə, bə nədən ötrü gəlmişik, o, şair, ruh adamı, bizimlə qohum olmasaydı, burda – o kişinin yanında nə işimiz vardı?!”

Hə, Qoca Kürdoğlu, ruhumun doğması-əzizi, mənim könül, ürək qohumum, artıq dan yeri ağarır, səninlə söhbətin vaxtı-vədəsi sona yetir. Tanrı dərgahında görüşənədək, əziz qardaş!

“Dan yeri ağarır” dedim... Sən bütün şeirlərini həmin vaxtlarda yazırdın, ürək, könül nəğmələrini səhər havasına kökləyir, dünyanın duru vaxtına, təmizliyə, saflığa oxuyurdun.

Sən haqq aşığıydın Kürdoğlu, əsl haqq aşığı!

Həmişə dan yeri şeir yazıram,

Xeyir şairiyəm, xeyir yazıram.

Sanma ki, zülm ilə söz axtarıram,

Sübhün mələkləri deyir, yazıram.

Musa ƏLƏKBƏRLİ

525ci qəzet.- 2010.- 10 fevral.- S.7.